بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی

 نسخه قابل چاپ

غزالي از انديشمندان بنام جهان اسلام است كه آرا و افكار وي، تأثير شگرفي بر متفكران و انديشمندان پس از خود بخصوص در ميان اهل سنّت داشته است. با آن كه غزالي با تأليف مشهورترين اثر خود موسوم به تحافه الفلاسفه آراي فلاسفه را مورد انتقاد شديد قرار داده است و حتي در تأليفاتش با توجه به گرايشهاي اشعري گرايانه خود از " شيعه " بخوبي ياد نمي‌كند؛ اما تأثيرپذيري شخصيتي چون " صدرالمتألهين" - كه از معروف‌ترين فلاسفه و متكلمان اماميه است- از آراي تفسيري غزالي، امري قابل قبول تأمل و در خور توجه است. چرا و چگونه ملاصدرا تحت تأثير آراي وي واقع شده است؟ در اين مقاله نويسنده كوشيده است ضمن پرداختن به اين پرسش، چگونگي تأثيرپذيري صدرالمتألهين را از آراي تفسيري غزالي تبيين نمايد.

 نسخه قابل چاپ

گونه‌گون خواني‌ قرائت‌هاي چند گانه پاره‌اي از واژه‌هاي قرآن، از مسائل و مباحثي است كه ديرباز مورد توجه قرآن پژوهان بوده است و بحث و بررسي‌هاي بسياري دربارة آن انجام گرفته است.با توجه همه هنوز اين پرسش كه " راز اين گونه‌گون خواني‌ها در چيست؟" پاسخي بسنده و قانع كننده نيافته است.نگارنده در نوشتاري كه از پي مي‌آيد، كوشيده است تا به اين مسأله از ديدگاهي هنري بنگرد.وي پاسخ اين پرسش را در يكي از جلوه‌هاي هنري و بلاغي قرآن كاويده است و براي زمينه‌سازي و آشكاري بيشتر بحث، از مسائل ديگري نيز چون اعجاز هنري قرآن، به كوتاهي سخن گفته است.

 نسخه قابل چاپ

تدّبر در آيات قرآن كريم و تلاش براي دست‌يابي به تجزيه و تحليل و دركي درست از آن، همواره نخستين گام فرا راه دانشمنداني بوده است كه شناختن و شناساندن دين اسلام را در عرصه‌هاي اصول و فروغ آن، وجهه همّت خود قرار مي‌داده‌اند.
اين بهره‌وري- امّا- از دشواريهاي و پيچيدگيهاي ويژه خود، بركنار نبوده و نيست و درنگ در آيات قرآن كريم كه اصيل‌ترين دليل در ميان ادلّه اربعه اجتهاد به شمار مي‌رود، مستلزم برخورداري از آگاهيهاي متنوّعي از درون و بيرون از اين كتاب گران‌سنگ آسماني است.
اين مقاله كوتاه، با اشاره به يكي از مصداقهاي اين پيچيدگي برون رفت از آن،در صدد تا بر نقش آگاهيهاي بيرون از قرآن كريم دربرداشت پذيرفتني‌تر از پيام آيات و سور، تأكيدي دو چندان داشته باشد.

 نسخه قابل چاپ

نويسنده در مقاله حاضر تلاش مي‌كند ضمن استخراج نكاتي كه ناصرخسرو در آثار، و به ويژه اشعار، درباره قرآن بيان داشته، آنها را دسته‌بندي، تحليل و تبيين نمايد و با معرفي ديدگاه‌هاي مختلف ناصر درباره قرآن و تنزيل و تأويل آن، شئون قرآني شعر و انديشه ناصر را به اجمال بيان نمايد.در اين نوشته، ابتدا دلايل متعدد شخصي، عقيدتي و رواني توجه خاص ناصرخسرو به قرآن اشاره مي‌شود، و سپس مبحث مفصل و اصلي نوشته مي‌آيد كه درباره تنزيل و تأويل از نظر اين متفكر اسماعيلي، تمثيلاتي كه او براي تبيين برتري تأويل بر تنزيل آورده، تحليل شده و به فوايد تأويل نيز در بحث مجزايي پرداخته شده است.مبحث آخر، درخصوص قرآن و اهل تأويل است، يعني چه كساني شايستگي تأويل دارند.از نظر ناصر، فقط آل نبي و علي (ع)، و دانايان و ائمه اسماعيلي مجاز به تأويل‌اند و وظيفه ساير مردم آن است كه حقايق و معاني نهاني تنزيل را از طريق آنان بجويند و فراگيرند.

