مقالات همايش ملي جنگل هاي زاگرس مركزي، قابليتها و تنگناها

جنگل هاي کران رودي به مناطقي گفته مي شود که در حاشيه درياچه ها، رودخانه ها، نهرها و واقع شده اند. هدف از اين تحقيق بررسي تيپ بندي منطقه موردنظر است كه از روش آماربرداري نواري استفاده شده است. نتايج نشان داد كه سطح معني دار بودن آزمون ها در مقايسه تاج پوشش دو طرف رودخانه با احتمال 95% برابر با 0.013 و در مقايسه تيپ دو طرف برابر با 0.44 است كه نشان مي دهد دو طرف رودخانه از نظر تاج پوشش و ترکيب گونه اي با هم اختلاف معني داري دارند. بنابراين مي توان نتيجه گرفت تيپ بندي بهتر است در دو طرف رودخانه به صورت مجزا صورت گيرد.

خشكسالي در زمره پيچيده ترين و ناشناخته ترين بلاياي طبيعي است كه نسبت به ساير بلاياي طبيعي افراد بيشتري را تحت تاثير قرار مي دهد. خشکسالي يکي از بلاياي طبيعي است که به طور بالقوه وقوع آن تحت هر رژيم بارش و دمايي امکان پذير است و برخلاف سيل و بارندگي پيش بيني زمان شروع و خاتمه خشکسالي بسيار دشوار مي باشد. تعيين پراكنش مكاني خشكسالي در استان لرستان از اهميت خاصي در مطالعه و مديريت خشكسالي برخوردار است. به همين دليل تحقيق حاضر در استان لرستان و به منظور پهنه بندي خشك سالي در سطح جنگل هاي استان انجام شده است. در اين تحقيق از شاخص دهک ها (DI) در يك دوره آماري 20 ساله (1990-2009) استفاده شد و بعد از مشخص شدن خشکسالي با استفاده از نرم افزار GIS با روش IDW نقشه پهنه بندي وقوع خشکسالي در سطح جنگل هاي استان لرستان تهيه شد. نتايج اين تحقيق نشان داد که در سال هاي 1990، 1998، 2009 و 1995 به ترتيب بيشترين سطح جنگل هاي استان دچار خشکسالي شديد شده اند.

هدف از اين مطالعه تعيين اولويت اجراي پروژه هاي توسعه پوشش سبز و ارتقاء سطح جنگل هاي لرستان با استفاده از فرآيند AHP و مقايسه نتايج حاصل از آن با ميزان درجه اهميتي که به هر يک از پروژه ها در برنامه چهارم توسعه داده شد، مي باشد. در اين بررسي ابتدا با جمع آوري داده هاي مربوط به عملکرد و مصوبات پروژه هاي طرح جنگل کاري و فضاي سبز در استان لرستان از اداره منابع طبيعي مشخص شد که در برنامه چهارم توسعه با اجراي 62% از کل مصوبات مربوط به توليد نهال در نهالستان و تجهيز و نگهداري نهالستان بيشترين اهميت و با اجراي 4.2% از کل مصوبات مربوط به توسعه ذخيره گاههاي جنگلي و مناطق بذر گيري کمترين اهميت داده شده است. اين در صورتي است که نتايج حاصل از تحليل سلسله مراتبي نشان مي دهد که به نگهداري و توسعه ذخيره گاههاي جنگلي و مناطق بذرگيري با وزني معادل 0.448 و به جنگل کاري و توسعه فضاي سبز در مناطق غير جنگلي با وزني معادل 0.05 در برنامه هاي آتي به ترتيب بايد بيشترين و کمترين اهميت داده شود.

به منظور مديريت پايدار اکوسيستم هاي جنگلي، به شاخص هايي نياز است که بتوانند با صرف کمترين هزينه و زمان اطلاعات کافي را در رابطه با وضعيت فعلي ساختار جنگل، تغييرات ايجاد شده بر اثر فعاليت هاي انساني و همچنين تکامل طبيعي ارائه دهند. در اين تحقيق سعي شده است به معرفي يک مجموعه اي از شاخص هاي مبتني بر نزديکترين همسايه پرداخته شود. اين شاخص ها با عملکردي شبيه به ساختار ملکول هاي شيميايي به بررسي تنوع موقعيت مکاني، تنوع آميختگي و تنوع ابعاد درختان مي پردازند. استفاده از اين شاخص ها به علت در برداشتن مزايايي از جمله آساني محاسبه، ارزان بودن، صحت بالا و همچنين انعطاف بالا در انتخاب تعداد درختان همسايه، در جنگل هاي زاگرس توصيه مي شود.

