بانک مقالات قرآنی

حديث «قرب نوافل» که در شمار احاديث قدسي قرار دارد، حديثي است که در منابع کهن و معتبر شيعه و سني، با اسناد متعدد، نقل شده است. بررسي هاي رجالي حاکي از صحت برخي از طرق آن است و چنانکه دانشمندان فريقين تصريح کرده اند، کثرت نقل آن گوياي اصالت آن است. افزون بر اين، حديث مزبور، از جمله مهمترين مستندات صوفيه است و عرفا بارها آن را به عنوان شاهدي بر مباحث کتب خويش مطرح کرده اند؛ پاره اي از عرفا مانند ابن عربي، صدرالدين قونوي و سيدحيدر آملي آن را به عنوان مستندي براي مباحث عرفاني، مانند وحدت وجود و توحيد افعالي مورد توجه قرار داده اند؛ برخي از آنها هم تفسيري به مانند محدثان از حديث مزبور داشته اند؛ اما محدثان، حديث مزبور را در پرتو قرآن و روايات، به امداد الهي براي مومنان و يا نيل بنده به مرتبه اي که تنها خواهان رضاي حق تعالي باشد، توضيح داده اند. در اين جستار تلاش شده است که ضمن معرفي مآخذ حديث و نقد و بررسي سندي آن، مدلول حديث، با توجه به سياق آن و نيز مدلول آيات و روايات ديگر، رازگشايي و ضمن مقايسه برداشت عرفا و محدثان از روايت موردنظر، رويکرد هر يک از آنها در قبال حديث ارزيابي شود.

 نسخه قابل چاپ

در جهان حاضر، وسايل ارتباط جمعي و رسانه هاي گروهي با انتقال اطلاعات و معلومات جديد و تاثير بر افكار و عقايد عمومي نقش بسيار مهمي برعهده دارند. سير تحول سريع در عصر اطلاعات و لزوم مبادله هرچه بيشتر بين نظام هاي سنتي و مدرن، رسانه هاي گروهي را اهميتي خاص بخشيده است تا جايي كه بعضي از انديشمندان معتقدند توسعه نظام هاي اقتصادي و اجتماعي و سياسي و پيشرفت رسانه ها و تكنولوژي هاي ارتباطي لازم و ملزوم يكديگرند.

 نسخه قابل چاپ

ملت تحت سيطره حكام مستبد قيام نموده و خواستار مشاركت در اداره امور جامعه خود هستند. انديشه هاي بسياري داعيه دار مديريت مناسب ابعاد فردي و اجتماعي انسان ها هستند معمار انقلاب اسلامي حضرت امام خميني (ره) تنها را نجات بشريت را سياست امور فردي و اجتماعي جامعه در سايه تعاليم ديني مي دانستند و در مقابلِ انديشه ورزان سكولار كه داعيه جدايي دين و سياست دارند ايستادگي نمودند. همچنين پس از سرنگوني حكومت هاي مستبد تبيين دو موضوع دموكراسي و استقلال سياسي از مهم ترين مسائل يك جامعه مي باشد و اين كه خاصيت هاي منفي و مثبت دموكراسي چيست و تعريف استقلال سياسي از منظر قرآن چيست و چه لزومي دارد؟

 نسخه قابل چاپ

اعتباري بودن اصول حقوقي به دليل تحول ارزش ها و به تبع تحول اصول حقوقي اعتباري، سازنده يکي از وجوه نظريه نسبيت حقوق است. هر چند كه درك ميزان ارزش ها و مفاهيم و مباني آن در جوامع مختلف و براي همه مردم آن جوامع يكسان نبوده و همين پراكندگي عقايد و گاه تناقض آن ها در مورد ميزان ارزش ها و مباني آن ها سبب شده كه اخلاق به عنوان معيار نهايي در نظام ارزش ها محسوب گشته و با جلوه گر شدن حق به صورت امري درون ذاتي، قدرت حق حقوقي در اجرا توسعه يابد، ولي تاکيد آيات قرآن به اصالت حق و مشخص نمودن محدوده ارزش هاي صحيح و اطلاق ماهيت حق و مفهوم عدالت به عنوان يکي از مفاهيم اخلاقي، بالاخص در مرحله تشريع، حق را از گزند نسبيت در اصول ارزش ها مصون نموده، هرچند که در بعضي فروع، نسبيت را به عنوان امري بديهي پذيرا شده است.

