بانک مقالات قرآنی

نگاشته هاي شيخ صدوق (م 381 ق)، بويژه من لايحضره الفقيه، علل الشرايع و عيون الاخبار الرضا (ع) به فزوني حاوي نقل فضل بن شاذان نيشابوري (م 260 ق) از امام رضا (ع) (م 203 ق) است. از سده هاي گذشته تاکنون، پژوهشيان علوم اسلامي، بويژه فقيهان با دل مشغولي وافر و اقبال گسترده، به آن اخبار استدلال جسته و در بسياري از ابواب فقهي، دستمايه اجتهاد خويش قرار داده اند. در سيصد و پنجاه حديث وسائل الشيعه، از منابع بنيادين استنباط و اجتهاد، نقل ابن شاذان از آن حضرت به قلم آمده است. حديث پژوه معاصر محمدباقر بهبودي با استناد به رجال کشي و طوسي فضل را متولد پس از شهادت آن حضرت معرفي کرده و از اين رهگذر آن روايات را فاقد اعتبار، قلمداد نموده است. نويسنده اين مقاله با کند و کاو در آن دو کتاب رجالي و لحاظ کردن پاره اي قراين تاريخي و بررسي برخي از اساتيد و شاگردان فضل به رهيافتي متقابل رسيده و وي را متولد حدود سال يکصد و هشتاد هجري و پيش تر از آن مي داند که در نتيجه مي تواند از آن حضرت به روايت بپردازد.

حديث سفينه يکي از احاديث نقل شده از پيامبر اکرم (ص) است که در مصادر شيعه و اهل سنت وارد شده است. مضمون اين حديث اين است که هر کس از اهل بيت پيامبر (ص) پيروي کند، رستگار مي شود و کساني که از ايشان تبعيت نکنند، هلاک مي گردند.
در اين نوشتار با بررسي طرق مختلف اين حديث و بررسي اسناد آن، به ايرادهايي که ابن تيميه، الباني و ديگران بر اين حديث گرفته اند، پاسخ داده شده است.

هر کس اندک آشنايي با شرح ابن ابي الحديد بر نهج البلاغه داشته باشد، از وجهه و جايگاه تاريخي آن نزد مورخين آگاه است، از اين رو نگارنده سعي دارد جنبه هايي از شرح را درباره امام حسين (ع) بکاود که به عنوان موضوعي خاص در آن مطرح و بحث نشده است. در اين ميان رواياتي وجود دارد که نيازمند آسيب شناسي و راستي آزمايي است و نقدپذير مي نمايد که در اين نوشتار بدان پرداخته شده است. مطمئنا اين کار آغازي خواهد بود براي کارهاي بيشتر و بهتر محققان در زمينه روايات تاريخي اين شرح.

تصحيحات علامه حلي نسبت به اسانيد و طرق از جمله اموري است که از سوي برخي علماي متاخر به عنوان توثيقي عام معرفي شده است. علامه حلي، در خاتمه خلاصه الاقوال، به ذکر برخي طرق روايات اقدام کرده و آنها را صحيح خوانده است، تصحيحي که فوايد رجالي فراواني را به دنبال دارد و در پي اثبات آن، گروهي از راويان مجهول الحال در جرگه ثقات وارد مي شوند. اين اقدام، عکس العمل هاي متفاوتي را در بين دانشمندان رجالي شيعه به دنبال داشته است، برخي آن را پذيرفته و فوايدي را برايش درنظر گرفته اند و بعضي ديگر، به علت وجود اشکالاتي چند، آن را غير معتبر دانسته اند. در نوشتار پيش رو، پس از ذکر نظريات موافقان اين قاعده عام و مخالفان آن، و پس از بررسي مستندات اين توثيق و اشکالات وارده، در پي اثبات عدم اعتبار اين توثيق عام هستيم.

نخستين بار هوروتيس رابطه ميان حديث و قرآن را همانند رابطه ميان سنت شفاهي يهود با سنت مکتوب آن دانست. اين مقايسه را اسلام پژوهان نپذيرفتند و بويژه گلدتسهير شديدا آن را رد کرد. به نظر گلدتسيهر حديث کتابت مي شده و منازعات بر سر نگارش حديث صرفا امري «نظري» بوده است، در حالي که بنابر تحقيقات دوره هوروتيس، سنت شفاهي يهود طي دوره اي چند صد ساله مطلقا شفاهي انگاشته مي شد - حال آن که امروزه مي دانيم وضعيت چنين نبوده است.
مولف مقاله حاضر مي کوشد با توجه به نتايج تحقيقات جديد درباره تلمود و با تحليل تاريخي و متن شناختي منابع کهن حديثي به مقايسه اين رابطه با دقت بيش از سابق بپردازد. وي در دو بخش نخست مقاله به بررسي انواع يادداشت برداري ها در سنت يهودي و اسلامي و مقايسه روش هاي نقل و روايت آموزه هاي شفاهي در هر دو سنت مي پردازد. در بخش سوم روند شکل گيري نخستين مجموعه هاي حديثي و تدوين آنها را بررسي مي کند و در بخش بعدي با نقد و تحليل مواضع علماي موافق و مخالف نگارش حديث با نظر به شرايط سياسي و اجتماعي آنها به تاريخ گذاري تقريبي احاديث هر دو دسته مي پردازد. در بخش نهايي با تحليل اسنادها به روش شاخت - ينبل وثاقت تاريخي هر دو دسته از احاديث را بررسي مي کند و زمان احاديث دال بر جواز کتابت را بر دسته مقابل متقدم مي داند، به نظر وي برخي احاديث را مي توان تا قرن اول هجري پي گيري کرد.