از آنجايي که ميزان تبادلات گازي نقش مهمي در رشد و زنده ماني گونه ها خصوصا در محيط هاي خشک دارد، بنابراين در اين مطالعه عملکرد تبادلات گازي و پارامترهاي مرتبط با آن در نهال هاي سه گونه بلوط جنگل هاي زاگرس در شرايط کنترل مورد بررسي قرار گرفتند. با توجه به نتايج بدست آمده گونه برودار، نرخ فتوسنتز در واحد سطح بالاتر اما ميزان بيوماس، تعداد برگ و سطح مخصوص برگ کمتري نسبت به دو گونه ديگر داشت. همچنين رابطه مستقيم معني دار بين هدايت روزنه اي و فتوسنتز در گونه برودار مشاهده شد، که اين نتايج حاکي از بردباري بيشتر گونه برودار در شرايط خشکي نسبت به دو گونه ديگر مي باشد.

براي مديريت جنگلها و فهم روابط اکولوژيکي موجود در آنها، مطالعه روابط بين گياهان و خاک الزامي مي باشد. به اين منظور دو تيپ جنگل خالص و آميخته بلوط واقع در جنگلهاي ياسوج از نظر خصوصيات فيزيکي و شيميايي خاک با تعداد 20 پروفيل خاک از افق سطحي با هم مقايسه شدند. نتايج نشان داد که درصد شن، درصد سيلت درشت و درصد رس و ميزان پتاسيم در دو منطقه با هم تفاوت معني دار داشتند. به طوري که تيپ خالص بلوط داراي درصد شن و ميزان پتاسيم و نسبت کربن به ازت بالاتر اما درصد سيلت درشت و درصد رس، ميزان ازت کمتري نسبت به تيپ آميخته داشت

يکي از راه هاي مديريت منابع طبيعي و جنگل ها شناخت پوشش گياهي آنها مي باشد. به اين منظور پوشش گياهي منطقه حفاظت شده دنا در سال 1390 بررسي شد و شناسايي گونه ها، شکل زيستي و کوروتيپ آنها بر اساس فلور انجام گرفت. نتايج نشان داد که در اين منطقه 38 خانواده، 84 جنس، 140 گونه وجود دارد. از مهمترين جنس ها مي توان به Centaurea، Bromus و Astragalus نام برد. مهمترين خانواده ها نيز در اين منطقه شامل Umbelliferae،Compositae و Gramineae مي باشد. اشکال زيستي مختلفي نيز در اين منطقه وجود داشت که مهمترين آنها همي کريپتوفيت و تروفيت بودند. همچنين 70.43 از اين گونه ها متعلق به منطقه ايراني-توراني بودند.

مبتني بر تجارب موفق جهاني در چند دهه اخير، نوعي از مديريت منابع طبيعي با عنوان «مديريت منابع جنگلي در حوزه هاي آبخيز» در ايران نيز رواج يافته است که در اساس به دنبال شيوه هاي مدرن مشارکت (مانند تشکيل تعاوني منابع طبيعي) براي بهره برداري و حفاظت از منابع مذکور بوده اند. يکي از موارد که محل مطالعه موردي (Case study) نويسنده مقاله بوده است، «طرح مديريت منابع جنگلي حوزه آبخيز خليل اکبر» در شهرستان پلدختر مي باشد. بررسي طولاني مدت اين پروژه، بيانگر يافته هايي در خصوص مشکلات متعدد در سطوح متفاوت و مرتبط است که مي توانند راهنماي عمل در بافت هاي مشابه باشند.

مورد (Myrtuscommunis L.) يکي از ارزشمندترين گونه هاي درختچه اي با ارزش دارويي بالا مي باشد. اين درختچه در استان لرستان از پراکنش مناسبي برخوردار است. سرشاخه هاي تازه و برگ مورد، يکي از اقلام مهم محصولات فرعي است و هر تن از سرشاخه هاي تازه اين گياه، قابليت توليد يک کيلوگرم اسانس را دارد. پژوهش حاضر جهت بررسي رويشگاه هاي گسترش اين گونه در استان لرستان، در تابستان سال 1389 انجام پذيرفت. ضمن مراجعه به منابع مختلف اطلاعات در مورد گياه به دست آمد همچنين از نقشه جغرافيايي و نقشه پراکنش اين درختچه استفاده گرديد و بازديدهاي صحرايي جهت انجام نمونه برداري و جمع آوري گياه انجام پذيرفت، ضمن بازديد نمونه خاک ساير اطلاعات جمع آوري گرديد. در اين پژوهش سيزده رويشگاه مورد بررسي دقيق قرار گرفت.

