بانک مقالات کشاورزی

به منظور مشخص نمودن عوامل موثر در پذيرش و استفاده از فن و دانش حفاظت و مديريت خاك توسط كشاورزان جهت دستيابي به راهكارهاي عملي براي اعمال و لحاظ آنهادر طرح ها و برنامه هاي حفاظت خاك و مبارزه با فرسايش در آبخيزهاي كشور، طرح تحقيقاتي حاضر در آبخيز زنجان رود واقع در استان زنجان به مرحله اجرا در آمده است. فرضيه و يا مساله اساسي در اين تحقيق مبتني بر انكان جلب مشاركت و تشويق و ترغيب كشاورزان در استفاده از روش هاي حفاظت و مديريت خاك در اراضي زراعي (به ويژه در ديم زارها) در صورت مشخص شدن عوامل موثر در به كارگيري و يا عدم به كارگيري فن و دانش ذيربط بوده است. جامعه آماري مورد استفاده در اين تحقيق افزون بر آمار و اطلاعات حاصل از مطالعات و بررسي هاي پيشين با موضوع تحقيق درمنطقه مشتمل بر زارعين فعال در روستاهاي واقع در آبخيز زنجان رود بوده كه از بين آنها 490 نفر به عنوان نمونه (پرسش شونده) به صورت كاملا تصادفي جهت تكميل پرسشنامه ها انتخاب گرديده اند. نتايج حاصل از تجزيه و تحليل داده ها با استفاده از روش هاي آماري توصيفي - همبستگي نشانگر اين است كه به دليل وجود همبستگي معني دار بين ميزان پذيرش و استفاده از فن و دانش و روش هاي حفاظت و مديريت خاك توسط كشاورزان با سه گروه از متغيرهاي مستقل شامل مشخصه هاي فردي، ساختار مزرعه اي و اطلاعاتي، ضرورت دارد به لحاظ نمودن آنها در كليه طرح ها و برنامه هاي حفاظت خاك و مبارزه با فرسايش توجه ويژه شود، به نظر ميرسد به دليل اهميت و لزوم مشاركت ساكنين آبخيزها در طرح هاي آبخيزداري يافته هاي حاصل از اين تحقيق مي تواند ابزار مناسبي در تحقق اين امر باشد.

اقليم خشك ايران همچنين تاكيد بر نقش اساسي و عمده منابع آب در توسعه اقتصادي - اجتماعي كشور باعث گرديد كه پروژه هاي پخش سيلاب به تعداد زياد در سطح كشور اجرا گردند. با در نظر گرفتن كليه تحقيقات انجام شده در زمينه شناسايي تاثيرات پروژه هاي پخش سيلاب بر محيط زيست در ايران و جهان مشاهده گرديد كه به رغم تعداد نسبتا زياد اين گونه طرح ها در ايران مطالعات جدي و جهت دار در زمينه ارزيابي اثرات زيست محيطي آن صورت نگرفته و مقالات موجود بيشتر به بررسي ميزان تغييرات به وجود آمده در يك فاكتور محيط زيست بر اثر پروژه معطوف شده است.
اين تحقيق كه براي اولين بار مرتبه در زمينه تاثيرات طرح هاي پخش سيلاب بر محيط زيست انجام گرديده نشان مي دهد چگونه با ارزيابي زيست محيطي اينگونه پروژه مي توان پيامدهاي احتمالي اين پروژه ها را پيشگويي كرد راههاي كاهش تاثيرات ناخواسته را ارايه داد و پروژه را به شكلي تغيير داد تا با محيط زيست محلي تناسب داشته باشد.

