بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

يكي از مسايل رجالي كه از دير باز توجه رجال شناسان را به خود جلب كرده، مساله وجود يا عدم شخصي به نام «سليم بن قيس هلالي» است، شخصي كه يكي از كهن ترين كتاب هاي روايي شيعه منسوب به اوست و شهرت او نيز تا حد زيادي معلول همين انتساب است. رجال شناسان و صاحب نظران، درباره اين مساله دو ديدگاه مختلف داشته اند: ديدگاهي كه سليم بن قيس هلالي را نه تنها شخصيتي واقعي، كه شخصيتي بسيار برجسته و قابل توجه دانسته و با اوصافي مانند «جليل القدر»، «من اوليا اميرالمومنين (ع)» و ... از او ياد كرده است. و ديدگاه ديگري كه سليم بن قيس هلالي را نامي بي مسما، ساختگي و موهوم شمرده كه اساسا هيچ گاه وجود واقعي نداشته و يا نامي مستعار پنداشته است كه شيعيان كوفه از رهگذر تقيه به كار برده اند.
به نظر نگارندگان اين مقاله، هر كدام از دو ديدگاه فوق قابل نقد است. شايد بتوان ديدگاه سومي را مطرح كرد كه به واقعيت نزديك تر باشد. سليم بن قيس هلالي نه يك شخصيت تاريخي برجسته بوده است و نه يك شخصيت خيالي و ساختگي، بلكه يك شخصيت صرفا روايي بوده است كه بايد در بستر مناسب خود مورد مطالعه قرار گيرد. بستر مناسب براي مطالعه يك شخصيت روايي - بر خلاف آنچه برخي تصور كرده اند - منابع تاريخي نيست، بلكه منابع رجالي و حديثي است. تحقيق و جست و جو در اين منابع نيز به روشني نشان مي دهد كه سليم بن قيس هلالي به عنوان يك راوي مسلم و نويسنده احتمالي كتاب منسوب به او واقعيت داشته است.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

اين نوشتار، تحقيقي است درباره نسخ خطي قرآن هاي ايراني سده هاي اول تا ششم هجري (هفتم تا دوازدهم ميلادي) در موزه رضا عباسي. در اين مجال سعي شده است با توجه به سير تطور تاريخي و هنري خطوط اسلامي، به خاستگاه هاي اوليه، نقش سلسله هاي ايراني و حاميان درباري، حضور خوشنويسان ايراني و نقش مكمل آنان، سير تكامل زيبايي شناختي اين هنر در ايران و ... پي برد. با مطالعه قرآن هاي دست نويس كه در موزه ها، كتابخانه ها و مجموعه هاي خصوصي و ... نگهداري مي شود، شايد بتوان به اسرار و نكات فراموش شده اي پي برد كه روشنگر راه پژوهشگران و انديشمندان اين هنر شود و از اين راه بسياري از نسخ قرآني از شناسنامه اي كامل تر، دقيق تر و علمي تر نسبت به گذشته برخوردار گردد.

 نسخه قابل چاپ

يكي از مباني مهم حديث شناسي، شناخت شرايط و اسباب صدور حديث است. فهم درست روايات احرف سبعه (نزول قرآن بر اساس هفت حرف) نيز پيرو همين قاعده است. بر اساس زمينه هاي صدور، از آن جا كه قرآن آموزان از جهات گوناگوني به ويژه از دو جنبه زبان و روان با يكديگر متفاوتند و اهداف و روش هاي آموزش قرآن بر پايه دو اصل شفاهي و زايايي زبان آن، و روان شناختي بودن فرآيند يادگيري آن، شكل گرفته اند، اين روايات،‌ خواهان تبيين و اجراي اصل «آسان سازي» آموزش قرآن به عنوان آموزش يك زبان و گسترش حوزه قرائت قرآن (- تصريف كلمات، آيات و سوره ها) مبناي تثبيت و حفظ ساختار منظم و قرائت واحد آن مي باشند تا فرآيند يادگيري «زبان قرآن» تسهيل گردد. از اين رو، اين روايات بيان گر نزول قرآن بر هفت قرائت مختلف، يا تعيين هفت لهجه و گويش عربي، يا تقسيم قرآن بر هفت موضوع و مانند آن، نيستند.