 نسخه قابل چاپ

نظريه «بسط تجربه نبوي» و در پي آن مصاحبه «كلام محمد»، حامل پيامي است به اين مضمون كه قرآن كريم از نظر معنا از سوي خداوند متعال نازل شده است و از نظر لفظ به همت پيامبراكرم (ص) تاليف شده است و اين در حالي است كه بسياري از آيات و روايات، نظري مغاير با اين سخن را ارائه داده اند و بر اين نظر هستند كه لفظ و معنا هر دو از سوي خداوند متعال بوده و پيامبر اسلام (ص) تنها بشير و نذير بوده است كه در اين تبشير و تنذير آيات را به مردم همانگونه كه بوده و از سوي خداوند متعال نازل شده است به مردم ابلاغ مي فرمود، از اين رو در اين پ‍ژوهش با توجه به متن مقاله «بسط تجربه نبوي» و مصاحبه «كلام محمد» به بررسي و نقد اين ديدگاه با تكيه بر آيات و روايات همت گمارده شده است.

 نسخه قابل چاپ

در انواع روابط معنايي بين الفاظ، ترادف يکي از مباحث لغوي و به مثابه پديده اي تلقي مي شود که همواره محل مناقشه بوده است. موافقان و مخالفان با استناد به مصاديق آن به اثبات يا رد واژگان مترادف پرداخته اند و به لحاظ نقشي که در ترجمه و تفسير کلمات قرآني دارد، در متون تفسيري و در ذيل مباحث ادبي مورد توجه مفسران قرارگرفته است. در اين مقاله پديده ترادف در تفسير مجمع البيان، بنا به جايگاه برجسته ادبي آن، مورد کندوکاو قرار گرفته است. از اين رو با نگاهي به پيشينه ترادف در زبان ادبي و اشاره به ديدگاه هاي موافقان و مخالفان و تحليل آن، ترادف در علوم قرآن و جايگاهش در مجمع البيان را مورد ارزيابي قرار داده است. رهاورد اين پژوهش، معطوف به اين حقيقت است که طبرسي به ترادف تام قائل نبوده است و اگر در تفسير مجمع البيان از کلمات متقارب المعني سخن گفته، صرفا براي تفهيم و تقريب به ذهن مخاطبان بوده و حداکثر اعتقاد به نوعي ترادف جزئي داشته است.

 نسخه قابل چاپ

اهميت مساله اخلاق و نقش آن در زندگي انسان بر هيچ کس پوشيده نيست و همه انديشمنداني که درباره انسان و زندگي و سعادت و نيکبختي او پژوهش نموده اند به جايگاه اخلاق در بهبود وضع زندگاني انسان واقف بوده و همواره آدميان را به پايبندي مسائل آن دعوت کرده اند. علامه طباطبايي نيز در آثار خود به ويژه تفسير الميزان ازاين مساله غافل نبوده است در اين مقاله ديدگاه ايشان در مورد اخلاق مورد بررسي قرار گرفته است. آنچه دراين نوشتار در مدنظر بوده طرح اطلاق اخلاق و رد نظريه نسبيت اخلاقي بوده است. علامه طباطبايي درتفسير الميزان از نگرش مطلق بودن اخلاق جانبداري نموده و ايراداتي را که طرفداران نسبيت اخلاقي مطرح کرده اند پاسخ داده است.