 نسخه قابل چاپ

احاديث در زمانها و مكانهاي مختلف و براي مخاطبان متفاوت صادر و توسط راويان گوناگون نقل شده است و دچار تغيير و تحريفهايي شده و چون از زمان نقل اولية آنها چندين قرن گذشته است و راويان و صاحبان كتابها براي باب‌بندي كتابشان، احاديث را تقطيع كرده اند، پاره‌اي از قراين كه شرايط زمان و مكان را تعيين مي‌كرده از بين رفته است.بنابراين براي حل تعارضات و تحريفات و اشكالها، دانشي كه بتواند نقايض را حل و رفع كند ضروري است.اين دانش" مختلف الحديث" ناميده مي‌شود كه خود بخشي از " فقه الحديث" است.
دقت در گفتار معصومين (ع) نشانگر توجه و اهتمام آن بزرگواران به حفظ حديث سالم است.ايشان براي تشخيص احاديث درست، راههايي را به پيروان خويش ارائه فرمودند.اين مقاله با بررسي برخي از منابع حديثي و فقهي اصلي شيعه مي‌خواهد نشان دهد كه به رغم توجه عالمان به معناي حديث و اهتمام ايشان به از ميان بردن اختلاف و تعارضات، دقت و پژوهش بيش از پيش ضروري و اجتناب‌ناپذير است.

 نسخه قابل چاپ

طبق نظريات جديد علمي، فضاي سه بعدي كه ما در آن زندگي مي‌كنيم، يك فضاي خميده است؛ به طوري كه اگر سفينه‌اي از يك نقطه شروع به حركت كند و به زعم خودش در راستاي يك خط راست حركت نمايد، سرانجام به نقطه شروع حركتش خواهد رسيده.
بنابراين در مقايسه در مقايسه با سطح يك كره يك سطح دو بعدي بسته‌اي است كه در جهت بعد سوم خم شده است، مي‌توان گفت جهان سه بعدي ما پوسته يك كره چهار بعدي است.به عبارت ديگر جهان ما يك جهان سه بعدي است كه در جهت بعد چهار خم شده است.
حركت در بعد چهارم نتايج جالبي در بر خواهد داشت: نظير امكان و خروج از زندان بدون گذشتن از در يا ديوار، عبور از كوه بدون رفتن بالاي آن و يا تونل زدن، نزديك كردن راهها، پشت و رو كردن يك موجود، توجيه ماهيت دو گانه موج- ذره و ... به نظر مي‌رسد مفاهيم فوق با مفهوم برخي آيات قرآني نزديكي داشته باشد كه در اين بحث به آن پرداخته مي‌شود.همچنين به برخي مباحث از قبيل معراج پيامبر اكرم، پل صراط، داستان ملكه سبا، آسمانهاي هفتگانه و... از ديد جديدي نگريسته مي‌شود.

 نسخه قابل چاپ

هرچند دانش اصول را منطق فقه خوانده‌اند اما اين دانش خود نيز بر بنيادها و اصولي تكيه مي‌زند كه به نوعي در ادبيات امروزين در قلمرو فلسفه فقه جاي گرفته‌اند و شايد هم بتوان آنها را در فلسفه اصول فقه جاي داد. يكي از اين بنيادها " اصالت تعليل" يا" اصالت تعبد" و تعيين قلمرو هر يك از اين دو اصل در كار استنباط است. به رغم آن كه در اصول فقه به طور سنتي از اين اصل بحث مفصلي به ميان نيامده، اما گرايش به هر يك از اين دو اصالت زيربناي ساخت عمومي و برآيند ديدگاه‌ها و فتواها را ساخته است. در مقاله حاضر اين اصول مورد بررسي گرفته‌اند.قلمرو و هر كدام بررسي و نقد شده و به ويژه موضع شيعه در اين خصوص به صورتي متمايزتر مورد بررسي قرار گرفته است. بدان اميد كه از مطاوي مباحث و از نقطه‌هايي روشن كه در اين مباحث به چشم مي‌خورد راهي به سوي ميدان گشودن بر تعليل و از آن پس پويايي بخشيدن به سامانه استنباط فقهي با تكيه زدن بر اين ساز و كار جسته شود.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

با توجه جايگاه با ارزش اقرار در ميان ادله اثبات دعوي و قاعده مشهور فقهي و حقوقي عدم سماع انكار بعد از اقرار، هر انكاري كه بعد از اقرار واقع شود مطلقاً مردود و غير مسموع نيست و شارع مقدس در عين تأييد اين قاعده عقلاني در مواردي از اين سيره ردع و منع كرده است. نگارنده در اين مقاله ضمن دفع توهم اطلاق قاعده مذكور، با توجه به تفاوت ماهوي اقرار به حق الناس و اقرار به حق الله و حدودي الهي در دو بخش، موارد تخصيص قاعده را با ذكر نصوص و ادله مربوط و تطبيق با قوانين موضوعه مورد بحث و بررسي قرار داده است.ضمن اينكه سعي شده است آراي مذاهب اربعه تسنن در اين مسأله تبيين گردد.