 نسخه قابل چاپ

روزي در درس (فن ترجمه) برخي از دانشجويان از ترجمه آيه 6 از سوره مائده: «فاغسلوا وجوهكم و ايديكم الي المرافق و امسحوا برءوسكم و ارجلكم الي الكعبين» سوال كردند و اين كه چرا با وجود آياتي بدين صراحت، مسلمانان در گرفتن وضو تا اين اندازه اختلاف نظر دارند. اين سوال زمينه نگارش مقاله حاضر را فراهم كرد كه نتايج زير حاصل اين تحقيق است:
اعراب «ارجلكم» از ديدگاه نحوي با استدلال به نقد كشيده شده و ممتنع بودن عطف «ارجلكم» بر «وجوهكم» با ادله فراوان از قرآن و ادب عربي به اثبات رسيده است. همچنين، نگاه تازه اي به «الي المرافق» در آيات بالا شده است.
دو واژه «اغسلوا» و «امسحوا» از زواياي محتلف بررسي شده و نظر كساني كه دو واژه را مترادف مي دانند رد شده است. علاوه بر آن، اثبات شده كه شستن پاها به جاي مسح به دلايل متعدد با سياق قرآن در تضاد است و تنها تعصب، موجب خطا در فهم آيات شده است. ضمن اين كه انتساب مسح كفش ها به جاي پاها به پيامبر - صلي اله عليه وآله و سلم - با استدلال رد شده است.
قواعد نحوي به هيچ عنوان شستن را به جاي مسح تاييد نمي كند. بنابراين انتساب شستن پاها به پيامبر - صلي اله عليه و آله و سلم - و اين كه جبرئيل مسح را نازل كرده ولي سنت آن حضرت شستن پاها بوده، كاملا بي اساس است. در اين مقاله با ادعاي كساني هم كه عقيده دارند شستن پاها از مسح به نظافت نزديك تر است با استدلال پاسخ داده شده است. در خاتمه نيز تاريخچه مختصري از آغاز اختلاف در وضو بيان شده است.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

استحكام سياسي و ثبات اجتماعي در اسپانياي اسلامي، كه از گروه هاي ديني، فرهنگي و قومي مختلفي تشكيل مي شد، مستلزم آن بود كه دولتمردان با سه گروه بزرگ مسلمان آن جا يعني اعراب، بربرها و مولدان، حسن تعامل داشته باشند. اما از آن جا كه حاكمان اندلس غالبا از سياست جناحي پيروي مي كردند، اين جامعه همواره با تنش هاي سياسي و ناسازگاري هاي اجتماعي مواجه بود.
در مقاله حاضر كه به مولدان پرداخته شده، نقش آنان در اين ناآرامي ها بررسي گرديده و بيان شده كه اين گروه در جهت مقابله با سياست هاي تبعيض آميز اعراب حاكم بر اندلس، دو گانه واكنش نشان دادند: نخست به اقدامات سياسي - نظامي روي آوردند و از اين رهگذر جايگاه خويش را در جامعه ارتقا بخشيدند و در مرحله بعد از فعاليت هاي فكري و تبليغي سود جستند.

 نسخه قابل چاپ

امروزه دموكراسي و تاسيس آن، مقبوليت جهاني پيدا كرده و از مرزهاي علمي و نظري فراتر رفته و وارد عهدنامه هاي گوناگون بين المللي گرديده است. به رغم اقبال عمومي به دموكراسي، بنيان فلسفي تربيت دموكراتيك هنوز به دقت تبيين نشده است. بر اين اساس، هدف اين مقاله، تبيين بنيان هاي فلسفي تربيت دموكراتيك مي باشد. بدين منظور مطابق با مدل اسكو، ابتدا نظريه هاي دموكراسي ليبرال، جماعت گرا و تفاهمي مورد بررسي قرار گرفته، آنگاه از بطن مباني انسان شناسي و مفاهيم و محورهاي كليدي هر يك از نظريه هاي مزبور و از راه استدلال منطقي، دلالت هاي تربيتي (اصول، اهداف و روشها) آنها استخراج شده است. در پايان محقق به بررسي تطبيقي مباني انسان شناسي و دلالت هاي تربيتي مكاتب دموكراسي مورد نظر پرداخته است محققان به صراحت اذعان مي نمايند كه اين كار براي اولين بار توسط آنها انجام شده است و از اين حيث از نظرهاي انتقادي خوانندگان انديشمند استقبال مي نمايند.

