بانک مقالات قرآنی

از جمله مواريث كهن روايي جهان اسلام كتب ادعيه اي هستند كه محدثان تاليف كرده اند. شناسايي تحولات تدريجي اين دسته از آثار زماني ممكن است كه يكايك آنها شناسايي، تمايزاتشان در سبك تاليف مشخص، و سر آخر دليل اين تمايزها بر پايه شباهت ها و تفاوت هاي آثار در دوره ظهور تاريخي تبيين گردند. اين مطالعه در صدد است، نخست شيوه هاي گوناگون «تدوين» كتب ادعيه، تفاوت هاي نوع نگاه مولفان در گزينش روايات دعايي و چينش آنها، و عوامل مختليفي را كه در طول تاريخ در پيدايي اين شيوه ها و سبك ها موثر بوده اند، بازشناسد. آن گاه بر مبناي تمايزهاي ديده شده ميان آثار، آنها را گونه شناسي و دسته بندي كند.

 نسخه قابل چاپ

يكي از عواملي كه به درك معاني و مقصود واقعي احاديث كمك مي كند، علم اسباب ورود حديث است. اين علم، از آن جهت بر فهم احاديث موثر است كه پاره اي از احاديث بر اثر اسباب، شرايط و فراين خاصي از معصوم (ع) صادر شده اند و بي توجهي به آنها موجب سوء فهم احاديث مي گردد. سبب ورود حديث اگر چه پيشينه اي ديرينه دارد؛ اما آن طور كه شايسته آن است و با توجه به اهميتي كه در فهم احاديث دارد، به آن پرداخته نشده است. در اين مقاله برخي از مباحث مربوط به اين علم مورد بررسي قرار مي گيرد.

 نسخه قابل چاپ

اندكي پس از نزول قرآن بحث و تاليف درباره آن آغاز شد و در سده هاي بعدي گسترش يافت. مي توان تاليفات موجود و نيز آثار يادشده در فهرست ها و منابع را دسته بندي و پيشگامان نگارش در هر دسته و علم را شناسايي كرد. اين نوشتار ضمن تقسيم علوم قرآن بر اساس تاليفات، پيشگامان نگارش در هر يك از آن علوم را معرفي و تاليفات و كيفيت آنها را بيان مي كند و از رهگذر آن پيش نگاشته هاي موجود و انتشاريافته را روشن و آرا موجود درباره نخستين مولفان در اهم علوم قرآن را بررسي مي كند.

 نسخه قابل چاپ

تا آنجايي كه از حدود دو سده قبل از ظهور اسلام از تاريخ زبان عربي كه قرآن به آن نازل شده است، اطلاع داريم، زباني در جزيره العرب رواج داشته است كه براي شعر و خطابه به كار مي رفته است. اين زبان از هر گونه خطاي گفتاري مصون بوده است تا اين كه پس از ظهور اسلام و آغاز فتوحات اسلامي غيرعربها وارد جامعه عربي شدند و همين امر سبب شد توسط آنان كه اين زبان را از توده مردم مي آموختند، خطاي در گفتار (= لحن) به زبان عربي وارد شود. مسلمانان براي پاسداري از اين زبان تلاش هايي كردند. در اين مقاله مي كوشيم ضمن يك بررسي تاريخي در خصوص زبان عربي به يكي از اين تلاش ها يعني نقط و تاليفاتي كه از رهگذر آن و براي پاسداري از قرآن به وجود آمده و مالا سبب تكامل خط عربي گرديده است، بپردازيم.

 نسخه قابل چاپ

اين نوشتار، نخست نگاهي گذرا دارد بر روش هاي كلامي اشعري، معتزلي و شيعي. آنگاه با توجه به اين كه ابن ميثم يكي از چهره هاي درخشان و ماندگار در حوزه كلام شيعي است، به بررسي روش كلامي او پرداخته و با مروري بر برخي از مهم ترين آثار و ارايه شواهد متعددي از آرا وي ثابت كرده است كه روش كلامي او عقلي است.
از ويژگي هاي اين نوشتار اين است كه علاوه بر تبيين روش كلامي ابن ميثم، خواننده را با مواردي كه وي در برابر فيلسوفان و متكلمان- به حكم عقلانيت روش- موضع گيري كرده، آشنا مي سازد و از اين رهگذر، معلوم مي دارد كه او همواره پيرو استدلال است و همين كه به دليلي عقل پسند دست يابد، از مخالفت با آرا ديگران باك ندارد. بديهي است كه اين نوشتار در پي نقد آرا وي نيست.

