مقالات همايش ملي جنگل هاي زاگرس مركزي، قابليتها و تنگناها

گردوي ايراني يکي از گونه هاي ارزشمندي است که در رويشگاه هاي وسيعي از ايران بطور طبيعي روئيده مي شود. از ارقام مناسب اين گونه مي توان با هدف توليد چوب به منظور احيا رويشگاه هاي جنگلي تخريب يافته استفاده نمود. در اين مطالعه که در استان چهارمحال و بختياري انجام پذيرفت، 52 اکوتيپ گردو از سه منطقه خوانسار، كرج، كرمان در قالب طرح بلو ك هاي كامل تصادفي در سه تكرار مورد مقايسه قرار گرفتند. به منظور انجام مطالعات سازگاري دو صفت ارتفاع تنه و مقاومت به سرمازدگي ارقام طي 4 سال مورد بررسي قرار گرفت. از نظر صفت ارتفاع تنه بيشترين ميانگين مربوط به منطقه خوانسار به ميزان 62.06 سانتيمتر مي باشد. همچنين اکوتيپ  G5با 87.96 سانتيمتر داراي بيشترين ميانگين ارتفاع تنه بود. از نظر مقاومت به سرمازدگي 63 درصد نهال ها مقاوم به سرما و 37 درصد حساس به سرما مي باشند. همچنين گروه هاي نتاج مقاوم به سرما معرفي گرديدند.

ذخيره گاه بلوط ايراني آق بلاق، واقع در 20 کيلومتري شمال شرق شهرستان بروجرد، در سال 1179 ه.ق (حدود 250سال قبل) با كشت بيش از 1200 اصله نهال بلوط ايراني در دو قطعه از قريه آقبلاق ايجاد گرديد. جهت بررسي اين توده ها آماربرداري صددرصد در هر دو قطعه انجام شد. در مجموع 494 اصله درخت اندازه گيري شده، پايه هاي دانه زاد و شاخه زاد بلوط ايراني با 52 درصد و ارژن با 46 درصد تيپ غالب كل توده را تشكيل مي دهند. در قطعه كوچك تر پايه هاي قطور بلوط دانه زاد ملاحظه گرديد؛ اما قطع هاي مكرر ساليان گذشته باعث گرايش ساختار قطعه دوم، به فرم شاخه زاد، گرديده است.

خصوصيات بيوفيزيكي پوست درخت نقش مهمي در ضريب زبري هرگونه دارد. اين پژوهش با هدف تعيين مقدار ضريب زبري گونه بلوط غرب در منطقه قلعه گل واقع در 35 کيلومتري شهر خرم آباد صورت پذيرفت. متوسط ضريب زبري پوست با توجه به فاکتورهاي تعداد شيارهاي هر درخت در ارتفاع برابر سينه و عمق متوسط شيارهاي موجود در پوست براي گونه بلوط غرب 0.4±1.9 اندازه گيري گرديد. نتايج نشان داد که گونه بلوط غرب داراي پوست زبر و خشن مي باشد که باعث افزايش نگهداري ذخيره آب پوست مي گردد.

در اين تحقيق از سنجه هاي توزيع مکاني و ترکيب بندي لکه ها بعنوان شاخص هاي کنترل تغييرات محيطي استفاده شد. اين تحقيق با توجه به اهداف آن جهت بررسي ساختار اوليه سيماي سرزمين و اهميت ناحيه رويشي زاگرس جهت حفاظت و احيا منابع طبيعي و اراضي پايدار، در استان کردستان انجام گرفت، نتايج حاصل از اين تحقيق نشان داد که، تراکم لکه هاي با کاربري کشاورزي، درصد بيشتري از منطقه را در برگرفته در حاليکه تراکم اراضي جنگلي نسبت به ديگر اراضي طبيعي در سطح استان کمتر است، نتايج تحقيق نشان داد که، با توجه به تراکم بالاي اراضي کشاورزي و مرتعي (لکه هاي نيمه طبيعي و طبيعي) استان کردستان استعداد زيادي براي تبديل اين اراضي به اکوسيستم هاي پايدارتر (جنگل، کشاورزي يکپارچه و مراتع غني) وجود دارد که مي توان با اعمال روش هاي مديريتي مناسب در آينده بيشتر به اين اهداف نزديک شد.

