مقالات همايش ملي جنگل هاي زاگرس مركزي، قابليتها و تنگناها

جنگل هاي زاگرس از نظر حفاظت از منابع آب و خاک داراي اهميت بالايي مي باشند. اين جنگل ها از دير باز براي چراي دام، برداشت چوب و زراعت در زير آشکوب مورد استفاده و بهره برداري قرار گرفته اند. مطالعه حاضر با هدف بررسي تاثير استفاده سنتي از جنگل هاي زاگرس بر پايداري و خصوصيات توده هاي جگلي زاگرس مياني در سامان عرفي کارزان در استان ايلام صورت گرفته است. براي رسيدن به اين هدف، تعداد 28 قطعه نمونه مستطيلي شکل 20 آري برداشت شد. در هر قطعه نمونه، قطر برابر سينه، مبدا زادآوري، نوع گونه، فرم رويشي، ارتفاع کامل، قطر بزرگ تاج و قطر عمود بر آن برداشت و با انتقال به کامپيوتر تجزيه و تحليل شدند. نتايج بررسي نشان مي دهد که بيشترين نسبت توده هاي اين منطقه به صورت جست گروه (شاخه زاد) بوده و درصد درختان تک پايه (دانه زاد) پايين مي باشد. پراکنش قطري پايه هاي بلوط که عنصر اصلي اين جنگل ها مي باشد در درختان تک پايه به صورت توزيع نرمال و مشابه با جنگل هاي همسال و در حالت جست گروهي، توزيعي کم شونده و مشابه با توزيع جنگل هاي ناهمسال مي باشد. مقايسه اين وضعيت با توده هاي مطالعه شده در مناطق با دخالت کمتر انسان نشان دهنده اين امر است که اين شرايط در اثر دخالت و استفاده مردم محلي ايجاد شده است. اين وضعيت در کنار عدم زادآوري، استمرار اين توده ها را در بلند مدت تهديد مي کند.

اين مطالعه با هدف بررسي عوامل موثر بر پراکنش توده هاي شاخه زاد و دانه زاد در جنگلداري عرفي در زاگرس مياني انجام شده است. براي اين منظور تيپ هاي جنگلي دو سامان عرفي شهر سرابله و روستاي چشمه خزانه ايلام تعيين و به همراه اراضي کشاورزي واقع در اراضي زير آشکوب جنگل به وسيله GPS برداشت شده و به محي GIS منتقل شدند. با رقومي کردن نقشه هاي 1:5000 منطقه، نقشه هاي شيب، جهت، ارتفاع، نزديکي به مراکز جمعيتي و جاده تهيه شدند و تيپ هاي جنگلي منطقه، با اين نقشه ها همپوشاني و مورد مطالعه قرار گرفتند. نتايج نشان مي دهد که توده هايي که داراي مبدا شاخه زاد مي باشند در شيب هاي ملايم، ارتفاعات پايين، جهات جغرافيايي شمال و شرق و فواصل نزديک به مراکز جمعيتي قرار دارند. نوده هاي با مبدا دانه زاد در ارتفاعات بالاتر، شيب هاي تند تر، فواصل دورتر از مراکز جمعيتي و جهت هاي جنوبي و غربي قرار دارند. در پراکنش اين توده ها در منطقه مورد مطالعه، جاده نقشي ندارد.

اين پژوهش با توجه به اهميت موضوع اكوتوريسم و پتانسيل هاي شاخص طبيعي و انساني در منطقه حفاظت شده كركس به كمك مدل  TCI(شاخص اقليم گردشگري) تلاش نموده تا علاوه بر تعيين بهترين زمان سفر، مناسبترين مكان ممكن از نظر آسايش اقليم توريسم را در اين منطقه ترسيم نمايد. به همين منظور ضمن تجزيه و تحليل عوامل اقليمي دخيل در مدل، منطقه مورد مطالعه را از لحاظ وضعيت آسايش اقليم توريسم به صورت ماهانه پهنه بندي کرده ايم. نتايج تحقيق نشان مي دهد که ماه ژوئن مصادف با ۱۱ خرداد تا ۱۰ تير با مقدار عددي ۹۱ بر حسب شاخص TCI شرايط ايده آلي را نشان مي دهد ليکن وضعيت آسايش اقليم گردشگري در اين ماه در سطح منطقه بطور يكسان نبوده و از قسمت هاي مركز به سمت شرق تا حدودي كاهش مي يابد.