 نسخه قابل چاپ

آموزه هاي قرآني به صراحت بيان مي کند که اهل کتاب پيش از اسلام، چشم انتظار ظهور پيامبري بزرگ در جزيره العرب بودند. همچنين بيان مي کند که وقتي پيامبر اکرم (ص) ظهور کردند، او را چنان مي شناختند که فرزندان خويش. اين امر حکايت از آن دارد که در سنت شفاهي و مکتوب آنها اوصاف دقيقي از آن حضرت وجود داشته است. بنا به تصريح قرآن، حضرت عيسي (ع) آمدن پيامبر اسلام (ص) را با وصف احمد به پيروان خويش بشارت مي داده است. از همه اين موارد که بگذريم، بحث برانگيزترين ادعاي قرآن اين است که يهوديان و مسيحيان در تورات و انجيلي که در زمان نزول قرآن مورد استفاده اهل کتاب بوده است، به راحتي مي توانستند اوصاف پيامبر و يارانش را دريابند. امروزه اين سوال به صورت بسيار جدي مطرح است که با فرض اين که کتاب مقدسِ موجود يهودي و مسيحي همان کتابي باشد که در زمان نزول قرآن رايج بوده است، اين ادعاي قرآن بر کدام بخش يا بخش هايي از کتاب مقدس منطبق است.
در اين مقاله، ضمن روشن کردن مصداق تورات و انجيل مورد اشاره قرآن، به تحليل مواردي پرداخته شده که به صراحت يا اشارت در کتاب مقدس فعلي يهوديان و مسيحيان در مورد پيامبر گرامي اسلام (ص) آمده است.

 نسخه قابل چاپ

از جمله مباحث بحث انگيز در حكمت، كلام و عرفان اسلامي بحث معيت حق تعالي در جهان هستي است كه در آيات متعدد در قرآن و در روايات با تعابير گوناگون مطرح شده است. هر علتي ضرورتا با معلول خود در ارتباط است و معلول نمي تواند آني از علت تامه مطلقه خود منفك باشد. اين امر حكما، متكلمان و عرفا را بر آن داشته تا سعي كنند به گونه اي توجيهاتي را ارائه دهند که تعابير آنها با توحيد حقيقي و به عبارتي با وحدت حقه حقيقيه حق تعالي و نيز با عوالم كثرت جهان هستي منافات نداشته باشد و به نوعي بتوانند خود را از قرار گرفتن در ورطه تشبيه و تنزيه نجات دهند. تصور ما اين است كه بدون مباني حكمي نمي توان در تفسير اين نوع مباحث در آيات و روايات توجيهي منطقي و قابل قبولي ارائه داد، چرا كه اين گونه آيات كه به ويژه به مباحث تكويني مي پردازد، به مباني حكمي و جهان بيني برگرفته از خود قرآن و روايات نياز دارد. بر اين اساس، اين مقاله ابتدا به اقسام وحدت و سپس به انواع معيت و سرانجام، با اتكا به خود آيات قرآني و روايات معصومين (ع) به تحليل حكمي موضوع معيت در عين وحدت و راه حل آن مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله شيوه مطالعات موضوعي قرآن كه تفسير موضوعي ناميده مي شود، بررسي مي شود و پيشينه آن در احاديث پيامبر (ص) و اهل بيت (ع) و بحارالانوار علامه مجلسي رديابي شده و سپس به سه قسم تقسيم شده است: اول، تفسير موضوعي درون قرآني (شيوه سنتي) و دوم، تفسير موضوعي تطبيقي (بين شيعه و سني و بين قرآن و كتب مقدس) و سوم، تفسير موضوعي ميان رشته اي كه در دهه هاي اخير بين قرآن و علوم روز در زمينه هايي چون سياسي، اقتصادي و تربيتي مورد توجه قرار گرفته است.
فرايند تفسير موضوعي و آسيب هاي آن همچون تقطيع آيات و غفلت از قرائن، و تحميل ديدگاه ها بر قرآن از ديگر موضوعات مورد بررسي در اين مقاله است.

 نسخه قابل چاپ

انديشمندان در مورد شيوه تفسيري الميزان بر سه مساله اتفاق نظر دارند: اول اين که؛ علامه کاري بزرگ انجام داده است، دوم اين که؛ الميزان روشمند است و سوم آن که؛ آرا مختلف تفسيري، روايي، لغوي و فلسفي از ترازوي نقد ايشان گذشته است. اما، کدام روش است که اين هر سه را در بردارد؟ اين نوشتار سعي در معرفي اين روش و پيامدهاي مثبت آن را در زمان علامه و پس از آن را دارد. علامه با استفاده از ادله لفظي و معنوي، چند راي تفسيري، روايي، لغوي را نادرست يا باطل اعلام نموده و در مواردي خواننده را به سمت راي صحيح سوق مي دهد. اين ويژگي سبب شده تا در «تميز معنا» در مسير انحرافي وارد نشده و مسير صعودي معناي آيه مشخص شود. او در بسياري موارد احتياط نموده و نظر قطعي را اعلام نمي نمايد، بلكه فقط تلاش نموده تا از نزول سطح فهم مخاطب به معاني نادرست جلوگيري مي نمايد. اين روش را «تنزيه معنا» نام گذاري نموده و در اين نوشتار سعي داريم روش شناسي الميزان را با رويكرد «تنزيه معنا» در «سوره النجم» نشان دهيم. روش تنزيه معنا از دو جنبه قابل بررسي است: يکي تعيين مصاديق و از آن مهم تر فرهنگ «تنزيه معنا» است. از ديگر ويژگيهاي روش «تنزيه معنا» جلوگيري از تشتت ذهن، جمع دلالي برخي روايات و آموزش نوعي روش در معناشناسي واژگان يعني «فقه اللغه» مي باشد.