يخبندان يکي از خسارت بارترين بلاياي طبيعي است با توجه به اينکه پديده سرمازدگي و يخبندان در ايران و استان لرستان همه ساله خسارات فراواني به بخش کشاورزي وارد مي کند، در اين تحقيق شدت يخبندان و گذر دماي صفر و کمتر از آن مورد بررسي قرار گرفته. به همين منظور دماهاي حداقل روزانه در طي يک دوره آماري 10 ساله (1379-1388) براي 8 ايستگاه سينوپتيک استان استخراج شد. براي بررسي شدت يخبندان ها با توجه به محصولات زراعي و باغي استان 3 آستانه دمايي صفر تا 3-، 4- تا 9- و 10- درجه سلسيوس و کمتر به ترتيب به عنوان يخبندان ضعيف، متوسط و شديد انتخاب شد. سپس تعداد روزهاي يخبندان در هرآستانه دمايي براي ايستگاه هاي مختلف استخراج، شمارش و پس از تعيين ميانگين وقوع تعداد يخبندان در هر سه نوع شدت يخبندان، نقشه هاي پهنه بندي آن در محيط GIS ترسيم گرديد. همچنين براي آگاهي از تاريخ آغاز يخبندان در استان، تاريخ هاي گذر دماي صفر و کمتر از آن استخراج و نقشه هاي پهنه بندي آن ترسيم گرديد. نتايج تحقيق نشان مي دهد تمام ايستگاه هاي استان در طول سال يخبندان ضعيف، يخبندان متوسط و شديد را تجربه مي کنند. همچنين به طور متوسط و به تفکيک ايستگاه ها گذر دماي صفر و کمتر از آن در استان لرستان از اويل آبان تا اوايل آذر رخ مي دهد.

توان رويشي فعلي جنگل هاي زاگرس پاسخ گوي نيازهاي فزاينده صنايع به چوب بلوط نيست. ولي با وجود تخريب شديد، اين جنگل ها داراي ذخاير ژنتيکي ارزشمندي هستند که بهره برداري از آنها نيازمند انجام کارهاي اصلاحي است. براي اين منظور رويش شعاعي 117 درخت از طبقات قطري مختلف با استفاده از مته سال سنج اندازه گيري گرديد و درختان مثبت به کمک روش رگرسيوني با شدت 3.4 درصد در منطقه انتخاب گرديدند. با توجه به عدم انجام هرگونه عمليات به نژادي در درختان جنگلي منطقه، استفاده از اين درختان مثبت ما را قادر خواهد ساخت تا امکان توليد را در منطقه تا حد زيادي افزايش دهيم.

جنگل هاي زاگرس از جمله مناطق حياتي در منابع طبيعي ايران محسوب مي شوند و در اختيار داشتن طرح هاي مديريتي به منظور اداره اين جنگل ها از اهميت بسزايي برخوردار است. اين پژوهش براي يافتن تاثير جنگل داري بومي بر پايداري جنگل و به منظور استفاده از آن براي آماده سازي حوضه آبخيز ابوالحيات (از مناطق جنگلي زاگرس فارس) در راستاي اجراي طرح جنگل داري مبتني بر مشارکت مردم صورت پذيرفته است. پايداري جنگل در سه سامان عرفي ابوالحيات، ديکانک و کنده اي با کمک آماربرداري تصادفي جنگل و تحليل داده هاي مربوط به زادآوري، درصدتاج پوشش و تنوع زيستي مورد بررسي قرار گرفته است. نتايج نشان داد که در سامان عرفي ابوالحيات در مقايسه با اجراي روشهاي بهره برداري جنگل به شيوه بومي و سنتي، از وضعيت عمومي بهتري نسبت به دو سامان عرفي ديگر برخوردار است.

