بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی

هدف اين مقاله بررسي سيماي مهدويت در برنامه آموزشي مدارس است. سوالاتي كه در اين تحقيق به آنها پرداخته شده عبارتند از:
آيا آموزش و پرورش عمومي كشور اساس اهدافي را در زمينه گسترش تفكر و فلسفه مهدويت مدنظر قرار داده است؟ و يا به طور نظام مند در پي تحقق چنين اهدافي است؟‌ آيا در اين باره برنامه آموزشي و درسي مناسبي طراحي شده است؟ آيا تصوير مطلوبي از سيماي مهدويت در برنامه هاي درسي ارايه مي شود؟ به منظور پاسخگويي به پرسش هاي مزبور با استفاده از روش تحليل محتواي كمي به بررسي اهداف كلي و اصول مندرج در طرح كليات آموزش و پرورش جمهوري اسلامي ايران، اهداف آموزش و پرورش در دوره هاي سه گانه ابتدايي، راهنمايي و متوسطه مصوب شوراي عالي آموزش و پرورش و كتاب هاي درسي هديه هاي آسماني، فارسي و تعليمات اجتماعي دوره ابتدايي، كتب فرهنگ اسلامي و تعليمات ديني، تعليمات اجتماعي و فارسي دوره راهنمايي و كتب قرآن و تعليمات ديني و دانش اجتماعي دوره متوسطه پرداخته شد. يافته ها به طور كلي حاكي از آن است كه در منابع مزبور توجه نظام مند و برنامه ريزي شده اي در حوزه هدف گذاري و تدوين محتوا در خصوص گسترش تفكر مهدويت وجود ندارد. جزييات يافته ها در مقاله به تفضيل ارايه شده است.

 نسخه قابل چاپ

در اين پژوهش،‌ انسان از بعد ماهيت،‌ آزادي و اختيار،‌ مسووليت، خودآگاهي و انسان كامل از ديدگاه دو مكتب اسلام و وجودگرا بررسي شده است. اسلام انسان را موجودي دوبعدي با فطريات و سرشت مشترك و آزادي و اختيار در انتخاب سرنوشت خويش معرفي مي كند؛ اما مكتب وجودگرا براي انسان هيچ گونه سرشت مشتركي قايل نيست و آن را مغاير با آزادي فردي مي داند. مكتب وجودگرا‌ آزادي را حق انسان دانسته، با داشتن همين آزادي، ‌او مي تواند سرنوشت خود را آن طور كه مي خواهد،‌ بدون هيچ معيار خاصي تعيين كند و در نتيجه، او فقط در مقابل خود مسوول است؛ در حالي كه مكتب اسلام آزادي را حق انسان مي داند تا با انتخاب هاي خويش و بر اساس الگوي معرفي شده (انسان كامل) سرنوشت خود را تعيين كند و در نتيجه، در مقابل خدا،‌ خود و خلق مسوول و پاسخگوست. مكتب اسلام به اجتماع توجه دارد و توجه به فرد در بطن جامعه است و با تك روي و خودمحوري مخالف است؛ در حالي كه وجود گرايان ملحد فردگرا بوده‌، تامين منافع فردي را اصل مي دانند و در واقع فردپرور هستند و به كل و منافع جمعي كمتر توجه دارند.

 نسخه قابل چاپ

پژوهش در هر حوزه اي نيازمند تامل و دقت فراوان است. پژوهش در تربيت ديني از اين قاعده مستثني نيست. مهمترين تامل لازم در اين حوزه، انديشه در خصوص رويكرد پژوهشي است. بخشي از اين گونه انديشه ورزي بر عهده «فرا- فلسفه تربيت ديني» است؛ بحثي درجه دوم در خصوص ماهيت و قلمرو تربيت ديني. در اين راستا، اين نوشتار درصدد است تا با تعيين حوزه هاي مخلتف تربيت ديني، رويكردهاي پژوهشي هر يك را بررسي كند تا پژوهشگران اين حوزه، با دقت بيشتر به كاوش در آن بپردازند.

