بانک مقالات قرآنی

 نسخه قابل چاپ

روايات تفسيري در مصادر حديثي شيعه بيش از پانزده هزار حديث اند. اين روايات را از نظر سبک و گونه شناسي به ده گروه مي توان تقسيم کرد که هر گروه، کارکرد ويژه اي دارد؛ از قبيل: ايضاح لفظي، ايضاح مفهومي، بيان مصداق، بيان لايه هاي معنايي، تعليم تفسير، بيان اختلاف قرائات و ... در بخش نخست اين مقاله، اين اقسام دهگانه معرفي شده اند و براي هر کدام، نمونه هايي از روايات، ذکر شده است.
دومين بخش اين مقاله، بيان ديدگاه هاي سه گانه عالمان شيعه درباره حجيت احاديث تفسيري و ادله آن است. اين ديدگاه ها عبارت اند از: حجيت روايات تفسيري، عدم حجيت روايات تفسيري و تفصيل قايل شدن ميان روايات تفسيري حاوي حکم فقهي و غير آن.

 نسخه قابل چاپ

يکي از معيارهاي نقد متن حديث (نقد داخلي) موافقت و مخالفت با قرآن است. اين معيار - که از رهنمودهاي پيامبر (ص) و معصومان (ع) به دست آمده است، به «اخبار عرض» شهرت يافته است. مضمون اين احاديث، اين است که حديثي را که موافق با قرآن است، بپذيريد و حديثي را که مخالف قرآن است، دور اندازيد.
اين احاديث به دو صورت: مطلق (بدون فرض تعارض) و در ضمن اخبار ترجيح آمده است. در مورد مفهوم و معناي موافقت و مخالفت در هر دو قسم از اين روايات، اقوال مختلفي از سوي اصوليان مطرح شده است.
اين مقاله، ضمن يادکرد روايات عرض و مفاد آنها، ديدگاه هاي مختلف در معناي موافقت و مخالفت حديث با قرآن را بررسي و سرانجام، پس از نقد و بررسي آنها نظريه برتر و قابل پذيرش در اين زمينه را مطرح خواهد نمود. شايد واکاوي مساله از طريق نمونه هايي که فقها در آثار فقهي خود بيان داشته اند، ميسر گردد.

 نسخه قابل چاپ

حضرت علي (ع) در نهج البلاغه مي فرمايد: «هنگام فوت پيامبر اكرم (ص)، روح وي در دستم جاري شد و آن را به چهره خود ماليدم». عالمان اسلامي، در طول تاريخ، در ترجمه و شرح اين عبارت با اين معضل مواجه بوده اند كه چگونه مي توان روح را كه اكثر علماي مسلمان آن را موجودي غيرمادي دانسته اند به دست گرفته، آن را به چهره ماليد؟ هر يک از اين عالمان، سخن حضرت امير (ع) را به گونه اي ترجمه يا تفسير كرده اند. در اين مقاله، بعد از معرفي اين ترجمه ها و تفسيرها و نقد و بررسي آنها، بر اساس احاديث معصومان (ع) و آن بخش از ديدگاه هاي حكيمان مسلمان (فيلسوفان و متكلمان) كه با روايات اسلامي هماهنگ و سازگار است، تفسيري خود را از سخن اميرالمومنين (ع) ارائه مي شود.

 نسخه قابل چاپ

وقوع مجاز در روايات، به اقتضاي بشري بودن زبان آنها و به مثابه يکي از ابزارهاي انتقال معاني گسترده و راه هاي فهم صحيح متون روايي، امري مسلم است؛ چنان که غالب علماي اسلامي، در شرح روايات و مباحث فقه الحديثي بر وقوع آن در برخي موارد صحه نهاده اند. از اين رو، و با توجه به گستره وقوع مجاز در روايات و آسيب هاي ناشي از کج فهمي و بدفهمي معاني مجازي، مي توان دريافت که بررسي مجاز در روايات و راه هاي فهم معاني مجازي در آنها امري ضروري است. با اين همه، همچنان تنها اثر مستقل روايي در اين زمينه، کتاب المجازات النبويه سيد رضي است که به برخي مجازات روايي منقول از پيامبر اکرم (ص) اختصاص يافته است. سيد رضي در اين منبع روايي، به اختصار و بدون تبويب و دسته بندي خاصي، بر اساس شواهد لغوي، ادبي، قرآني، روايي، تاريخي، کلامي و با توجه به اسباب صدور دسته اي از روايات نبوي و صدر و ذيل آنها و گاه با تکيه بر ذوق و دانش پيشين خود، به تبيين معاني مجازي مندرج در آنها پرداخته و در نوع خود اثري ماندگار آفريده است.

 نسخه قابل چاپ

شرح في ظلال نهج البلاغه محاوله لفهم جديد اثري غني و گرانبار از شيخ محمد جواد مغنيه به شمار مي رود. در اين نوشتار کوشيده شده تا روش شناسي اين شرح با استفاده از دو مولفه اي که پايه اين شرح است، بيان شود. مولفه و گزاره هايي که در اين شرح به کار رفته، عبارت است از: گزاره از لحاظ ساختار و از لحاظ محتوا. نمونه هاي ساختاري اين شرح عبارت است از: مشخص کردن مخاطب کلام و يا نامه امام، عنواني برگزيده، به جاي بخش «المعني»، عنوان دهي به سخنان امام، ابداع بخش مجزايي به نام «للمنبر»، شرح درون متني (مزجي) و جمله به جمله و ... و هم چنين نمونه هايي از گزاره از لحاظ محتوا عبارت است از: تقسيم بندي موضوعي، استفاده بي شمار از آيات قرآن، شرح روايي و بهره گيري از احاديث و روايات، استفاده از مباحث فقهي، فلسفي، منطقي، کلامي، صوفي و عرفاني، بهره گيري از علوم طبيعي (جانورشناسي)، عبارات تسال و الجواب و بررسي شبهات، و...

