مقالات همايش ملي جنگل هاي زاگرس مركزي، قابليتها و تنگناها

ارتباط بين گروه هاي اکولوژيک و برخي از عوامل محيطي شاخص منطقه گلزار ايذه واقع در استان خوزستان مورد مطالعه قرار گرفت. روش نمونه برداري تصادفي سيستماتيک بکار رفت. تعداد40 پلات به مساحت 1200 مترمربع براي گونه هاي درختي و براي پوشش علفي در هر قطعه نمونه 3 ترانسکت برداشت شد. از عمق 20-0 خاک نمونه گيري صورت گرفت. داده هاي برداشت شده از طريق روش رسته بندي PCA و طبقه بندي کمي TWINSPAN مورد تحليل قرار گرفتند. نتايج طبقه بندي نشان داد که جوامع گياهي در اين منطقه را مي توان به سه گروه اکولوژيک تقسيم کرد.

يکي از مهم ترين مباحث در مديريت جنگل، حفظ و توسعه تنوع زيستي مي باشد. اين تحقيق با هدف بررسي تنوع گونه هاي گياهي به منظور تامين پايگاه اطلاعاتي و ارزيابي توان هاي منطقه در بلندمدت انجام شد. اين بررسي در منطقه گلزار در شمال غرب شهرستان ايذه واقع در استان خوزستان انجام شد. روش نمونه برداري در اين مطالعه تصادفي سيستماتيک بود. شاخصهاي غناي گونه اي و يکنواختي در سطح کل منطقه مورد ارزيابي قرار گرفت. نتايج نشان داد که غناي گونه اي در منطقه بالا ولي يکنواختي آن در حد پاييني مي باشد.

در انجام اين تحقيق دو منطقه «تخريب يافته» و «کمتر تخريب يافته» در جنگل هاي زاگرس انتخاب شد و خصوصيات شيميايي خاک، درصد تاج پوشش و تعداد در هكتار درختان اندازه گيري و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نتايج اين بررسي حاکي از تحت تاثير قرار گرفتن خصوصيات شيميايي خاک به واسطه درختان است، به طوري که کربن آلي، فسفر و نيتروژن با تاج پوشش همبستگي مثبت و با تعداد درختان همبستگي منفي نشان داد. وجود درختان و عدم قطع و سر شاخه زني آنها در منطقه کمتر تخريب يافته سبب ايجاد خصوصيات شيميايي مناسب تر خاک شده است.

به منظور مطالعه تاثير قرق و خراش سطحي خاک بر زادآوري، سه منطقه قرق شده همراه با خراش خاک، قرق بدون خراش و عرصه عادي يا قرق نشده در جنگل هاي شهرستان الشتر در نظر گرفته شد. در هر يک از اين مناطق 10 قطعه نمونه تعيين و تعداد و نوع زادآوري برداشت شد. تعداد زادآوري بين مناطق قرق خراش داده شده و خراش داده نشده داراي اختلاف معني داري بود. اين تحقيق ثابت کرد که قرق و خراش سطحي تاثير قابل ملاحظه اي بر تعداد زادآوري گذاشته است و مي تواند يک روش مديريتي کارآمد در احياي جنگل هاي زاگرس باشد.

برنامه ريزي تفرجي در اکوتوريسم نه تنها به عنوان ابزاري براي ارتقاي سطوح اجتماعي و اقتصادي مردم بومي تلقي مي شود، بلکه به علت کارکردهاي حفاظتي تفرج به عنوان يک راه کار مديريتي تجربه شده در عرصه هاي منابع طبيعي، زمينه حفاظت پوياي آن ها را نيز مهيا مي کند و از جمله مهمترين اثرات مثبت گردشگري در محيط زيست را مي توان به حفاظت از منابع طبيعي منطقه دانست. بنابراين با توجه به اهميت اکوتوريسم در حفاظت از منابع طبيعي بخصوص مناطق جنگلي و نيز در ارتقاي سطوح اقتصادي اجتماعي مردم، در اين مطالعه به ارزيابي پتانسيل اکوتوريستي منطقه بدره با استفاده از فرآيند تحليل سلسله مراتبي (AHP) و GIS پرداخته شد. بدين منظور ابتدا مهمترين معيارها و زيرمعيارهاي موثر در اين فرآيند شناخته شدند سپس با استفاده از نظرات کارشناسان به وزن دهي معيارها و زيرمعيارها پرداخته شدو وزن نهايي هر کدام از لايه به دست آمد و با تلفيق اين وزن ها با لايه ها در محيط GIS نقشه پتانسيل تفرجي منطقه توليد شد که نتايج نشان داد که به ترتيب 8.48، 16.5، 52.43 و 22.59 درصد از سطح منطقه داراي پتانسيل طبقات يک، دو، سه و چهار است.