فرسايش خاك از جمله پديده هاي طبيعي است كه امروزه به دنبال افزايش روزافزون آن به عنوان خطري براي حيات انسان قلمداد مي گردد. اين پديده در حوزه هاي آبخيز موجب گرديده است كه هرر ساله مقدار زيادي خاك حاصلخيز از دسترس خارج گردد. منطقه مورد مطالعه حوزه آبخيز داورزن در غرب دشت سبزوار است كه پديده فرسايش در اين حوزه در سالهاي اخير روند رو به تزايد و چشمگيري داشته است. در اين پژوهش ضمن شناسايي عوامل موقر بر فرسايش حوزه و تلفيق عوامل موثر با استفاده از تكنيك تشكيل لايه هاي اطلاعاتي و براي ارزيابي درجه تاثيرگذاري هر يك از عوامل بر پديده فوق از مدل منطق فازي استفاده گرديده است. مدل مذكور به دليل در نظر گرفتن محدوده اي از احتمالات به جاي اختصاص به يك عدد قطعي براي وزن دهي به عوامل، مي تواند تجزيه و تحليل دقيق تري را از نقش عوامل طبيعي و انساني ارايه نمايد. براي افزايش ميزان دقت محاسبات و سرعت پردازش اطلاعات و تلفيق لايه هاي اطلاعاتي از سيستم اطلاعات جغرافيايي و نرم فازار Ilwis استفاده گرديده است. سپس با استفاده از قواعد و تركيب توابع عضويت فازي و كاربرد عملگرهاي جمع جبري فازي، ضريب جبري فازي و فازي گاما با توابع 0.2، 0.5 و 0.8 اقدام به آزمون آنها براي تعيين بهترين عملگر در خصوص تهيه شكل سيماي فرسايش با توجه به شرايط منطقه پرداخته شده است. نتايج نشان مي دهد كه اپراتور 0.5 در مدل فازي گاما بهترين شكل سيماي فرسايش را درحوزه داورزن ارايه داده است.

روند رو به ازدياد تخريب اراضي و دستكاريهاي گسترده انساني در بخشهاي مختلف طيعت بويژه آب و خاك سبب بالا رفتن نرخ فرسايش و توليد رسوب و خسارات پي آيند آن شده است. تعيين مهمترين عوامل موثر در اين فرايند، راهگشاي دستيابي به مدلها و روشهاي بهينه مبارزه و كاهش ميزان فرسايش و توليد رسوب خواهد بود. بر اين اساس مقدار رسوب معلق 12 حوزه آبخيز اندازه گيري و مهمترين عوامل تاثيرگذار در توليد رسوب اين حوزه ها نظير مساحت، بارندگي سالانه، شاخص دومارتن، ضريب حساسيت به فرسايش، درصد سازندهاي حساس به فرسايش، درصد سازندهاي حساس و نسبتا حساس به فرسايش، شاخص، پوشش گياهي مشخص گرديد. سپس با استفاده از تكنيك تحليل مولفه هاي اصلي (PCA) اقدام به تعيين موثرترين عوامل گرديد. نتايج نشانگر تاثير برتر سه عامل ضريب دومارتن، شاخص پوشش گياهي و درصد سازندهاي حساس به فرسايش در ميزان تولدي رسوب در حوزه هاي مورد مطالعه بوده است. در ادامه به تقسير ابعاد گوناگون حضور اين سه عامل و نحوه تاثيرات انساني در كنترل و ساماندهي آنها پرداخته شده است.

با توجه به فقر شكل هاي پوشش زمين و استفاده از اراضي در ايران، هدف از اين مقاله بررسي روش هاي تهيه شكل هاي پوشش زمين و استفاده از اراضي منطقه دشت قم، با استفاده از تصاوير ماهواره اي و انتخاب بهترين روش تهيه شكل ها در اين منطقه است. روشهاي طبقه بندي موردنظر اين مقاله عبارتند از: روش طبقه بندي نظارت شده تك باند، روش طبقه بندي نظارت شده چند باند، روش طبقه بندي هيبريد و روش طبقه بندي با استفاده از شاخصهاي گياهي است.