گياهان دارويي به عنوان يکي از مهمترين جاذبه هاي مراتع کوهستاني به شمار مي آيند. حضور اين دسته از گياهان علاوه بر ارزش هاي حفاظتي فراواني که در زيستگاه خود ايجاد مي کنند، عاملي مهم در توسعه گردشگري است. در بررسي فلورستيک مراتع کوهستاني نشر واقع در استان همدان 163 گونه گياهي در 25 خانواده گياهي شناسايي شدند. هدف از تدوين اين مقاله بررسي پوشش گياهان دارويي منطقه نشر واقع در همدان مي باشد. روش پژوهش بر اساس هدف کاربردي و اساس ماهيت توصيفي - تحليلي است. روش جمع اوري اطلاعات به صورت مشاهدات ميداني و مطالعات کتابخانه اي صورت گرفته است. نتايج نشان مي دهد که از 163 گونه گياهان موجود، 70 گونه گياهي با فرم هاي رويشي مختلف در کلاس گياهان دارويي قرار گرفته که از نظر اقتصادي در درآمدزايي مردم تاثير بسزايي مي تواند داشته باشد.

از جنس Celtis چهار گونه (Celtis australis)، (Celtis caucasica)،(Celtis tournifortii) و (Celtis glabrata) بومي ايران مي باشند (خاتم ساز 1369) Celtis caucasica .(تادار) بومي لرستان و مقاوم به خشکي و سرما است و در خاکهاي مختلف قابليت استقرار دارد. بمنظور اطلاع از وضعيت کمي و کيفي بذر آن از 30 پايه در اطراف خرم آباد نمونه برداري شد و ويژگيهاي کمي و کيفي بذر تعيين گرديد. ابعاد بذر 6.5*5.8*5.9 ميليمتر، وزن هزار دانه 249.13 گرم و در صد جوانه زني آن بر اساس قوانين ISTAبرابر 84 درصد تعيين شد که نشان مي دهد اين گونه از قابليت زيستي خوبي برخوردار است. در مناطق مختلف دنيا علاوه بر مصارف صنعتي، دارويي و كاشت در جنگلكاريها، ازCeltis  بعنوان گونه مناسب براي فضاي سبز بخصوص در مناطق خشک و نيمه خشک استفاده مي شود .(Sattarian2006)

اين تحقيق با هدف بررسي تاثير اندازه باران بر باران ربايي درختان بلوط ايراني انجام شد. اندازه گيري تاج بارش، توسط 16 عدد جمع آوري کننده در زير تاج پوشش پنج درخت بلوط ايراني و ميزان بارندگي توسط 6 عدد جمع آوري کننده باران که در فضاي بازي در نزديکي رويشگاه مورد مطالعه قرار گرفته بودند، انجام شد. در اين دوره ميانگين باران ربايي، 35.8 درصد از بارندگي محاسبه شد. بين نسبت باران ربايي به بارندگي و بارندگي همبستگي مثبت و لگاريتمي قوي(r²=0.808)  مشاهده شد. نتاج نشان داد با افزايش عمق بارش، نسبت باران ربايي به بارندگي کاهش مي يابد.

جنگلهاي زاگرس يکي از مهمترين منابع بيولوژيک و ذخاير ژنتيک ايران بحساب مي آيند و مديريت اين جنگلها در چارچوب يک سياست جنگلداري منسجم کاملا ضروري به نظر مي رسد. براي اين منظور، به اطلاعات قابل اطمينان به لحاظ آماري از ويژگي هاي زيست سنجي مناسب مانند تعداد در هکتار و درصد تاج پوشش نياز است. بنابراين اين پژوهش با هدف تعيين طول بهينه خط نمونه براي برآورد اين مشخصه ها انجام گرفت. يک محدوده به مساحت 30 هکتار از بلوط ايراني آماربرداري صددرصد شد و خط نمونه هاي 10 تا 100 متري (با فواصل 10 متري) در يک شبکه منظم تصادفي با هم مقايسه شدند. نتايج نشان داد خط نمونه با طول 70 متر قادر به برآورد تعداد در هکتار و درصد تاج پوشش در هکتار با درصد اشتباه آماربرداري 17.1 و 14.3 درصد و بدون اختلاف معني دار (در سطح 5%) از مقادير واقعي جامعه است