 نسخه قابل چاپ

آنچه امروزه به نام مقدمه تفسير القمي مي شناسيم و مبناي استناد رجالي در توثيقات عام است، با قلم شخصي به غير از علي بن ابراهيم قمي به رشته تحرير درآمده است و نيز با مقايسه نقل هاي مقدمه اين کتاب با روايات علي بن ابراهيم در متن، به تفاوت هاي شاياني ميان اسناد و نوع روايات گزارش شده، دست مي يابيم که اين فرضيه را تقويت مي کند که محتواي کتاب به نقل از علي بن ابراهيم بن هاشم قمي، شيخ معروف کليني و بزرگ محدث شيعي، نباشد و شايد ميان نام او با شخص ديگري خلط شده باشد.

 نسخه قابل چاپ

تقطيع، به معناي جدا کردن بخشي از يک حديث طولاني، متناسب با موضوعي خاص است. اين امر هر چند بعد از تدوين جوامع روايي متداول شده و بيشتر خودنمايي مي کند، پيش از تدوين جوامع حديثي نيز وجود داشته و آثار و پيامدهاي آن نيز از ديرباز مورد توجه و دغدغه متفكران اسلامي، بويژه حديث پژوهان بوده است؛ لکن پاسخ اين پرسش که در برخورد با يک حديث آيا احتمال تقطيع نادرست، آن را ناکارآمد نموده و از اعتبار انداخته است يا خير، در ميان حديث پژوهان بحثي به ميان نيامده است. اين نوشتار، با روش توصيفي تحليلي نتيجه مي گيرد که احتمال تقطيع نادرست در جوامع حديثي معتبر، مانع تمسک ظهور بدوي آنها نيست و در اينجا اصل عدم با پشتوانه سيره عقلا بر الغاي هر گونه احتمال خلاف ظاهر، حاکم است. مقاله حاضر به منظور بررسي پديده تقطيع، انواع و پيامدهاي آن سامان يافته است.

 نسخه قابل چاپ

يکي از جريان هايي که پس از دوره اي رکود، از اوايل سده يازدهم در لباسي تازه رونق يافت؛ جريان اهل حديث بود. اين جريان که با اجتهاد و انحصار برداشت ها در سبک و سياق هاي سنتي مجتهدان مخالفت داشت، به تدريج طرفداراني جدي پيدا نمود؛ اما با روي کار آمدن مکتب اصولي وحيد بهبهاني (م1205ق) با شکست مواجه گرديد و از محافل علمي شيعه رخت بر بست. يکي از دانشمنداني که در دوره نزاع ميان اصولي و اخباري مي زيست، سيد عبدالله شبر (م1242ق) از محدثان پرکار اماميه است که صاحب آثار متعددي با رويکرد حديثي است. جايگاه اين دانشمند بزرگ در نزاع ميان اصولي و اخباري موضوعي است که در اين مقاله بررسي مي شود.

 نسخه قابل چاپ

«ثابت بن دينار ابوحمزه ثمالي ابوصفيه (م150ق)» بي شک، يکي از بزرگ ترين راويان احاديث تربيتي، اخلاقي و دعايي در تاريخ حضور امامان شيعه (ع) و از راويان نيمه دوم قرن اول و نيمه اول قرن دوم است. وي چهار امام معصوم (ع)، يعني از امام سجاد (ع) تا امام کاظم (ع) را درک نموده و از ايشان روايت کرده است. «ابوحمزه ثمالي» از راويان ثقه است، و بيشتر رجاليان شيعه وي را توثيق کرده اند و جرح هاي وارد شده بر او را بي اساس دانسته اند. رجاليان اهل سنت نيز همگي، جز ذهبي وي را به خاطر معتقدات شيعي (رجعت، شفاعت و...) وي تضعيف کرده اند. روايات «ابوحمزه ثمالي» و آثار بر جامانده از وي بيشتر در زمينه مسائل اخلاقي، تربيتي، ادعيه و اصول دين است. دعاي ابوحمزه ثمالي، تفسير ابوحمزه ثمالي و رساله حقوق از معروف ترين آنهاست. ثمره اين جستار شناخت علمي و روشمند شخصيت ابوحمزه ثمالي است.

 نسخه قابل چاپ

جاوداني حديث شيعه مرهون تلاش هاي محدثان شيعه در جاي جاي بلاد اسلامي است. در اين ميان محدثان شهر حلب، در نشر روايات اهل بيت سهم بسزايي داشته اند. اين پژوهش بر آن است تا تاريخ حديث اين سرزمين را بکاود و با معرفي نقش آفرينان عرصه حديث شيعه در حلب، فراز و فرودهاي نقل و كتابت حديث را در اين ديار به تصوير كشد. در نتيجه اين تلاش، سيزده راوي با عنوان حلبي از زمان امام باقر تا امام رضا (ع) و چهل و شش محدث پس از عصر ائمه (ع) كه افتخار روايت كردن آموزه هاي ديني را داشته اند به دست آمده است.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