تخريب اراضي و فرسايش خاك در عرصه هاي جنگلي، مرتعي و كشاورزي كشور مشهود است. يكي از منابع مهم توليد رسوب در حوزه هاي آبخيز كشور مراتع طبيعي مي باشند. فرسايش درازمدت خاك در مراتع كاهش توليدات را به دنبال داشته، به طوري كه گاها درمان ناپذير است، لذا اصلاح و احيا، آنها امري ضروري و حياتي است. بازسازي مراتع تخريب فرسايش يافته از ديدگاه و روش آگرواكولوژيكي موثرترين روش علمي و اقتصادي بهبود توليدات، كنترل فرسايش خاك، تجديد حيات طبيعي و پايداري توليدات آنها است. با استفاده از اين روش امكان افزايش توليدات علوفه مراتع تا سطح اپتيمم و بر اساس پتانسيل هاي بالقوه تامين رطوبت كافي از طريق رواناب هاي سطحي و افزايش ذخيره و نگهداري آن در هر منطقه وجود داشته و پس از كنترل رواناب و استقرار پوشش گياهي مناسب، فرسايش خاك نيز كنترل مي گردد. اين روش بر اساس پتانسيل توليد رواناب و ذخيره رطوبت در خاك و برقراري رابطه بين آب قابل استحصال و نيز آبي گياهان مودر استفاده به منظور اصلاح و احيا مراتع فرسوده استوار است. در اين تحقيق ضرايب رواناب و رطوبت ذخيره شده در خاك هاي با شرايط مختلف از نظر عمق، پوشش سطح خاك و توپوگرافي طي بارندگي هاي طبيعي پاييز - زمستان و بهار در پايگاه تحقيقاتي حفاظت خاك سنگانه، واقع در 100 كيلومتري شمال شرق مشهد، در طول سالهاي 1375 تا 1380 اندازه گيري و تعيين گرديد. ره آورد اين تحقيق ارايه مدلي است كه بر اساس آن مي توان فاصله مناسب بين رديف هاي گياهان موردنظر براي اجياد مراتع مصنوعي بر اراضي فرسايشي يافته را با هدف تامين كمبود رطوبت براي توليد اپتيمم تعيين نمود.

در اين تحقيق از سيستم پشتيبان تصميم براي حمايت مديران در تصميم گيري در مورد روستاهايي كه در معرض خطر زمين لغزش قرار دارند استفاده شده است. هدف از كاربرد اين سيستم، ارايه روش بهينه برخورد با خطر بروز زمين لغزش در مناطق روستايي مي باشد براي تصميم گيري در اين مورد مدلي در قالب نرم افزار DEFINIT تنظيم شده كه شامل سه راهكار تثبيت زمين لغزش، اجتناب از خطر لغزش (جابجايي روستاها) و پذيرش خطر و با مدنظر قرار دادن چهار تاثير هزينه، كاهش خسارت جاني، نظر مردم و نظر مديران محلي در مورد هر راهكار مي باشد. اين راهكارها از لحاظ چهار اثر مذكور سنجيده و با هم مقايسه مي شوند تا در نهايت راهكار بهينه از بين آنها انتخاب گردد.
براي تعيين هزينه راهكار تثبيت ابتدا بايستي امكان زمين لغزش با روشهاي معمول در كشور ارزيابي شود. اين كار با استفاده از نرم افزار ديگري از سيستم پشتيبان تصميم انجام مي گيرد. پس از تعيين جزئيات روش كنترل، هزينه هاي لازم براي آن برآورد مي گردد. مقادير بقيه اثرها نيز برآورد شده و بدين ترتيب مديران محلي مي توانند با وارد نمودن اين اطلاعات در مدل، گزينه بهينه را انتخاب نمايند. بررسي موردي زمين لغزش باريكان توسط اين مدل انجام گرفته و راهكار تثبيت زمين لغزش به عنوان مناسبترين راهكار براي برخورد با معضل زمين لغزش در اين منطقه پيشنهاد شده است. نتايج با بررسيهاي ميداني و جامع انجام يافته در اين خصوص مطابقت دارد.