جابربن يزيد جعفي از اصحاب نامدار و مورد وثوق امام باقر و امام صادق (ع) و از دانشمندان بزرگ شيعه اماميه در نيمه دوم قرن اول و نيمه اول قرن دوم هجري است. او از برخي مشايخ نامدار سني روايت مي کرد و شاگردان قابل توجهي از اهل تسنن داشت. از اين رو جابر جعفي همواره مورد توجه اهل تسنن بوده اما از ديرباز تاکنون رجال شناسان سني غالبا او را جرح کرده و رواياتش را بي اعتبار دانسته اند. اعتقاد به رجعت، غلو در تشيع، بيان مطالب عجيب و غريب، ديوانگي و فساد عقل، کذب و تدليس و امامت فرقه مغيريه مهم ترين علل جرح جابر نزد اهل تسنن است.

الگوي مصرف اگرچه عنواني ناآشنا در ميان احاديث اسلامي است، اما با از نظر گذراندن احاديثي که بر نفي اسراف، تبذير، انفاق و ... اشاره دارند، مي توان ديدگاه اسلام را در اين باره از آنها استنباط کرد.
در اين نوشتار، ابتدا مباني اصلاح الگوي مصرف بيان شده و پس از طرح بايدها و نبايدهاي استفاده از امکانات شخصي و ملي و ارائه راهکارهاي اصلاح الگوي مصرف از امکانات ملي، به سيره پيشوايان ديني در مصرف اشاره شده و نمونه هايي از چگونگي رفتار ايشان ارائه گرديده است.

شريعت اسلامي به حفظ قرآن ترغيب کرده و از نسيان پس از حفظ آن، نکوهش نمود، اما آيا اين نسيان، حرام هم هست يا نه ؟ وجود احاديث و ديدگاه هاي مختلف، بلکه وجود فتواي به حرمت و يا حکم به وجوب احتياط در مساله از يک سو و تحقيق نايافتگي آن از سوي ديگر، پژوهش در اين احاديث را بايسته مي سازد. به فراخور ويژگي هاي موضوع، از نظر نصوص و ديدگاه ها، اين پژوهش در دو مبحث طرح ديدگاه ها و بررسي احاديث مربوط به مساله سامان يافته است. در بررسي احاديث نيز، علاوه بر نگاه اثباتي در فقه الحديث، نگرش ثبوتي نيز از نظر دور نمانده است. 

يکي از شبهه هاي مطرح شده در موضوع عصمت پيامبران اين است که آيا پيامبران از ناخودآگاهي (سهو) و فراموشي به هنگام عمل به احکام شرعي و در امور عادي و زندگي شخصي به دور و در امان اند يا همانند ساير مردم به سهو و نسيان در اين موارد گرفتار مي شوند؟ بيشتر متکلمان و دانشمندان شيعه به عصمت پيامبران از سهو و نسيان باور دارند و دلايلي را براي اثبات آن، در جاي خود آورده اند، ولي بعضي از دانشمندان شيعه و در صدر آنها، مرحوم شيخ صدوق و استادش ابن وليد، به روا بودن سهو و فراموشي پيامبران به هنگام عمل به احکام شرعي باورمنداند. اصلي ترين دليل اين دسته از عالمان شيعه، رواياتي است که در منابع شيعه و اهل سنت درباره سهو و اشتباه پيامبر (ص) در نماز وارد شده است. در اين مقاله به بررسي و تحليل روايات وارد شده پرداخته شده و ثابت گرديده که با اين روايات نمي توان سهو و حتي اسهاي پيامبر را ثابت کرد.

ثبت تاريخ هاي ولادت و وفات ائمه (ع) يکي از قديمي ترين کارهايي است که مورخان اسلامي بدان پرداخته اند و کتاب هايي نيز در اين موضوع به رشته تحرير درآورده اند، اما با وجود توجه فراوان به اين تاريخ ها، اختلافات بسياري در ثبت و ضبط آنها به چشم مي خورد. يکي از اين اختلاف ها مربوط به واقعه ولادت پيامبر (ص) است. نوشته حاضر با هدف بررسي اين موضوع و کاوش در ديدگاه ثقه الاسلام کليني و شيخ مفيد سامان يافته و نقل هاي مختلف را درباره تاريخ ولادت آن حضرت، يادآور شده است.