مطالعه الگوهاي مکاني در مديريت اکولوژيک مناطق جنگلي کاربرد وسيعي دارد. در اين مطالعه، الگوي مکاني براي گونه هاي بلوط ايراني و بنه در جنگلهاي آبسرده چهارمحال و بختياري با استفاده از شاخص هاي آماري مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. در اين تحقيق، 40 قطعه نمونه (1200 متر مربعي) با استفاده از روش نمونه برداري سيستماتيک تصادفي، براي آزمون الگوهاي مکاني مختلف استفاده شد. روش هاي تعيين الگوي مکاني در اين مطالعه شامل روش عمومي و شاخص هاي کمي (شاخص گرين و شاخص استاندارد شده موريسيتا) است. در اين تحقيق، روش عمومي، الگوي کپه اي را براي هر دو گونه درختي مشخص کرد. شاخص استاندارد شده موريسيتا و شاخص گرين وجود الگوي کپه اي را براي گونه هاي بلوط ايراني و بنه تاييد کردند.

در اين تحقيق ابتدا اقدام به جمع آوري اطلاعات مربوط به هوا و اقليم و پوشش گياهي منطقه شد. سپس 4 تيمار در زير تاج پوشش درختان (بلوط شاخه زاد، بلوط دانه زاد و سوزني برگ) و خارج تاج پوشش مورد بررسي قرار گرفت. محل نمونه برداري ها به روش سيستماتيك - تصادفي انتخاب شد. در داخل پلات هاي مستقر شده به طور تصادفي اقدام به اندازه گيري ارتفاع Hordeum bulbosum شد. براي تجزيه واريانس از نرم افزار MSTAT-C گرديد و مقايسه ميانگين ها با آزمون دانکن انجام گرفت. نتايج نشان مي دهد كه ارتفاع جو پياز دار در چهار تيمار مختلف در سطح يک درصد اختلاف معني داري دارد. به طوري که در زير درختان بلوط بيشترين ارتفاع مشاهده گرديد و در منطقه شاهد و زير گونه هاي غير بومي ارتفاع کمتر بود

از آنجا كه ساختار جنگل هاي زاگرس غالبا شاخه زاد است، تاج پوشش مهمترين شاخص جهت بررسي وضعيت كمي و كيفي جنگل مي باشد. هدف اين پژوهش بررسي تاثير خصوصيات فيزيکو- شيميايي خاک و توپوگرافي (شيب، جهت و ارتفاع) برتا ج پوشش جنگل درسامان عرفي چم حاجي از منطقه جنگلي کاکارضا واقع در استان لرستان مي باشد. بدين منظور بر روي نقشه کلاسه بندي تا ج پوشش منطقه مورد مطالعه با شش کلاسه، تعداد 30 پلات جهت نمونه برداري از خاک در محيط  GISمشخص گرديد. تعداد پلات ها در هر کلاسه تراکم با توجه به تنوع خصوصيات شيب، جهت و ارتفاع متفاوت بود. مختصات پلات ها وارد سيستم موقعيت ياب جهاني (GPS) شد. با رفتن به موقعيت مکاني پلات ها در روي زمين از دو عمق 30-0 و 75-30 سانتيمتري نمونه برداري از خاک انجام گرديد و خصوصيات خاک شامل: بافت، درصد آهک، رطوبت اشباع، اسيديته، هدايت الکتريکي، درصد ماده آلي، فسفر، پتاسيم و نيتروژن اندازه گيري شدند. براي تعيين همبستگي بين عوامل محيطي (خصوصيات خاک و عوامل توپوگرافي) و تاج پوشش جنگل ازتجزيه و تحليل چند متغيره استفاده شد. ماتريس اطلاعات عوامل محيطي با کلاسه هاي تراکم تاج پوشش تهيه و بااستفاده از نرم افزار PC-ORD رج بندي به روش تجزيه مولفه هاي اصلي انجام گرديد. نتايج بدست آمده حاکي از آن است که تغييرات تراکم تاج پوشش تحت تاثير عوامل خاک و توپوگرافي (عوامل محيطي) است. حدود 70 درصد از تغييرات در دو عمق مربوط به محور اول و دوم نمودار مي باشد. تجزيه و تحليل چند متغيره عوامل پيچيده محيطي بر روي تغييرات تراکم تاج پوشش رابه صورت ساده تر بيان مي کند و يک يا چند عامل محيطي مهم تر را معرفي مي نمايد.