نتايج قابل ارائه در اين مقاله برگرفته از اجراي طرح پژوهشي است كه با بكارگيري نهال گونه هاي بنه (p.atlantica)، بادامك(A.scoparia) ، ارژن (A.lysoides)، بلوط (Q.persica) و داغداعان (C.oastralis) در قالب طرح آماري بلوك هاي كامل تصادفي بمدت 4 سال در عرصه هاي تخريب شده معادن سنگ منطقه چگني اجرا گرديد. كه با مقايسه بين موفقيت كشت نهال در سازگاري و استقرار گونه هاي درختي و درختچه اي در اراضي تخريب يافته توسط عمليات معدن كاوي شده است. پس از مراقبتهاي لازم و آمار برداري سالانه و مرتب نمودن اطلاعات و مقايسه ميانگين با روش آزمون دانكن، تعداد نهالهاي زنده با استفاده از نرم افزارهاي آماري نتايج زير به دست آمد.
نهال گونه داغداغان با  21درصد زنده ماني بعنوان تيمار برتر و نهال گونه ارژن با 6 درصد زنده ماني بعنوان تيمار پائين تر معرفي مي شود. لذا مي توان جهت استقرار عناصر بيولوژيك ( درخت و درختچه) و احيائ اراضي كاملا تخريب شده محوطه هاي معدن سنگ نهالكاري با نهال دو ساله داغداغان را پيشنهاد داد.

ارزيابي توان اکولوژيکي بعنوان هسته مطالعات محيط زيست و بعنوان پيشگيري و حتي درمان براي محيط زيست به شمار مي رود، از اين رو پيش از اجراي پروژه هاي توسعه، تعيين توان اکولوژيکي سرزمين براي کاربري هاي مختلف ضروري است. چون ورود گردشگر به مناطق طبيعي بدون مكانيابي سايت هاي مناسب تفرجي و اعمال مديريت صحيح، حيات اكولوژيك اين مناطق را به خطر مي اندازد لذا مشخص نمودن زون هاي تفرجي و حفاظتي ضروري به نظر مي رسد. رايج ترين روش ارزيابي توان تفرجي در ايران روش تجزيه و تحليل سيستمي مخدوم مي باشد. در اين تحقيق مدل اکولوژيکي توريسم مخدوم مبنا قرار گرفت، ابتدا نقشه هاي پايه تهيه گرديد و موقعيت جغرافيايي منطقه شناسايي شد، سپس مطالعات پايه انجام گرفت. در مرحله بعد با توجه به توان اكولوژيك منطقه و با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافيايي  (GIS)و نقشه هاي موجود استعدادهاي منطقه شناسايي شد و بر اساس آن يگانهاي زيست محيطي مشخص شد. با بررسي خصوصيات يگانهاي زيست محيطي بدست آمده و بکار گيري پارامترهاي مدل اکولوژيکي توريسم (متمرکز و گسترده) مخدوم و تلفيق بهينه پارامترها سطوح مناسب براي تفرج متمرکز بدست آمد، سپس زونه هاي مناسب براي تفرج گسترده و پهنه هاي حفاظتي مشخص شدند. به منظور طراحي پارک يكسري برنامه هاي توسعه اي براي منطقه طرح ريزي شد که عبارتند از: احداث جاده، مرمت چشمه هاي موجود، حفر چاه، ايجاد آلاچيق و سكوهاي تفريحي، نهالكاري، توسعه محلهاي بازي كودكان و ورزش بزرگسالان، ايجاد سرويس هاي بهداشتي، حصار كشي، بكارگيري نگهبان، احداث ساختمان نگهباني، برق رساني و غيره. لازم به ذكر است چون يكي از اهداف طرح حفظ اكوسيستم منطقه مي باشد، طراحي برنامه هاي توسعه اي به گونه اي انجام شد که حداقل دخالت در طبيعت صورت گيرد.