 نسخه قابل چاپ

هدف از انجام اين پژوهش، بررسي رابطه ادراك خود، داوري اخلاقي و رفتار اخلاقي و مقايسه آنها در ميان دو گروه از نوجوانان عادي و داراي مشكل رفتاري مي باشد؛ بدين منظور تعداد بيست نفر از نوجوانان عادي (پسر) و بيست نفر از نوجوانان (پسر) داراي مشكل رفتاري به صورت تصادفي با روش نمونه گيري خوشه اي از دو مقطع راهنمايي و متوسطه چهار ناحيه آموزش و پرورش شهر قم،‌ انتخاب شدند. اطلاعات مورد نياز پژوهش با استفاده از روش مصاحبه باليني و نيز تطبيق ملاك هاي تشخيصي اختلال رفتاري بر اساس معيارهاي DSM/IV جمع آوري گرديد. تجزيه و تحليل داده ها با استفاده از آزمون هاي آماري Uمان- ويتني،t  (مستقل) و مجذور كاي نشان داد كه ميان آزمودني هاي دو گروه از نظر ميزان استفاده از طرحواره هاي ادراك خود به گونه موضوع تفاوت معناداري وجود دارد. گروه عادي بيشتر از طرحواره اجتماعي و گروه داراي مشكل رفتاري بيشتر از طرحواره فعال استفاده مي كنند؛ همچنين، گروه عادي از نظر سطح تحولي ادراك خود به گونه موضوع در سطح سه و گروه ديگر در سطح دو قرار دارند. از نظر سطوح تحولي مولفه هاي خود به گونه فاعل، گروه عادي در سطح دو و گروه ديگر در سطح يك قرار دارند. مقايسه هاي بين گروهي به لحاظ سطوح تحول داوري اخلاقي نيز نشان داد كه گروه عادي در يك سطح بالاتر از گروه داراي مشكل رفتاري قرار دارند و از اين لحاظ تفاوت معناداري ميان دو گروه وجود دارد. نتيجه كلي اينكه فرضيه وجود ارتباط ميان سطوح داوري اخلاقي و رفتار اخلاقي شواهد تاييد كننده اي در پژوهش حاضر كسب كرده است، اما تاييد روابط احتمالي ميان ادراك فرد از خويشتن و رفتار اخلاقي، و به تعبير ديگر ميانجي گيري ادراك خود بين تحول داوري اخلاقي و رفتار اخلاقي، نياز به پژوهش هاي ديگري دارد.

 نسخه قابل چاپ

هدف از اين پژوهش، بررسي متون حديثي در زمينه عوامل موثر در انحرافات جنسي كودكان و نوجوانان و راه هاي پيشگيري از رفتارهاي نابهنجار جنسي است. در اين تحقيق با استفاده از روش هرمنوتيك و روش اجتهادي، متون آيات و احاديث معصومان (ع) در زمينه شيوه هاي تربيتي پيشگيري از رفتارهاي جنسي نابهنجار در نوجوانان و جوانان،‌ بررسي گرديده و به تفصيل و تحليل محتواي آنان پرداخته شده است.
در متون ديني به منظور پيشگيري از انحرافات جنسي و پرورش رفتارهاي سالم جنسي در بين كودكان و نوجوانان، به والدين به عنوان نزديك ترين افراد به آنان، آموزش هايي داده شده است. در اين آموزش ها به دو دسته عوامل خانوادگي و محيطي (اجتماعي و فرهنگي) توجه ويژه شده است. در مورد دسته اول رفتارهاي پوششي در خانواده، عفاف كلامي و جلوگيري از بيان كلمات سخيف جنسي هنگام خشم و ناراحتي نسبت به كودكان و نسبت به يكديگر (بين پدر و مادر) و حجاب اتاق خواب و مراقبت هاي ويژه در مورد كنجكاوي هاي كودكان و نوجوانان در مسايل جنسي، تنزيه محيط زندگي از تحريكات جنسي،‌ پرهيز والدين از رفتارهاي كلامي و غيركلامي نابهنجار جنسي در مقابل كودكان، از جمله آموزش ها در اين زمينه است. در مورد دسته دوم سالم سازي محيط مدرسه، سالم نگه داشتن ارتباطات همگنان به دور از شكستن هنجارها، مراقبت هاي اجتماعي فرهنگي درباره مطالعه و ديدن مجلات، ماهواره، اينترنت، پاكسازي جامعه از الگوهاي ناسالم اجتماعي كه مي تواند آسيب هايي را در جهت رشد ناسالم جنسي در بين كودكان، نوجوانان و جوانان به بار آورد؛ از جمله آموزش ها در زمينه عوامل محيطي است.