 نسخه قابل چاپ

شيخ مرتضي انصاري، فقيه و اصولي شيعه اگر چه اثر مستقلي در تفسير قرآن از خود بر جاي نگذاشته، ولي در لابه لاي مباحث فقهي و اصولي خود به تفسير آيات بسياري پرداخته است که مي توان روش تفسيري او را از ميان آنها استخراج و عرضه کرد. نامبرده بيش تر به تفسير آيات الاحکام دست يازيده و لذا روش تفسير روايي را بيش از روش هاي ديگر به کار گرفته است. البته بنا بر اقتضاي بحث، گاهي از ساير روش هاي تفسيري نيز بهره جسته است؛ نظير روش تفسير اجتهادي، روش تفسير قرآن به قرآن و روش تفسير عقلي. به ديگر سخن روش تفسيري شيخ انصاري، جامعي از روش هاي مختلف است.

 نسخه قابل چاپ

تفسير قرآن کريم در دو دوره بر اثر ورود علوم بشري به دنياي اسلام برجستگي خاصي پيدا کرد که در اين مقاله به بررسي ويژگي هاي تفسيري و مقايسه آنها پرداخته مي شد: يکي قرن چهارم و پنجم با ترجمه کتب يوناني و ايراني به زبان عربي در دوره خلافت عباسي و ديگر قرن چهاردهم و پانزدهم بر اثر رنسانس و نوزايي علمي و ورود علوم غربي به دنياي اسلام. سعي بر اين است، موضوعاتي چون گرايش هاي تفسيري، روش هاي تفسيري، ابزار مورد استفاده مفسران و نيز نيازها و عوامل روي آوري آنان به اين روش ها و گرايش ها در هر دوره تبيين شود و تفاوت هاي بررسي و تحليل گردد.

 نسخه قابل چاپ

واژه «تعمق» در منابع لغوي و روايي کهن، برخلاف تصور رايج، بار معنايي نکوهيده اي دارد و واژه شناسان آن را مشتمل بر مفهوم زياده روي و مبالغه دانسته اند. از همين رو، در روايات ائمه اهل بيت (ع) از آن به مذمت ياد شده و از ارکان کفر به شمار رفته است. حتي دسته اي از محدثان بزرگ نيز مفهوم افراط، غلو و زياده روي را از آن برداشت کرده اند؛ مع الوصف گروهي از دانشمندان بر اثر غفلت از معناي واقعي تعمق و مذموم بودن آن، در فهم روايات مربوط برداشت هايي ناصواب پيدا کرده اند.

 نسخه قابل چاپ

سياق مهم ترين قرينه در فهم و تفسير آيات به شمار مي رود. علامه طباطبايي در تفسير خود به اين روش اهتمام بسياري ورزيده است. برخي از مهم ترين مواردي که وي در آنها به سياق تکيه کرده، به اين قرار است: کشف معاني و مفاهيم واژه ها و محتواي آيات، شناخت ترتيب آيات، پذيرفتن يا رد روايات مربوط به تفسير آيات، نقد و يا تاييد آرا مفسران، شناخت و تشخيص آيات و سوره هاي مکي و مدني، بيان احکام شرعي، و تفسير آيات قبل به وسيله آيات بعد يا برعکس، تفسيرجمله اي با جمله اي ديگر در يک آيه، فهميدن و کشف غرض و هدف آيات.

 نسخه قابل چاپ