در مطالعات آبخيزداري مساله فرسايش از اهميت خاصي برخوردار است. مقدار رطوبت حاصل از فرسايش در حوزه هاي مختلف آبخيز متفاوت است و در بعضي از حوزه ها مساله اي اساسي در تعيين عمر مفيد عمليات آبخيزداري محسوب مي شود و از طرفي بيانگر بخراني بودن خود حوزه مي باشد. مقدار فرسايش و رسوب حاصل در حوزه هاي آبخيز به عوامل مختلفي بستگي دارد. عوامل ايجاد فرسايش شامل فرسايش آبي، افزايش نمكها، فرسايش بادي، پسرفت شيميايي، پسرفت فيزيكي، پسرفت بيولوژيكي مي باشد. از ميان عوامل فوق فرسايش آبي از مهمترين عوامل فرسايش دهنده خاك مي باشند. تعيين فرسايش آبي در حوزه هاي مختلف اقدامي در جهت تشخيص حوزه هاي با فرسايش آبي بالا محسوب مي شود.
به عبارتي اولين اقدام براي مبارزه با رسوب حوزه هاي آبخيز تعيين حوزه هاي با توليد رسوب بالا و اولويت بندي حوزه هاي مختلف مي باشند و در اين جهت تاكنون روشهاي متفاوتي مورد استفاده قرار گرفته است كه نتايج متفاوتي را نيز ارايه مي دهد. در اين تحقيق براي تعيين رطوبت حوزه هاي آبخيز از تلفيق نقشه تخريب خاك (فائو، 1979) و تقسيمات درجه سه حوزه هاي آبخيز استفاده شده است. با اين تقسيمات درجه دو كل كشور به 30 بخش تقسيم مي شود. الويت بندي حوزه هاي مختلف از لحاظ فرسايش آبي بسيار مهم است. زير باعث مي شود كه حوزه هاي مختلف با همديگر مقايسه شده و از طريق مقايسه مورد ارزيابي قرار گيرند. اين روش براي كل ايران مورد استفاده قرار گرفته و نتايج بدست آمده حاكي از اين است كه حوزه هاي مختلف تماب از لحاظ توليد رسوب، بسيار متفاوتند.

كمبود آمار و اطلاعات رسوب در زمينه ارزيابي كمي رسوب در حوزه هاي آبخيز كشور منجر به استفاده از روش هاي تجربي در بخش هاي اجرا و تحقيق گرديده است. هدف از اين پژوهش، كاربرد مدل MPSIAC با توجه به معيارهاي نهفته در اين مدل و نيز استفاده از GIS جهت كاهش خطا و افزايش دقت نسبي در تجزيه و تحليل هاي مدل مي باشد كه در قالب مقاله حاضر و در يك مطالعه موردي در حوزه آبخيز كنشت كرمانشاه مورد بررسي قرار گرفته است. براي نيل به هدف پژوهش، پس از توليد لايه هاي اطلاعاتي، مدل پسياك اصلاح شده، با تلفيق نقشه هاي زمين شناسي، شيب، خاكشناسي (اجزا واحد اراضي)، خطوط همباران، واحدهاي هيدرولوژيك و پوشش گياهي، 184 واحد همگن رسوب زا در منطقه مطالعاتي تفكيك گرديد. امتياز هر يك از اين واحدها بر اساس فرمول هاي مدل تعيين و به سيستم وارد گرديد. سپس ميزان رسوب در هر واحد رسوب زا و نقشه رسوبدهي حوزه به دست آمد. نقشه كيفي فرسايش خاك نيز تهيه شده و مورد مقايسه و ارزيابي قرار گرفت. همچنين ميزان محاسبه شده رسوب دهي حوزه با ميزان رسوب توليدي كه با كاربرد ناصحيح مدل در واحدهاي هيدرولوژيك به دست آمده بود مورد مقايسه قرار گرفت.
نتايج تحقيق نشان داد كه ميزان رسوب در هر واحد همگن رسوب زا از 1.92 تا 26.09 تن در هكتار در سال متغير بوده و رسوب ويژه توليدي كل حوزه 5.23 تن در هكتار در سال و ميزان رسوب توليدي كل برابر 74958.7 تن در سال برآورد گرديده است. از طرفي ميزان رسوب توليدي در واحدهاي هيدرولوژيك از 3.45 تا 4.61 تن در هكتار در سال و ميزان كل رسوب توليدي حوزه 66076.8 تن در سال تخمين زده شده است. مقايسه اين نتايج نشان دهنده اختلاف نتايج دو روش بوده و ضرورت كاربرد صحيح مدل را در واحدهاي همگن رسوب را نشان مي دهد.