رشد روزافزون جمعيت و به تبع آن بهره برداري بيش از حد از ظرفيت منابع طبيعي موجب بروز خسارات متعددي از قبيل تخريب و فرسايش خاك‏‎،‎‏ آلودگي هاي زيست محيطي و بروز بلاياي طبيعي مانند سيلاب و رانش زمين و غيره شده است. آبخيز داري موثر و موفقيت آميز، ضامن اعمال روش هاي مديريتي پايدار مناطق جنگلي در حفاظت منابع آب و خاك و از سوي ديگر فراهم شدن مشاركت مردمي در امر تصميم گيري و اجرا‏‎‎‏ و مديريت و نظارت بر پروژه هاي منابع طبيعي است. روش اگروفارستري كه تلفيقي از امور زراعي و مرتعي با توليد چوب و جنگلكاري مي باشد، منابع اقتصادي - اجتماعي متعددي را از جمله افزايش توليد در واحد سطح، افزايش درآمد، توليد چوب و سوخت، علوفه دام، مواد غذايي مانند ميوه ها و غيره را براي ساكنان و كاربران اراضي تامين كرده و نيز منافع و اثرات زيست محيطي مهمي از قبيل ذخيره سازي آب، بهبود وضعيت كيفيت آب و كاهش رسوب، كاهش قابل ملاحظه در ريسك تخريب و فرسايش خاك و بهبود وضعيت چشم انداز اراضي كشاورزي را در پي دارد و از سوي ديگر با توجه به اينكه شيوه هاي مذكور به عنوان روش هاي سنتي بهره برداري منابع طبيعي و كشاورزي در بين ساكنان محلي شناخته شده اند، لذا مي توانند به عنوان راه كارهاي موفق آبخيزداري و مديريت مشاركتي حوزه هاي آبخيز بخصوص در عرصه جنگل هاي زاگرس مدنظر قرار گيرند. احداث سد تنگ معشوره بر روي رودخانه کشکان از مصوبات سفر سوم هيات دولت به استان لرستان است كه عمليات اجرايي آن آغاز شده است. احداث اين سد شاه کليد توسعه بخش کشاورزي و جنگلداري و دامداري و ساير بخش ها در شهرستان کوهدشت است. اين سد و نيروگاه با هدف توليد انرژي برق آبي، کنترل و جمع آوري سيلابها و روانابهاي سطحي رودخانه و همچنين تامين آب مورد نياز دشت هاي اراضي منطقه در حال احداث مي باشد. در اين مقاله سعي برآن است كه به تشريح اثرات انتقال آب سد معشوره در توسعه آگروفارستري (كشاورزي و جنگلداري) شهرستان كوهدشت پرداخته شود كه اين امر منجر به توسعه و حفاظت از منابع طبيعي، بهره وري بهينه از توان توليدي اراضي و نهايتا كاهش بيكاري در شهرستان و رشد اقتصادي در آن مي گردد.

گونه پده با نام علميPopulus euphratica Oliv.  يکي از قديمي ترين گونه درختي از بخش هاي پنجگانه جنس صنوبر است. تنوع جغرافيايي و اقليمي در گستره انتشار اين گونه سبب شده تا اختلافاتي به لحاظ مورفولوژيکي و ژنتيکي ميان درختان در رويشگاه هاي مختلف حاصل گردد. اين درختان به صورت توده هاي خالص و يا مخلوط با درختان بيد در سطوح کوچک (3-2 هکتار) در قسمت هاي پيچان رودخانه ديده مي شوند. منطقه مورد بررسي در نزديکي تنگه ملاوي است. درختان پده در استان لرستان در حاشيه رودخانه خرم آباد در مسير خرم آباد به انديمشک انتشار دارند. درختان پده با وجود توليد فراوان بذر، توليد نهال بذري آنها در شرايط طبيعي بسيار کم است. در اين بررسي قدرت باروري بذور درختان پده رويشگاه ملاوي اندازه گيري شد تا مشخص شود که اين امر ناشي از قدرت باروري بذور است يا دليل ديگري دارد. براي اين کار قدرت باروري بذور جمع آوري شده از قسمت هاي مختلف رويشگاه در 5 تکرار اندازه گيري شد. نتايج نشان داد كه بذر ها داراي قوه ناميه بيش از 90 درصد بودند كه نشان دهنده توان بالاي تلقيح پذيري پايه هاي والد در شرايط طبيعي است. بنابراين چون قدرت باروري اين گونه بالا است اگر شرايط محيطي مناسب باشد مي تواند زندماني بالايي داشته باشد.