افزايش سطح سواد و دانش افراد بومي يكي از مسائلي است كه زياد به آن توجه نگرديده است. يكي از عوامل اصلي در پيشرفت يك طرح اقتصادي يا پژوهشي، حمايت و همكاري مردم بومي منطقه با آن طرح مي باشد، پس بالابردن دانش مردم بومي و سطح آگاهي آنها كاري است بس مهم و اساسي مي باشد.
شواهد و مطالعات نشان مي دهد كه افزايش سواد مردم بومي در يك منطقه نقش بسياري در كاهش تخريب و نابودي منابع ملي و طبيعي مي شود.
با جمع آوري آمار و اطلاعات سر شماري نفوس و مسكن و بررسي تغييرات سطح سواد در كشور به تحليل موضوع مي پردازيم. در اين نوشتار به بررسي افزايش سطح سواد در جوامع روستايي و اثرات آن در تخريب منابع ملي و جنگل ها خواهيم پرداخت.

در بررسي وضعيت زادآوري جنگل کران رودي کاکارضا با توجه به اين که آماربرداري منطقه به صورت نواري بود (تعداد 42 نوار)، در هر نوار مساحتي که طول آن برابر طول نوار و عرض آن برابر دو متر (0.1 عرض نوار) است تعداد زادآوري و نيز نوع هر گونه برداشت شد. در ميان سه گونه درختچه اي تعداد زادآوري ها 1040 پايه است که 48 درصد آن متعلق به گونه پنج انگشت است و در بين ده گونه درختي، 2500 پايه است. بيشترين تعداد زادآوري نيز به گونه بلوط با 44 درصد (شاخه زاد) تعلق دارد. بنابراين زاد آوري در جنگل کران رودي کاکارضا بسيار ضعيف است و از دلايل آن مي توان به چراي دام ها، خاک نامناسب و بذرهاي با قوه ناميه کم اشاره کرد.

مديريت پايدار جنگل براي بسياري ازمتخصصين و كارشناسان جنگلداري در کشور ايران و حتي در اكثر كشورهاي آسيا، مفهومي جديد است. معيارها و شاخصهاي آن در بسياري از موارد به خوبي براي کارکنان بخش جنگل تعريف نشده اند. در اين تحقيق، معيارها و شاخصهاي مديريت پايدار جنگل برگرفته از فرآيند قاهره که شامل 7 معيار و 57 شاخص ميباشد، مورد ارزيابي قرار گرفته اند. منطقه مورد مطالعه، حوزه آبخيز جنگلي «کاکارضا» در مرکز استان لرستان درنظر گرفته شده است که نمونه اي از جنگلهاي سرد و نيمه خشک زاگرس مرکزي مي باشد. جمع آوري اطلاعات مورد نياز از طريق مطالعه طرح هاي انجام شده گذشته مانند طرحهاي صيانت و جامع کاکارضا، پيمايش ميداني و تدوين و بکارگيري پرسشنامه صورت گرفت. براي تجزيه و تحليل شاخصها از روش فشارسنج پايداري «اندازه گيري موفقيت شاخصها» ابداع شده توسط «ديپ نارايان پاندي» استفاده شد. براي تعيين ارجحيت کاربردي بودنِ شاخص ها، روش تحليل سلسله مراتبي بکارگرفته شد. نتايج نشان داده است که معيارهاي 7 و 6 که در زمينه مسائل اجتماعي- اقتصادي طراحي شده اند، بيشترين کاربرد و معيارهاي 3 و 5 که در خصوص شادابي جنگل و سهم آن در چرخه کربن مي باشند، کمترين کاربرد را در مديريت جنگلهاي منطقه دارند.