محدوده آبخوان كوهشدت در شمال دشت و حوزه آبخيز كوهدشت واقع گرديده است. مجموعه عمليات انجام شده در اين ايستگاه شامل احداث حوضچه هاي آبگير، بانكتهاي ذخيره آب و بانكتهاي لبه پخش مي باشد كه در رسوبات آبرفتي بر اساس ديد كارشناسي با هدف عمده تزريق آب به سفره هاي آب زيرزميني به اجرا درآمده اند. از آنجايي كه حوضچه هاي رسوبگير و بانكتها داراي ابعاد مشخص و معيني هستند لذا با گذشت چند سال از اجراي عمليات رسوبات انباشته شده در داخل بانكتها قابل اندازه گيري و برآورد مي باشند. در اين تحقيق جهت برآورد ميزان رسوب توليدي زيرحوزه 800 هكتاري بالادست عمليات آبخوانداري، رسوبات انباشته شده در داخل بانكتها و حوضچه هاي رسوبگير اندازه گيري (روش مشاهده اي) و ميزان رسوب وارده به منطقه پخش در طي 5 سال محاسبه شده است. نتايج حاصل از آن است كه فرسايش ويژه حوزه بالادست به اين روش 1.254 تن در هكتار در سال مي باشد.

جنگلها و مراتع كه از ديرباز جايگاه زيست موجودات زنده و حيات وحش و منبع تهيه مايحتاج بشري بوده اند و امروزه نيز پناهگاه تمدن ها هستند. در خصوص ارزشهاي اقتصادي اين منابع و جنبه هاي توليدي آن نظير چوب صنعتي، كاغذ، هيزم، انواع صمغها، علوفه، گياهان دارويي و ساير محصولات فرعي ارزيابي هاي بسياري ارايه شده است. اما جنبه هاي غير تجاري اين منابع تجديد شونده تاكنون كمتر مورد مداقه و ارزيابي قرار گرفته است و به همين لحاظ ارزشهاي چندگانه آن بدرستي روشن نگرديده و در محاسبات و تجزيه و تحليل هاي اقتصادي به كار گرفته نمي شود. در اين مقاله سعي شده است با تكيه به بررسي ها و تجربيات جهاني و ملي، ارزش هاي غيربازاري حاصل از وجود جنگل ها و مراتع كشور در شرايط فعلي تحليل گردد و بر اساس اطلاعات موجود برآورد ريالي از عملكرد غيرتجاربي آن ها از ديدگاه آبخيزداري صورت گيرد. بر اساس اين بررسي تحليلي ارزش اقتصادي اين موهبت الهي در كشور سالانه بالغ بر 91 تريليون ريال مي باشد.

رسوبات ناشي از فرسايش سطح حوزه هاي آبخيز بالا دست يكي از مهمترين مسائل در طراحي سازه هاي آبي مي باشد. موثرترين فاكتور در مطالعات فرسايش، شاخص قابليت انتقال رسوبات است، اين شاخص بدون بعد تابعي غير خطي از عوامل توپوگرافي از جمله شيب و طول شيب مي باشد. شاخص توپوگرافي در مدل جهاني تجديدنظر شده (RUSLE) فاكتور شيب - طول (LS) مي باشد. از جمله مزاياي اين شاخص نمايش عوارض سه بعدي در طبيعت، مدل سازي رواناب سطحي و قابليت استفاده آن در سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) است. اين مقاله بخشي از زيرحوزه هاي كارون به نام بازفت را جهت برآورد پتانسل فرسايش و رسوبگذاري مورد بررسي قرار ميدهد. شاخص LS از نقشه مدل ارتفاعي رقومي (DEM) از نقشه خطوط تراز ارتفاعي ساخته مي شود. سپس با روش جهت يابي D8، جهت جريان و بعد از آن تجمع جريان محاسبه مي شود و در ادامه پس از محاسبه پتانسيل فرسايش يا حمل رسوب، با استفاده از گراديان ارتفاع و گراديان LS در جهت هاي Y و X به برآورد مناطق فرسايش و يا رسوبگذاري در هر سلول حوزه پرداخته مي شود.

در اين مقاله تغييرات مورفولوژي رودخانه كن، در محدوده پل سه راهي دهكده المپيك بحث و بررسي شده است. بازه مورد مطالعه در حوزه رودخانه كن، واقع در شمال باختري تهران بزرگ قرار دارد. در محل تقاطع اين رودخانه با ادامه بزرگراه رسالت تحت عنوان بولوار انديشه، پل بتني، به نام پل سه راهي دهكده، احداث شده است. در محل اين پل، تا حدودي ساز و كار جابه جايي و تنگ شدگي مسير جريان رخ داده است. در پايين دست پل نيز دو سازه كف بند با مصالح بنايي متشكل از سنگ و سيمان ساخته شده است. رودخانه كن هر دو سازه را به علت طراحي غير اصولي دور زده و آهن ها را از انتهاي خاوري، در ساحل چپ تخريب كرده است. نتيجه آن انسداد مسير جريان و انتقال آن به كرانه چپ و ايجاد فرسايش در آن كرانه و تغيير مسير رودخانه به صورت موضعي است. در حال حاضر جريان طبيعي رودخانه تقريبا دور از شعاع تاثير كف بندها مي باشد.