 نسخه قابل چاپ

از ديرباز تلقي علماي سني و شيعه از رواياتي كه در زمينه مصحف امام علي (ع) رسيده، اين بوده است كه ترتيب آن برخلاف ترتيب مصحف رايج، موافق نزول بوده است؛ اما در اين اواخر برخي در رواياتي كه بر موافق نزول بودن مصحف امام علي (ع) دلالت دارد، ايراد وارد كردند و ترتيب آن را همسان ترتيب مصحف رايج معرفي نمودند و نه ويژگي كه براي آن ياد كرده اند، اين است كه در حواشي آن تفسير و شان نزول قرآن آمده بود. در اين مقاله با بررسي آن روايات و ايراداتي كه بر آنها وارد كرده اند، نشان داده مي شود كه اين ايرادات وارد نيست و آن روايات مستندات ارزشمندي براي موافق نزول بودن مصحف امام علي (ع) تلقي مي شود.

 نسخه قابل چاپ

ابوالفتوح رازي يكي از برجسته ترين واعظان منطقه ري در قرن ششم هجري است. اين سمت موجب گرديده است، تفسير او سبك واعظانه داشته باشد. از اقتضائات چنين سبكي توجه ويژه به روايات تفسيري است. وي به بالغ بر دوهزار و هفده حديث استناد كرده است. ابوالفتوح رازي از تفاسير پيش از خود چون جامعه البيان و تبيان اثر پذيرفته و بر تفاسير پس از خود به ويژه تفاسير فارسي چون جلاء الاذهان و منهج الصادقين تاثير داشته است. تفسير وي يك تفسير جامع است. در سبك تفسيري او روايات كاربردهاي متنوعي پيدا كرده است؛ نظير: تبيين معناي واژگان قرآني، تعيين مصداق براي مفاهيم عام قرآني، حل مشكل و رفع ابهام بدوي از آيات، تخصيص مفاهيم عام آيات، تاكيد بر معناي ظاهري آيات، تبيين و تفصيل احكام الهي در آيات الاحكام، بيان احكامي كه در قرآن كريم تشريع نشده است،‌ تعيين مكي و مدني، تعيين آيات ناسخ و منسوخ، بيان پاداش معنوي خواندن سوره ها، تناسب روايت با مفاد آيه، تاويل آيات متشابه، شان نزول آيات و سور.
وي با توجه به معاصرت صحابه با نزول وحي به آراي اجتهادي صحابه و تابعين در تفسير توجه ويژه اي داشته است. او چون قدماي اماميه خبر واحد را فاقد حجيت مي داند و از نقل روايات اسراييلي در قصص قرآن به شدت انتقاد مي كند.

 نسخه قابل چاپ

مصطفي صادق رافعي از شاعران و اديبان قرن 19 مصر است كه وجه غالب مضامين اشعار و آثارش، مفاهيم ديني و قرآني است. در اين مقاله سعي بر آن است تا زندگي و نحوه تكوين شخصيت وي و ميزان تاثير محيط اجتماعي او بر افكارش گزارش شود. در اين گزارش معرفي آثار عمده وي كه بيش تر گرايش به دين دارند و نيز نمايش موارد و نمونه ها و تبيين چگونگي تاثيرپذيري صريح و غير صريح از قرآن و مفاهيم ديني مورد توجه بوده است.

 نسخه قابل چاپ

از جمله مسايلي كه از دير زمان، توجه پژوهشگران و صاحب نظران در مسايل اعتقادي را به خود جلب كرده است، مساله «خير و شر» مي باشد. درباره جهان به طور كلي و نيز درباره انسان و جامعه بشريت به طور خاص، از نظر اين كه آيا هستي جهان خير و حق است و يا شر و باطل و يا آن كه مركب از هر دو است، و اگر به هر دو قايل شديم، اصالت از آن كدام است، نظرهاي گوناگوني بيان شده است كه سبب ترديد يا اشكال بعضي در عدالت يا حكمت آفريدگار شده و حتي با اعتقاد به تركيب دو گانه عالم از «خير و شر» اصل وجود آفريدگار مورد ترديد قرار گرفته است.
در حال حاضر سخن از ناسازگاري مقومات ديني است و در راس سيستم هاي ديني، سخن از خدايي است كه جامع جميع صفات كماليه است، خدايي كه ذات و صفاتش را حدي نيست و قادر مطلق و خيرخواه مطلق است. اضافه شدن قضيه «شر وجود دارد» به اين سيستم ها آنها را با مشكلي جدي روبرو كند.
در اين مقاله پس از ارايه پاسخ هايي كه حكماي اسلامي بدين پرسش ها داده اند، رهيافت برخي از متفكران معاصر را مطرح مي كنيم و با تبيين و تطبيق تعدادي از آرا و عقايد مشهور در اين زمينه، به تجزيه و تحليل دقيق فلسفي مساله خيروشر مي پردازيم.