 نسخه قابل چاپ

تذكر، روشي برگرفته از قرآن است كه عبارت است از گفتار و يا رفتاري كه از مربي سر مي زند تا متربي را نسبت به آنچه از ياد برده و يا از آن غفلت كرده و يا از آن بي خبر است و اطلاع از آن براي او لازم است، آگاه سازد و احساسات او را در قبال آنها برانگيزد. نتيجه اين روش،‌ هوشيار شدن و متذكرشدن متربي و ايجاد نوع بيداري براي طي مسير هدايت در اوست. ارجاع به گذشته خود فرد و ديگران،‌ توصيه و سفارش، موعظه، تمثيل، مواجهه با وجدان، انذار و تخويف، سختگيري و فشار غيرمستقيم، و برخورد قهري و شديد، همه از شيوه هاي به كارگيري اين روش است. تذكردهنده، مخاطب، محتوي، و شيوه تذكر، اركان اين روش را تشكيل مي دهند كه هر كدام داراي ويژگي ها و شرايطي هستند. تاثير مفيد و كارآمدي روش تذكر در گرو رعايت اين شرايط است.

 نسخه قابل چاپ

هدف از تدوين اين مقاله، تبيين معرفت شناسي از ديدگاه سهروردي و استنباط دلالت هاي تربيتي آن است. اين پژوهش از نوع تحقيق كيفي است كه ساخت نظريه را هدف قرار داده و از بالاترين سطح تاويل و انتزاع برخوردار است و بر اساس نظر اسميت مبني بر امكان استنتاج دلالت هاي تربيتي از فلسفه خاص و اينكه بين فلسفه و تعليم و تربيت رابطه وجود دارد، به تبيين و استخراج دلالت هاي تربيتي معرفت شناسي فلسفه اشراق سهروردي پرداخته است. سهروردي معرفت را محصول تقابل و تعامل استدلال عقلي و درك شهودي مي داند كه حصول آن جز از طريق سلوك و تصفيه باطن امكان پذير نيست. او بر اين عقيده است كه از طريق «تجربه حضوري» است كه سالك مي تواند پاره اي از حقايق را مستقيم و بدون ميانجي بشناسد و نسبت به آنها علم پيدا كند؛ لذا اين نوع معرفت شناسي مستلزم شكل ويژه اي از اهداف،‌ اصول، معلم و شاگرد، برنامه درسي و ارزشيابي در تعليم و تربيت است كه در اين مقاله به آنها پرداخته شده است.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله شيوه هاي تدريس خلاقيت آفرين را مورد بررسي قرار مي دهد. در اين مقاله خلاقيت و يادگيري تعريف و تشريح شده است. همچنين ضرورت پرورش خلاقيت در دانش آموزان، عوامل آموزشگاهي موثر در خلاقيت، موانع خلاقيت و ويژگي هاي دانش آموز خلاق بيان شده و در پايان روش هاي تدريسي كه موجب پرورش خلاقيت مي شوند مورد بررسي قرار گرفته است. يافته هاي اين مقاله نشان مي دهد كه پژوهش، بستري مناسب براي تقويت و گسترش روحيه ابتكار، نوآوري و خلاقيت است. معلم به عنوان ايجاد كننده شرايط و تسهيل كننده يادگيري دانش آموزان مي تواند از طريق نوگرايي، انعطاف پذيري، عدم اجبار دانش آموزان به حفظ و انباشت ذهني،‌ شوخ طبعي، پرهيز از راهبردها و روش هاي قالبي آموزش، زمينه سازي براي ابراز وجود شاگردان و افزايش اعتماد به نفس در آنان، تحريك حس كنجكاوي فراگيران و بالاخره توام ساختن آموزش با پژوهش به آموزش خلاق و پرورش خلاقيت در كودكان و نوجوانان بپردازد.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله به دنبال آن است كه با توجه به تحقيقات انجام شده در خصوص وضعيت موجود تربيت ديني در مدارس و با نظر به شاخص هاي برگرفته از آموزه هاي ديني (اعم از قرآن و سنت)، به آسيب شناسي تربيت ديني دانش آموزان در نظام آموزش رسمي كشور بپردازد. در اين مقاله ابتدا با استفاده از روش فراتحليل و اسنادي،‌ مجموعه اي از تحقيقات انجام گرفته در عرصه تربيت ديني در آموزش و پرورش مورد بررسي قرار گرفته و سپس با استفاده از روش تحليلي- استنتاجي تلاش گرديده است با بررسي متون ديني،‌ شاخص هايي جهت نقد وضعيت موجود استخراج گردد و در پايان جهت اصلاح و بهبود كمي و كيفي روند تربيت ديني دانش آموزان در نظام آموزش رسمي كشور در مقاطع مختلف تحصيلي، با عنايت به مشكلات و آسيب هاي مطرح شده، راهكارهايي جهت نزديكتر شدن به وضعيت مطلوب در پنج محور رويكرد و برنامه ريزي، اهداف، محتوا، روش و معلم مورد نظر قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر با بررسي تفكر انتقادي، ضرورت آموزش تفكر انتقادي را در كلاس مورد تاكيد قرار مي دهد، همچنين به بررسي نگرش اسلام به تفكر پرداخته است. تفكر انتقادي چيست؟ چه اهميتي در آموزش و يادگيري دارد؟ رشد و آموزش تفكر انتقادي در كلاس هاي درس چگونه است؟ و چه كاربردهايي مي تواند براي اولياي تعليم و تربيت داشته باشد؟
اين مقاله بر آن است تا پاسخگوي اين پرسش ها و برخي پرسش هاي ديگر باشد. در اين بررسي تعاريف مختلفي از تفكر انتقادي معرفي شده اند. سپس، اهميت تفكر انتقادي در آموزش و يادگيري، نظر اسلام در مورد تفكر و كاربردهاي آن از ديدگاه اسلام و روان شناسي بررسي شده است.