 نسخه قابل چاپ

صفات خبريه آن دسته از صفات خداوند را گويند كه عقل بر آن ها دلالت روشن ندارد و تنها بدان استناد كه در متن ديني اعم از قرآن و حديث به خداوند نسبت داده شده اند مي توان آن ها را به خداوند نسبت داد. صرف نظر از امكان اين انتساب تفسير اين صفات از دير باز مورد نزاع متكلمان بوده است. جستار حاضر به بيان مفهوم و مصاديق صفات خبريه مي پردازد و دست كم در مقدمات كار سياهه اي از اين صفات را به دست مي دهد، سپس به صورت خلاصه موضع متكلمان را در اين باره بر مي رسد، سپس به گزارش ديدگاه شيعه مي پردازد و در ادامه به وضعيت ترجمه مصاديق عمده اي از صفات خبريه در شماري از ترجمه هاي فارسي قرآن و نيز برخي تفسيرهاي فارسي مي نگرد تا معلوم شود كه آيا ترجمه هاي با موضع كلامي شيعه هماهنگي دارند يا خير. در پايان نيز ملاحظاتي در ذيل ترجمه ها فراروي نهاده شده است.

 نسخه قابل چاپ

منطق صوري ارسطويي كه مسلمانان به آن گسترش و ساماني ستودني بخشيده اند، ديرينه ترين دستگاه منطقي است كه بيش از بيست و سه قرن از پيدايي آن مي گذرد و هنوز در ميان فلسفيان و منطقيان به ويژه اسلاميان به جد كاربرد دارد. آن چه اين جستار پي مي جويد تبيين زيرساخت ها و بنيادهاي اين سامانه منطقي است. آهنگ آن دارد كه چند دسته اصول بديهي را پيش نهد و نشان دهد كه منطق صوري تا آن جا كه به صورت مي پردازد (گزاره و قياس) بر اين اصول استوار است. هر چند منطقدانان مسلمان از اين اصول غافل نمي توانسته اند بود، - تا آن جا كه آگاهي نگارنده دامن مي گسترد - به تصريح و انسجام بدان ها نپرداخته و از آن ها سخن نرانده اند. نسبت هاي چهارگانه ميان دو كلي و نيز نسبت هاي ميان نقيض هاي دو كلي را ديگران بر رسيده اند، اما اين جستار كار را پي گرفته و نشان مي دهد كه هر گاه ميان دو كلي يكي از نسبت هاي چهارگانه برقرار باشد آن گاه عين يكي با نقيض ديگري چه نسبتي خواهد داشت. از رهگذر اين اصول است كه احكام گزاره ها را با روشي غير قياسي تبيين، و مسايل منطق تعريف (گزاره ها و احكام آن ها) را بي هيچ وابستگي به منطق استدلال بازگو مي كند. نيز بيان مي دارد كه اگر ميان يك كلي با كلي دومي و ميان كلي دوم با كلي سومي يكي از نسبت هاي چهارگانه برقرار باشد آن گاه ميان كلي اول و سوم چه نسبتي برقرار است؛ و بر اين پايه شيوه اي بن كاوانه براي تبيين اشكال چهارگانه قياس پيش چشم مي نهد كه مي تواند خود به تنهايي دستگاهي براي استنتاج نيز باشد. در كنار اين، برخي نكات را كه شايد از چشم پنهان مانده است به ديد مي آورد. از آن جمله اين كه چرا نسبت نقيض هاي عام و خاص من وجه و متباينان، تباين جزيي است؛ يعني گاه عموم و خصوص من وجه و گاه تباين كلي.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله در ابتدا به عنوان مقدمه به بيان تاريخچه بسيار مختصر هرمنوتيك مي پردازد و به ايجاز مشخصات سه دوره اصلي آن يعني هرمنوتيك پيش از مدرن، مدرن، و معاصر را بيان مي كند. و سپس يكي از مسايل مهمي را كه در هرمنوتيك مدرن و معاصر مطرح شده است، مورد پرسش و بررسي قرار مي دهد. پرسش اين است كه آيا خواننده متن ممكن است متن را از مولف آن بهتر بفهمد و بهتر تفسير كند؟
نگارنده پاسخ اين پرسش را مثبت دانسته و از سه طريق مبادرت به اثبات مدعاي خود كرده است. يكي به دليل تعاطي بينامتني معاني، و دوم به دليل نظريه روانكاوي فرويد، و سوم به جهت وجود برخي شواهد تاريخي، هر چند در واقع طريق سوم را بايد بيشتر «شاهد» و «مويد» در نظر گرفت. اما از طريق دوم، يعني از طريق دليل روانكاوي فرويد، نه تنها مي توان استدلال كرد كه خواننده مي تواند متن را بهتر از ماتن فهميده و تفسير كند، بلكه مي توان گام را فراتر نهاد و حتي اثبات كرد كه خود ماتن را نيز مي توان بهتر از خود او شناخت. اما آنچه اين مقاله اثبات مي كند صرفا «امكان» تحقق چنين امري است.

 نسخه قابل چاپ