 نسخه قابل چاپ

هميشه، سخن از آينده براي بشر، جذاب و توجه برانگيز بوده و اين امر او را واداشته است تا در تكاپوي شگفتي هاي جهان، لختي از دغدغه ها، بينش ها و انديشه هاي خود را به اين امر اختصاص دهد؛ حال آن كه منبعي جز وحي نمي تواند پرده از حقيقت آينده بردارد.
بر همين اساس، آينده از مصاديق غيب محسوب شده كه ايمان به آن دستور شرع مبين است. با بررسي آينده در قرآن مي توان به شمول همه جانبه اين كتاب سترگ پي برد و از سويي روش اين كتاب را در پردازش آينده به نظاره نشست و از آن در شكل دهي به آينده بهره جست.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله به بررسي جوانب گوناگون تاريخ گذاري قرآن به معناي تعيين تاريخ و ترتيب نزول وحي هاي قرآن پرداخته شده است. اهميت تاريخ گذاري و نتايجي که بر آن مترتب است، پيشينه اهتمام به آن به خصوص در دوره معاصر، منابعي که به کمک آنها مي توان به تاريخ گذاري قرآن پرداخت، و دشواري ها و محدوديت هاي که در مسير تاريخ گذاري قرآن و جود دارد، موضوعاتي است که در اين مقاله بررسي شده است.

 نسخه قابل چاپ

آنچه در اين نوشتار مي آيد، بررسي سرانجام حضرت عيسي (ع) در اناجيل چهارگانه و تطبيق آن با قرآن است. مقاله حاضر با واکاوي اناجيل به نقد اعتقاد بيشتر مسيحيان کنوني پيرامون عاقبت مسيح (ع) مي پردازد. اگر چه سخن از صليب و فقدان (توفي) در ماثورات اسلامي آمده است. اما در اين مکتب نتيجه ديگري از آن گرفته مي شود. نتيجه اي که از سويي ابهام را درباره فرجام عيسي (ع) مي زدايد و از ديگر سو منجر به باور داشت زنده بودن حضرت عيسي (ع) و عروج جسماني روحاني او مي گردد. به اين ترتيب قرآن مجيد موضع قاطعي در برابر پايان اولين دوره زندگي حضرت عيسي (ع) معرفي مي کند که اين رويکرد مي تواند براي معتقدان به مسيح (ع) جالب باشد.

 نسخه قابل چاپ

بررسي و کشف علل و عوامل تاثيرگذار در انفعال و احساس دروني و باطني انسان را زيبايي شناسي قرآن تشکيل مي دهد و پيش فرض ها و نگاه هاي بنيادين شناخت زيبايي قرآن را اصول و مباني اين زيبايي شناسي تشکيل مي دهد.
در اين مقاله سعي شده تا نشان داده شود که تا اصولي مانند شناخت و جايگاه قرآن در جذب مخاطب، اثرگذاري هاي معنوي، هدف مندي زيبايي شناسي، ساختار هندسي آيات قرآن، هماهنگي لفظي و معنايي، به درستي شناسايي و تنقيح نشود، زيبايي شناسي قرآن به خوبي انجام نخواهد گرفت، از اين رو در آغاز، پيشينه و اهميت موضوع تبيين شده و يکايک اين اصول شرح داده شده و تاثير آن را در شناخت زيبايي قرآن آشکار ساخته است.

 نسخه قابل چاپ

علماي علم کلام معمولا بحث پيرامون معرفت خدا را به عنوان «اثبات صانع» آغاز مي کنند و با طرح مقدماتي، وجوب معرفت باري را مطرح مي نمايند. اهل کلام شناخت و معرفت خدا را امري بديهي و بي نيازي از اثبات نمي دانند و معتقدند اين موضوع نيز همانند ديگر موضوعات مجهول و مشکوکي است که شناخت آن ها از طريق علم حصولي و تصور آن ها صورت مي گيرد، ولي از آنجا که تصور خدا امري محال است، مي گويند: معرفت خدا يعني قطع به وجود خدا با تصور وجه او، نه تصور خودش. و اين معرفت را معرفت «معرفت بالوجه» مي نامند. اين در حالي است که قرآن کريم و روايات معصومين عليهم السلام معرفت خدا را امري بديهي و فطري مي داند که نياز به تذکر و يادآوري انبيا و اولياي الهي دارد.
در اين مقاله تلاش بر اين است که فطري بودن معرفت خدا را با استفاده از آيات و روايات به اثبات رسد و انبيا و اولياي الهي را به عنوان مذکران اين نعمت فراموش شده معرفي گردند.

 نسخه قابل چاپ