 نسخه قابل چاپ

هدف اين مقاله بررسي ارزشيابي به ويژه ارزشيابي آموزشي در سيره پيامبر (ص) و اهل بيت (ع) است. يافته هاي اين بررسي نشان مي دهد كه در سيره معصومان (ع) انواع ارزشيابي از قبيل ارزشيابي معلم و فراگير، ارزشيابي تشخيصي، تكويني و پاياني، ارزشيابي شفاهي، ارزشيابي انفرادي، ارزشيابي هدف گرا و ارزشيابي مشاركتي مورد توجه بوده است.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله به بررسي مسووليت حكومت اسلامي در آموزش و پرورش رسمي پرداخته و روش تحقيق مورد استفاده در اين مقاله روش اجتهادي رايج در فقه شيعي است. نويسنده در اين مقاله موضوع را از زواياي مختلف تبيين، و آرا و نظرات گوناگون در اين زمينه را مطرح و نقد كرده و در پايان، نظر خود را ارايه كرده است.
اين مقاله نشان مي دهد كه درباره نقش حكومت اسلامي در آموزش و پرورش رسمي ديدگاه هاي مختلفي وجود دارد. برخي معتقدند تعليم و تربيت اصالتا وظيفه والدين است و حكومت اسلامي تنها در حد ضرورت و براي پركردن خلاها و جبران كاستي ها دخالت مي كند و برخي ديگر معتقدند اين مسووليت به عهده حكومت است و والدين موظفند با دولت همكاري كنند. مبناي نظريه اول بخشي از نصوص ديني است كه بر وظيفه والدين در تربيت فرزندان تاكيد دارد و مبناي نظريه دوم نصوصي است كه حكومت اسلامي را عهده دار نقش تربيت مردم مي داند. نويسنده ديدگاه ديگري ارايه كرده است كه در آن با تاكيد بر فطري بودن حق آموزش و پرورش، تاثير تحولات اجتماعي و فرهنگي بر چند و چون اين حق پذيرفته شده است. در اين ديدگاه آموزش و پرورش علاوه بر يك «حق شخصي»، به عنوان يك «ضرورت اجتماعي» نيز تلقي شده است. بر اين اساس حكومت اسلامي، در قبال آموزش و پرورش و بر اساس مباني فقهي، يكي از «واجبات نظاميه» به شمار آمده، كه نظام زندگي انسان ها، بدان وابسته است.

 نسخه قابل چاپ

هدف پژوهش حاضر بررسي نقش تربيتي صله رحم و تاثير آن در سلامت رواني افراد است. روش پژوهش در اين تحقيق بررسي پيشينه هاي موجود در متون اسلامي و روان شناسي با استفاده از استقصاي كلمات و تحليل آنها با استفاده از روش تحليل محتوا بوده است. براي بررسي تحقيقات روان شناسي در اين زمينه از روش بررسي تحليلي پيشينه هاي موجود استفاده شده است.
در اين تحقيق مفهوم صله رحم و آثار و پيامدهاي آن در متون ديني و در تحقيقات روان شناختي بررسي شده است. بررسي متون حديث اسلامي نيز نشان مي دهد نوع خاصي از اين ارتباطات تحت عنوان صله رحم مورد تاييد خاصي قرار گرفته است و به نقش آن در سلامت رواني افراد پرداخته شده است. در احاديث اسلامي فوايد بسياري براي صله رحم ذكر شده است كه از آن جمله يادگيري رفتارهاي شايسته، رشد روحيه حمايت اجتماعي و تعاون، افزايش عواطف انساني، كمك به سلامت رواني ارحام و ارتقاي سطح اميد به زندگي، و طولاني شدن عمر، زياد شدن روزي، دفع شدن بلا و پاكيزه شدن اعمال و رشد معنوي است. تحقيقات روان شناسي علمي نشان داده است كه ارتباط رضايت بخش و يادآوري دوستان و خويشاوندان علاوه بر فوايد معنوي و روحاني،‌ فوايد رواني بسياري دارد كه از آن جمله مي توان دستيابي به منبع حمايت اجتماعي، يادگيري مهارت هاي اجتماعي از طريق يادگيري مشاهده اي و پرداختن به ارتباطات مناسب، خود نظم دهي رفتارها در خلال ارتباط صحيح با ديگران را بر شمرد. صله رحم موجب بالا رفتن مقاومت افراد در مقابل فشارهاي رواني گشته و باعث كاهش بيماري هاي قلبي - عروقي و رواني مي شود. اين يافته ها با يافته هايي كه در اين پژوهش از مصاحبه با افراد به دست آمده، مطابقت دارد.