حديث گرده افشاني درختان خرما (تابير النخل) در برخي منابع حديثي نقل شده و به پيامبر (ص) نسبت داد که از گرده افشاني درخت خرماي نر بر خرماي ماده منع کرد و موجب زيان مردم شد. اين حديث از سوي دکتر عبدالکريم سروش به عنوان خطاي علمي پيامبر (ص) مطرح شده است.
در اين نوشتار، حديث «تابير النخل» مورد نقد سندي و محتوايي قرار گرفته است و روشن شده که اين حديث از قرن سوم در منابع حديثي اهل سنت پيدا شده است. از اين رو، برخي آن را جعل حاکمان زمان براي توجيه جدايي دين و دنيا دانسته اند، و از نظر محتوايي نيز مخالف قرآن بوده است و با شان پيامبر (ص) ناسازگار است، همان طور که با پيش آگاهي هاي ايشان - که از طريق قرآن در مساله زوجيت و لقاح گياهان و آگاهي طبيعي ايشان که از محيط مدينه به دست آورده بود - معارض است. بنابراين، اين حديث نمي تواند خطاي علمي پيامبر (ص) را به اثبات برساند.

روش شناسي، يکي از بايسته هاي پژوهش حديثي است. الوافي، نوشته فيض کاشاني، از جوامع روايي متاخر شيعه محسوب مي شود. فيض در اين کتاب، بر برخي از روايات تعليقاتي نگاشته است. اين تعليقات و شرح برخي از احاديث متاثر از گرايش هاي فکري اوست.
در اين مقاله بيان مي گردد که فيض کاشاني در مباحث فقهي، داراي گرايش اخباري معتدل است، اما وي در برخورد با احاديث غير فقهي به تفسير و يا تاويل دست مي يازد.
در تاريخ حديث شيعه، روايات فقهي، بيش از ساير روايات، مورد توجه پژوهشگران واقع شده است. از اين رو، در اين مقاله، احاديث غير فقهي مورد توجه قرار گرفته است تا نمايانگر انديشه فيض و خاستگاه حکمي - عرفاني وي باشد.

«برص» از واژگاني است که در هيات هاي گوناگون در حديث و با يک هيات در قرآن به کار رفته است. امروزه، برص بر عارضه پوستي بي خطري اطلاق مي شود که نتيجه از کار افتادن رنگ دانه هاي پوست دانسته شده است. اين تلقي با نحوه کاربرد اين ماده در قرآن و حديث هماهنگي چنداني ندارد و موجب برخي نقدها نسبت به احکام فقهي استنباط شده از روايات شده است. در اين مقاله، با تحقيق در منابع گوناگون، به اين نتيجه رسيديم که برص از معناي پيشين خود نقل يافته و اکنون معناي جديدي يافته است. در گذشته، «برص» بر بيماري اي همطراز با جذام اطلاق مي شد که و از پوست بدن مي گذشت و گوشت و استخوان ها را مبتلا مي ساخت و موجب سفيد شدن عضو مي شد. از آنجا که بايد هر متني را منطبق با محتواي واژگان در زمان پيدايش آن متن فهميد، انتقادهاي مطرح شده در اين باره نارواست.

واکنش نامناسب به خوشايند و ناخوشايند زندگي از عوامل مهم در مشکلات روحي و رواني است که مورد توجه دين قرار گرفته است. چگونگي کنترل اين دو موقعيت و ايجاد تعادل در فرد، از پرسش هاي مهم در اين موضوع است. در اين ميان، «زهد» از مفاهيم اساسي در اخلاق اسلامي است که در هر دو موقعيت، کارايي داشته و موجب تعادل فرد شده و واکنش مناسب را تضمين مي نمايد. بنابراين، يکي از عوامل سلامت روان، «تنظيم زهد» است. زهد يعني بي رغبتي به دنيا و دل بستگي نسبت به آخرت، اما چگونه؟ بر اساس آموزه هاي دين، راهبرد تنظيم رغبت را «شناخت و يقين» تشکيل مي دهد. شناخت صحيح دنيا و آخرت سبب مي شود که انسان از دنيا دل برکند و به آخرت دل بندد.

عدالت صحابه يکي از مسائل اختلافي بين شيعه و سني است. در اين مقاله، ابتدا، صحابه معرفي شده و ستس ديدگاه اهل سنت و شيعه درباره عدالت آنها مورد بررسي قرار گرفته و سعي شده تا قاعده اي براي تشخيص صحابه از سوي هر دو ديدگاه ارائه شود و حب و بغض علي (ع) به عنوان قاعده اي براي تشخيص عدالت صحابه مورد نقد و بررسي قرار گرفته است.