ذخيره گاه هاي جنگلي نوعي از سيستم هاي حمايتي در مديريت اکوسيستمي مي باشند که اثر حفاظتي آنها همواره مورد بحث قرار گرفته است. در اين پژوهش وضعيت زادآوري جنسي، ميزان تاج پوشش (درختي- درختچه اي و علفي) و عوامل تهديدکننده آنها در نواحي داخلي (زون هاي مرکزي و پيراموني) و خارجي ذخيره گاه گلابي وحشي چم حصار دلفان مورد بررسي قرار گرفت. از آنجا که در ايران تمرکز سيستم هاي حمايتي بر مبناي مديريت ذخيره گاهي مي باشد آگاهي از نواقص اين نوع مديريت به تنهايي، مي تواند ضرورتي براي اصلاح مکانيسم هاي حمايتي در سيستم مديريت ذخيره گاهي فراهم آورد. بدين منظور پس از تعيين واحد هاي رويشي همگن، با آماربرداري کاملا تصادفي تعداد 18 قطعه نمونه 1000 مترمربعي (20×50) براي اندازه گيري زادآوري و تاج پوشش درختي- درختچه اي و در داخل هر قطعه نمونه 3 تحت قطعه نمونه 4 متر مربعي (2×2) براي اندازه گيري پوشش علفي در زون هاي مرکزي، پيراموني و منطقه خارجي ذخيره گاه انتخاب و برداشت شد. نتايج اين تحقيق نشان داد ميانگين پايه هاي زادآوري در داخل ذخيره گاه (زون هاي مرکزي و پيراموني) به طور معني داري بيشتر از منطقه خارجي ذخيره گاه مي باشد. به لحاظ تاج پوشش درختي- درختچه اي زون مرکزي با منطقه خارجي ذخيره گاه اختلاف معني داري را نشان داد حال آنکه ميانگين رتبه تاج پوشش علفي در زون مرکزي بيشر از زون پيراموني و منطقه خارجي ذخيره گاه بود. به طور کلي نتايج اين پژوهش نشان داد حمايت و حراست (حفاظت) در مناطق ذخيره گاهي با بهبود شرايط رويشگاهي، ميزان پايه هاي زادآوري و تاج پوشش (درختي درختچه اي و علفي) را افزايش مي دهد.

مديريت ذخيره گاهي رايج ترين روش مديريت اکوسيستمي در سيستم هاي حمايتي ايران مي باشد. از آنجا که در ايران تمرکز سيستم هاي حمايتي بر مديريت ذخيره گاهي مي باشد آگاهي از اثرات اين نوع مديريت مي تواند راه گشاي مديران در زمينه ادامه اين روند يا تغيير و چرخش به سوي ساير سيستم هاي مديريتي باشد. در اين بررسي فراواني پايه هاي چوبي در مناطق حفاظتي (زون هاي پيراموني و مرکزي دخيره گاه) و غيرحفاظتي (منطقه خارجي ذخيره گاه) مورد مقايسه و بررسي قرار گرفت. بدين منظور پس از تعيين واحدهاي رويشي همگن، با آماربرداري کاملا تصادفي تعداد 18 قطعه نمونه 1000 مترمربعي (20×50) براي اندازه گيري پوشش درختي- درختچه اي در زون هاي مرکزي، پيراموني و منطقه خارجي ذخيره گاه برداشت شد. نتايج اين تحقيق نشان داد تحت تاثير قرق و حراست در مناطق حفاظتي، ميانگين فراواني پايه هاي چوبي داخل ذخيره گاه به طور معني داري بيشتر از منطقه خارجي ذخيره گاه بود. همچنين به لحاظ گونه اي، فراواني پايه هاي  Pyrus glabraدر داخل ذخيره گاه بيشتر از منطقه خارجي ذخيره گاه بود. از سويي فراواني ديگر پايه ها در نواحي سه گانه فاقد اختلاف معني دار بود.

هدف اصلي مطالعه حاضر اندازه گيري و تخمين باران ربايي و ظرفيت ذخيره تاج پوشش تک درختان بلوط ايراني (Quercus brantii var. Persica)  بوده است. اندازه گيري تاج بارش، توسط 16 عدد جمع آوري کننده در زير تاج پوشش پنج درخت بلوط ايراني و ميزان بارندگي توسط 6 عدد جمع آوري کننده باران که در فضاي بازي در نزديکي رويشگاه مورد مطالعه قرار گرفته بودند، انجام شد. ميانگين درصد باران ربايي 24.6% از بارندگي کل و متوسط ظرفيت ذخيره تاج پوشش درختان توسط روش Leyton، 0.6 ميلي متر تخمين زده شد.