اين تحقيق به منظور ارزيابي روش ادغام تصاوير ماهواره اي در بالا بردن دقت تهيه نقشه جنگل هاي زاگرس صورت گرفت. در نتيجه تصاوير چند طيفي سنجنده ETM+ با باند پانكروماتيك همان سنجنده و نيز با باند پانكروماتيك ماهواره IRS-1C از طريق روش هاي IHS و PANSHARP ادغام شدند. پس از بررسي كيفيت راديومتري و هندسي تصاوير ماهواره اي و تصحيح آنها، ترکيبات مختلف داده هاي چندطيفي ETM+ با باندهاي پانکروماتيک ادغام شدند. پس از تهيه نمونه هاي تعليمي با استفاده از عمليات ميداني در منطقه مورد مطالعه با استفاده از روش طبقه بندي نظارت شده دو کلاس جنگل و غير جنگل مشخص و نقشه جنگل تهيه شد. نتايج نشان داد نقشه حاصل از تصاوير ادغام شده سنجنده ETM+ با باند پانكروماتيك ماهواره IRS-1C از طريق روش PANSHARP، داراي بالاترين صحت مي باشد.

اين تحقيق با توجه به قابليت تصاوير ماهواره اي سنجنده ETM+ در تهيه نقشه جنگل با هدف معرفي پردازش هاي لازم بر روي اين تصاوير و همچنين معرفي باند هاي مناسب براي تهيه نقشه گستره جنگل هاي زاگرس به صورت مطالعه موردي در جنگلهاي آرمرده شهرستان بانه با مساحت 19964 هکتار صورت گرفت. به منظور استفاده از حداکثر اطلاعات موجود در داده هاي ماهواره اي براي تهيه نقشه جنگل از پردازش هاي مختلف بهبود و بارزسازي تصاوير، نسبت گيري هاي طيفي و ايجاد شاخص هاي گياهي، تبديل تسلدكپ و تجزيه و تحليل مولفه هاي اصلي استفاده شد. تصاوير منتخب در يک مرحله به کلاسه هاي جنگل و غير جنگل و در مرحله ديگر به 6 كلاسه جنگل، زراعت، باغ، مناطق مسكوني، مرتع و مناطق صخره اي با کمک نمونه هاي تعليمي حاصل از برداشتهاي زميني طبقه بندي شده و نقشه جنگل تهيه گرديد.

در اين تحقيق به منظور انتخاب بهترين الگوريتم براي طبقه بندي تصاوير ETM+ ماهواره لندست و تهيه نقشه جنگل در جنگل هاي آرمرده بانه سه الگوريتم Minimum Distance،  Maximum Liklihoodو Parallel epiped مورد بررسي قرار گرفتند. در اين تحقيق از نسبت گيري هاي طيفي استفاده و باندهاي مصنوعي مختلفي تهيه شدند. سپس مجموعه هاي باندي بدست آمده با استفاده از 3 الگوريتم ذکر شده طبقه بندي شدند. پس از عمل طبقه بندي به ارزيابي صحت نتايج با استفاده از ضريب هاي صحت كلي و ضريب كاپا، مقادير صحت توليد كننده، صحت كاربر و خطاي Ommission و Commission پرداخته شد. نتايج تحقيق نشان داد که الگوريتم Maximum Liklihood داراي بالاترين صحت براي طبقه بندي تصاوير ماهواره اي و تهيه نقشه جنگل مي باشد.