فرسايش و هدر رفته خاك يكي از عوامل اصلي در كاهش حاصلخيزي خاك، انباشت رسوبات در آبراهه ها، كانالهاي آبياري و رودخانه ها، كاهش ظرفيت مخازن سدها، تشديد وقوع سيلابهاي مخرب و آلودگي محيط زيست مي باشد. براي مقابله با اين معضل روشها و مدلهاي متعددي ارايه گرديده است. يكي از اين مدلها، پهنه بندي مناطق آسيب پذير و محاسبه ميزان توليد رسوب بر مبناي روش MPSIAC مي باشد. در اين روش كه در حوزه آبخيز شرفخانه به كار گرفته شده است 9 عامل محيطي، يعني زمين شناسي، خاكشناسي، اقليم، رواناب، توپوگرافي، پوشش زمين، كاربري اراضي، فرسايش سطحي و فرسايش رودخانه اي بررسي مي شود و با در نظر گرفتن ارزشهاي كمي براي هر يك از آنها، ميزان رسوب بر حسب متر مكعب در كيلومتر مربع محاسبه مي گردد. در اين مقاله با به كارگيري داده هاي ماهواره اي و تحليل آنها در محيط سامانه اطلاعات جغرافيايي اقدام به برآورد رسوب در حوزه آبخيز شرفخانه گرديد. نتايج مويد كارآمدي مدل MPSIAC در برآورد ميزان فرسايش و رسوب حوزه هاي آبخيز مي باشد.

سالانه ميلياردها مترمكعب از آبهاي شيرين رودخانه ها در سواحل جنوبي و شمالي كشورمان از دسترس خارج شده و به دريا مي ريزند. در مقابل هزاران هكتار از اراضي ساحلي در حاشيه دلتاهاي اين رودخانه ها بصورت شوره زار رها شده و هيچ استفاده اي از آنها صورت نمي گيرد. اين در حالي است كه مي توان بامهار آب شيرين رودخانه ها در اراضي دلتايي و شستشوي خاكهاي شور ساحلي آنها را به اراضي كشاورزي تبديل كرد و مخازني از آب شيرين در اين مناطق ايجاد نمود. براي اين منظور دهانه رودخانه هاي منتهي به دريا توسط دايكهايي در طوب خط ساحل بسته مي شود. آب شيرين رودخانه ها در پشت اين دايكها ذخيره شده و روي اراضي كم ارتفاع ساحلي پخش مي گردد. بديهي است بعلت شور بودن اراضي ساحلي بخصوص در محدوده خورها آب شيرين ذخيره شده بتدريج شور خواهد شد. اين آبهاي شور در هنگام جزر توسط دريچه هايي كه روي دايكها (سدهاي جزر و مدي) تعبيه شده اند به دريا تخليه مي گردد و هنگام مد دريچه ها بسته مي شود تا آب شور دريا وارد محوطه پشت دايكها نگردد. اين عمل آن قدر ادامه مي يابد تااراضي پشت دايكه كاملا شسته شده و قابل كشاورزي گردد. از حوضچه هاي آب شيرين شده در پشت دايكها مي توان براي پرورش ميگو و يا بعنوان محوطه بندر و از اراضي بازيافته شده مي توان براي كشاورزي استفاده نمود. در مقاله حاضر ابتدا روش هاي توسعه و احياي آب و خاك در اراضي دلتاها (اطراف خورها) بررسي شده و سپس با استفاده از نمونه هاي اجرا شده در كشورهاي هلند و كره جنوبي، نتايج عملي اينگونه طرح ها مورد بحث قرار مي گيرد. در پايان نيز امكان اجراي طرح جامعي براي احيا و توسعه اراضي دلتاي هنديجان با استفاده از سدهاي جزر و مدي بررسي شده و نتايج اقتصادي و اجتماعي آن ترسيم مي گردد.