جنگلهاي زاگرس يكي از گنجينه ها و نمو نه هاي بارزگونه هايي همچون بلوط، كيكم، زالزالك، گلابي وحشي، دافنه و با دام وحشي در كشور است. عوامل متعددي در تخريب اين جنگلها نقش دارند. بر اساس بررسيهاي به عمل آمده طي سالهاي 1388و 1389يكي از عوامل خسارت زاي درختان ودرختچه هاي جنگلي، گياه نيمه انگل دارواش است كه در بعضي از مناطق جنگلي استان شامل تاف نوژيان، چنار بلوران كوهدشت، تاف ريمله، اشترانكوه و سفيد كوه خرم آباد مهمترين كا نو ن هاي فعا ليت اين گياه نيمه انگل در استان مي باشند.گونه دارواش شناسايي شده دراستان لرستان Loranthus grewingkii (Loranthaceae) است.در خصوص دامنه ميزباني، به گياهاني از 3 خانوادهRosaceae ، Aceraceae و Fagaceae مي توان اشاره نمود. گياهان lycioides Amygdalus، orintalis Amygdalus، Pyrus glabra Cratagus sp.، Cotoneaster persica، Acre manspessulanum،Quercus brantii اشاره نمود. بر اثر آلودگي ميزبان و آغاز خسارت اين گونه گياه نيمه انگلي، ابتدا سرشاخه هايي از ميزبان كه در قسمت فوقاني گياه ميزبان قرار دارد به مرور خشكيده، سپس دراثر پيشرفت آلودگي، بخش وسيعتري از درخت و نهايتا تمامي درخت پژمرده و خشكيده مي شود. پراكنش، تعداد ميزبان و شدت آلودگي ميزبانهاي دارواش، در نقاط مختلف استان، يكسان نيست. در ارتباط با نحوه مديريت خسارت اين گياه نيمه انگل در جنگل بايستي اذعان داشت كه به دليل گستردگي عرصه هاي جنگلي و محدوديت بكار گيري شيوه مبارزه شيميايي در جنگل و مرتع پيشنهاد مي گردد در خصوص برآورد خسارت و شيوهاي كنترل بيولوژيك دارواش در عرصه هاي جنگلي، مطالعه جامعي صورت گيرد.

درختچه هاي ارژن از گونه هاي با ارزش و بي نظير گياهي هستند متعلق به خانواده (Rosacae) كه رويشگاه اصلي آن در ايران، رشته كوه هاي زاگرس و البرز است. اما امروزه اين گونه با ارزش جنگلي در بعضي از مناطق جنگلي و مرتعي استان لرستان درحال نابودي و انقراض مي باشد. نام ارژن در منطقه براي بادام هاي كوهي گونه هاي: Amygdalus lycioides Amygdalus orientalis ,Amygdalus hussknechtii و ساير زير گونه هاي آنها اطلاق مي شود. ارژن ها داراي ارزش اكولوژيكي، ژنتيكي و اقتصادي (بهره برداري از ميوه و بذر) زيادي در منطقه مورد مطالعه مي باشند. ارژن ها به ندرت به صورت خالص و اغلب آميخته با گونه هايي نظير شن، كيكم، زالزالك، دافنه و گون گزي ظاهر مي شوند. درختچه هاي ارژن گونه بومي اين منطقه هستند و داراي قابليت، توان و پتانسيل طبيعي براي مقابله با عوامل بيماري زا و حشرات بوده، ولي متاسفانه امروزه به دنبال تنش هاي محيطي و اكولوژيكي مثل تغيير اقليم و كليما، خشكسالي ها، فعاليت حشرات برگخوار، چوبخوار و گياه نيمه انگل دارواش هر ساله تقريبا خسارات دائمي و به درجات مختلف به اين گياه تحميل مي كنند به طوريكه اغلب درختان ارژن معيوب، خشكيده و دچار زوال كامل شده اند.بررسي انجام گرفته طي سالهاي 1389-1390 نشان مي دهد، مهمترين عوامل موثر در نابودي ارژنها، حشراتي هستند كه به صورت آفات درجه اول و دوم در بعضي از مناطق روي اين گياهان فعاليت دارند و موجوديت اين درختچه ها را به شدت تهديد مي كنند. از آفات درجه اول: لارو هاي متعلق به يك شب پره بنام:

Lasiocampa nana (Staudinger, 1887), (Lepidoptera: Lasiocampidae)

و از. آفات درجه دوم: عامل چوبخوار، سوسك سخت بالپوشي است بنام:

Capnodis tenebrionis (Linnaeus, 1758), (Coleoptera: Buprestidae)

علاوه بر حشرات يكي ديگر از عوامل مهم و موثر درخشكيدگي ارژنها، گياه نيمه انگل دارواش است. شدت آلودگي ارژن ها به دارواش در بعضي نواحي كم، متوسط و يا شديد مي باشد.گونه دارواش جوامع جنگلي منطقه، گونه مي باشد Loranthaceae از خانواده (Boiss. & Buhse) Loranthus grewingkii