هدف اين مقاله بررسي مباني و روشهاي تربيت عقلاني از منظر متون اسلامي است. نويسنده ضمن بررسي مفهوم عقل و تربيت عقلاني، كوشيده است رويكرد تربيت عقلاني، مزاياي آن و برخي از روش هاي پرورش عقل را مورد بررسي قرار دهد. اين مقاله نشان مي دهد كه در منابع اسلامي به جنبه عقلاني انسان تاكيد فراوان شده است. در برخي از روايات از عقل به عنوان رسول باطني ياد شده است كه هدايت تكويني انسان در گرو آن است و از منابع اصلي شناخت به شمار مي رود. همچنين در متون اسلامي بر لزوم تربيت عقلاني نيز تاكيد شده است؛ تا جايي كه تقويت جنبه عقلاني سبب هدايت به سمت حقيقت هستي مي شود و عقل جز در بستر علم نمي رويد و عالم شدن نيز مستلزم اين است كه فرد مورد تعليم قرار گيرد. براي پرورش عقل، روش هايي در منابع اسلامي ذكر شده است كه اين روش ها توازن عقل را حفظ و راهيابي آن به سمت علم صحيح را ميسر مي سازد. اين روش ها شامل روش هايي مانند روش تزكيه، روش تعليم حكمت، روش تجربه اندوزي، روش عبرت آموزي و مشورت با خردمندان است.

 نسخه قابل چاپ

تحقيق حاضر به منظور «بررسي تاثير آموزش دروس معارف اسلامي بر نگرش ديني دانشجويان» صورت گرفته است و براي انجام اين امر از روش پيمايشي استفاده شده كه هم به توصيف و هم به تبيين وضعيت جامعه آماري توجه گردد. جامعه آماري اين تحقيق را دانشجويان دوره روزانه دانشگاه هاي استان تهران تشكيل مي دهند كه از هر دو جنس (مذكر و مونث) در مقاطع كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري در رشته هاي تحصيلي علوم انساني و هنر، علوم پايه، علوم پزشكي، فني و مهندسي، كشاورزي و دامپزشكي در سال تحصيلي 84-85 مشغول به تحصيل بوده اند. از كل جامعه آماري تعداد 1900 نفر به عنوان حجم نمونه تعيين گرديد. شايان ذكر است در اين تحقيق، از نمونه گيري تصادفي طبقه اي استفاده شد. به طور كلي نتايج نشان مي دهد كه:
1. نگرش ديني دانشجويان در حد مطلوب (يعني قوي و مثبت) است.
2. از ميان اجزاي نگرش ديني بعد عاطفي، بعد آمادگي رفتاري، بعد انگيزشي و بعد شناختي به ترتيب بالاترين نمره ها را به خود اختصاص داده اند.
3. دانشجوياني كه دروس معارف اسلامي (1) و (2) را گذرانده اند، نسبت به آنان كه اين دروس را نگذرانده اند، از نگرش ديني مطلوب تري برخوردار مي باشند؛ اما گذراندن يا نگذراندن ساير دروس معارف (اخلاق اسلامي، متون اسلامي، تاريخ اسلام، انقلاب اسلامي و ريشه هاي آن) تحت شرايط فعلي هيچ تاثيري بر افزايش يا كاهش نگرش ديني افراد نمونه ندارند.
4. با استفاده از روش «گام به گام» رگرسيون چند متغيري سهم و نقش متغيرهاي مستقل در تبيين متغير وابسته به ترتيب اهميت عبارتند از: شرايط مذهبي، ويژگي هاي رفتاري استاد، شرايط سياسي- اجتماعي حاكم بر جامعه، ارزيابي از نقش خود، نوع دانشگاه، ترم تحصيلي و درس معارف اسلامي (2).

 نسخه قابل چاپ