مديريت پايدار جنگل مستلزم داشتن اطلاعات کافي از اکوسيستم آن مي باشد. توجه به اهميت اکولوژيک جنگل هاي زاگرس مرکزي، لزوم بررسي هاي کمي و کيفي اين جنگل ها را روزافزون مي نمايد. به منظور بررسي برخي مشخصه هاي کمي تيپ هاي جنگلي در منطقه مورد تحقيق، شبکه اي با ابعاد 40 در 50 متر با قطعات نمونه به مساحت 20 آر انتخاب گرديد. نتايج تحقيق نشان داد، در سامانه مذکور دو تيپ درختي غالب وجود داشت. همچنين، ارتفاع، قطر، درصد تاج پوشش و تراکم درختان و نهال ها در تيپ بلوط ايراني- دارمازو به واسطه حاصلخيزي و شرايط رويشگاهي بهتر، به طور معني داري در مقايسه با تيپ بلوط- بلالوک- زالزالک بيشتر بود.

منطقه زاگرس يكي از منابع مهم جنگلي كشور را در خود جاي داده است. حفظ، احيا و توسعه اين منابع از اولويت هاي ضروري به منظور حفاظت از منابع آب و خاك اين منطقه استراتژيک به شمار مي آيد. جنگلكاري در ايستگاه ها و متعاقب آن طرح هاي صيانت از جنگل ها و پروژه هاي مديريت منابع جنگلي از برنامه هاي سازمان جنگل ها، مراتع و آبخيزداري در سه دهه گذشته بوده و استفاده از نهال و بذر گونه هاي بومي و غير بومي يكي از روش هاي مرسوم در اين سال ها به شمار مي آيد. در استان چهارمحال وبختياري در دو ايستگاه ميشان و تنگ كلوره، قسمتي از عرصه جنگلي تخريب يافته اين حاشيه روستاها به كشت مستقيم بذر با گونه هاي بومي بادام وامچک و بلوط اختصاص يافت، براي ارزيابي ميزان موفقيت و مقايسه استقرار اين دو گونه، در هر ايستگاه تعداد 10 لاين جنگلکاري انتخاب و در هر لاين تعداد 10 اصله نهال اندازه گيري شد، اندازه گيري شامل قطريقه، قطرتاج و ارتفاع قطورترين شاخه بود. نتايج نشان داد که بين ميانگين هر سه پارامتر اندازه گيري شده اين دو گونه اختلاف معني دار در سطح 99 درصد وجود دارد. روابط رگرسيوني بين قطر يقه با ارتفاع و همچنين قطر يقه با قطر تاج در اين دو گونه نشان داد که ضريب تعيين معادلات گونه بادام داراي ارزش عددي بالاتر به نسبت بلوط مي باشند.

جنگلكاريها مي توانند تاثيرات عمده اي بر خصوصيات شيميايي و فيزيکي خاک در طول زمان داشته باشند. به منظور بررسي اثر جنگلکاري با گونه هاي غير بومي سوزني برگ و پهن برگ بر برخي از خصوصيات شيميايي و فيزيکي خاک در منطقه پارك جنگلي گهر دورود، سه تيپ جنگلکاري شده (اقاقياي خالص، تيپ خالص کاج بروسيا و تيپ جنگلكاري آميخته بروسيا - اقاقيا) در پارک جنگلي گهر دورود و يک توده طبيعي بلوط به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. در هر تيپ در واحدهاي شکل زمين يكسان در توده هاي جنگلکاري شده و منطقه شاهد چهار نمونه تركيبي از سه عمق 0-10، 10-20 و 20-30 برداشت گرديد. نتايج نشان داد برخي از خصوصيات فيزيکي و شيميايي خاک تحت تاثير نوع گونه تغيير کرده است، به طوري که گونه سوزني برگ کاج بروسيا باعث افزايش ميزان فسفر قابل جذب، شوري و درصد لوم خاک و کاهش ميزان کربن آلي، ازت و PH خاک نسبت به خاک منطقه شاهد شده است. گونه اقاقيا نيز باعث افزايش ميزان ازت، کربن آلي و پتاسيم خاک شده است. با توجه به نتايج، گذشت حدود 36 سال از جنگلكاري تاثير مشخصي بر برخي خصوصيات خاك داشته است كه اين تغييرات همراه با تغيير در جامعه گياهي و حياتي منطقه بوده است.