 نسخه قابل چاپ

جرم" سبّ النبي" يكي از جرائم قراردادي است كه در حقوق جزاي اسلامي مطرح است.بنابراين براي آشنايي با احكام اين جرم گريزي از مراجعه به منابع شرعي و به خصوص روايات صادره از پيامبر (ص) و ائمه معصومين (ع) نمي‌باشد.قانون‌گذار به تبعيت از منابع مزبور، مجازات اعدام را براي اين جرم پيش‌بيني كرده است.اما توضيحي در مورد عناصر عمومي و اختصاصي جرم " سبّ النبي" ارائه نمي‌دهد.ماده 513 قانون مجازات اسلامي كه مستند قانون جرم موصوف مي‌باشد دامنه اين جرم را به مواردي همچون اهانت به مقدسات اسلام، اهانت به هر يك از انبياء، اهانت به ائمه طاهرين(ع) و اهانت به حضرت فاطمه(س) تسري داده است و اين در حالي است كه اين موارد حتي در كتابهاي فقهي نيز به درستي تعريف نشده است. و با توجه به جديد بودن اين جرم كه پس از انقلاب اسلامي به تأسي از منابع شرعي وارد قانون مجازات اسلامي گرديده است، كتابهاي حقوقي هم آن گونه كه شايسته و ضروري است به آن نپرداخته‌اند.بنابراين بحث دربارة احكام مختلف جرم " سبّ النبي" يكي از بحثهاي مغفول در حقوق جزاست و نيازمند تحقيق و پژوهش فراوان مي‌باشد.اميد مي‌رود اين مقاله گامي كوتاه در اين زمينه به حساب آيد.

 نسخه قابل چاپ

عنصر" فعل" در قتل عمدي از جمله مباحثي است كه از ديرباز ميان فقيهان و حقوق‌دانان مورد بحث و بررسي بوده است و آشنايي با ديدگاه‌هاي مختلف مربوط به آن مي‌تواند كمك شاياني به استنباط ديدگاه قانون گذار كشورمان كند.بر همين اساس نگارنده در اين بررسي تطبيقي اين مسأله ميان فقيهان مذاهب اسلامي و حقوق دانان كشورهاي مختلف به ويژه حقوق دانان عرفي پرادخته است.

 نسخه قابل چاپ

نگارنده در اين نوشتار پس از بيان مهم‌ترين طبقه‌بندي‌هاي ادوار فقه اماميه و نقد آنها، طبقه‌بندي جديدي را در اين باره پيشنهاد مي‌دهد كه به نظر وي تأكيد اصلي در آن بر روي تحولات نو پيداي فقهي در هر دوره است و همه دوره‌ها را با جامعيت كامل در بر مي‌گيرد. همچنين در راستاي تبيين تطورات و تحولات اين دوره‌ها، ويژگي‌ها و امتيازات هر دوره به تفصيل ذكر شده است.

 نسخه قابل چاپ

بحث در مورد آيين زرتشتي و به عبارتي محبوسي در تاريخ اسلام پيشينه درازي دارد. در زمان پيامبر- صلّي الله عليه و آله- اين سئوال مطرح بود كه آيا اين دين، الهي است و پيرامون آن اهل كتاب شمرده مي‌شوند يا نه؟ سالهاي بعد نيز همچنان تا ديدگاه اسلام و شيوه برخورد پيامبر و ائمه- سلام الله عليهم- را نسبت به اين دين بررسي كند بدين منظور ابتدا واژه‌ي محبوس، پيشينه آن، و اين موضوع را كه مجوسيان چه كساني هستند عنوان كرده آن گاه مجوس را در قرآن و روايات مورد بحث قرار داده است.

 نسخه قابل چاپ

جريان قاعده لاضرر- و نيز لاحرج- در احكام عدمي، همواره از چالشهاي تأثيرگذار دو فقه به شمار مي‌رفته است.اين نوشتار، با كند و كاوي نوين، مي‌كوشد تا شالودة يك دگرگوني ژرف، در مسائل فراواني از فقه را فراهم سازد. نويسنده ضمن اشاره به مياني گوناگون، در استفاده از حديث نفي ضرر، نمونه‌هايي از جريان قاعده لاضرر در عدميات را- همچون اثبات ضمان، در زنداني شدن شخص حرّ صاحب حرفه، و جواز طلاق زوجه، در صورت امتناع زوج از انفاق- ارائه نموده است.آنگاه با طرح ده مورد از استدلالهاي منكران، به نقد آنها مي‌پردازد و بدين‌سان، با رفع موانع فرضية جريان قاعده در عدميات، راه را براي فروغ فقهي كه در بسياري از فتواها، فاقد پيشينه مي‌باشد، گشوده است.

 نسخه قابل چاپ