با اين که کشور ايران يک درصد مساحت دنيا و بيش از يک درصد جمعيت جهان را داراست وليکن مساحت جنگل هاي آن در مقايسه با سطح جنگل هاي دنيا از 0.36 درصد تجاوز نمي کند و همين سطح محدود نيز دائما در حال تهديد است. از اين رو مديريتي بر باقيمانده اين جنگل ها بايد اعمال شود که مبتني بر ارزيابي توان اکولوژيک و نيروها و عرصه هاي آن باشد. بنابراين در اين مطالعه با استفاده از روش تجزيه و تحليل سيستمي و سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) به ارزيابي توان اکولوژيکي منطقه بدره براي جنگل داري پرداخته شد. براي اين منظور در ابتدا مدل اکولوژيکي متناسب با شرايط منطقه ساخته شد و سپس بر مبناي اين مدل اکولوژيکي و با استفاده از منطق بولين نقشه توان جنگل داري منطقه توليد شد که نتايج نشان داد که به ترتيب 0.31، 3.53، 23.19 و 50.06 از سطح منطقه داراي توان طبقات يک، دو، سه و چهار است و 22.91 درصد نيز فاقد توان براي اين کاربري است.

به منظور بررسي پتانسيل محصولات فرعي بنه آزمايشي در سال 1389 به صورت طرح بلوک هاي کامل تصادفي با سه تکرار اجرا شد. تيمارهاي آزمايش به طبقات مختلف قطري در 4 سطح، 30-20، 40-31، 50-41 و بيشتر از 50 سانتي متر اختصاص داده شد. نتايج نشان داد که طبقات مختلف قطري بر صفاتي چون، مقدار شيره (سقز)، مقدار ميوه، ارتفاع درخت و ميزان شادابي تاثير گذاشته و در سطح آماري يک درصد معني دار بود. در بين طبقات مختلف قطري بيشترين و کمترين مقدار شيره با ميانگين هاي 351.16 و 197.86 گرم به ترتيب مربوط به طبقات قطري 50-41 و 30-20 سانتي متر بود که اين اختلاف حدود 43.65 درصد بدست آمد.

مديريت صحيح پوشش گياهي نيازمند اطلاعات دقيقي از تنوع گونه اي موجود در پوشش گياهي مي باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسي شاخص هاي تنوع و غناي گونه اي در پوشش گياهي مرتعي زيراشکوب جنگل هاي زاگرس منطقه ماهور ممسني واقع در استان فارس انجام پذيرفت. روش نمونه برداري تصادفي- منظم در واحدهاي گياهي همگن بوده که براي پوشش گياهي زيراشکوب در 146 پلات يک متر مربعي درصد پوشش تاجي به تفكيك گونه ها ثبت گرديد. نتايج آناليز خوشه اي منجر به تفکيک 4 اجتماع گياهي در منطقه گرديد. آناليز واريانس نشان داد که اجتماعات گياهي از نظر شاخص هاي تنوع و غناي گونه اي با هم داراي اختلاف معني داري مي باشند. اجتماع گياهي سوم (Ranunculus sp. – Medicago regidula) بيشترين مقدار شاخص هاي تنوع و غناي گونه اي را داشتند.

جنگل ها بيش از 80% تنوع زيستي در خشكي را در خود جاي داده اند در اين بين جنگل هاي زاگرس با وسعت 6.07 ميليون هکتار و وضعيت توپوگرافي و آب و هوايي، تنوع زيادي را در اكوسيستم ها و زيستگاه هاي اين منطقه جغرافيايي به وجود آورده است. اين جنگل ها موجب ايجاد زيستگاهي براي گوناگوني زيستي گونه هاي گياهي و جانوري شده است. در دهه هاي اخير تغيير نظام هاي اجتماعي و اقتصادي جوامع محلي و ناكارآمدي مديريت سنتي موجب شده تنوع زيستي در اين جنگل ها كاهش پيدا کند. محدوديت هاي حقوقي و اقدامات سخت افزاري تا كنون نتوانسته اند باعث جلوگيري از تخريب زيستگاه ها شود. در اين مطالعه كه با روش مطالعه پيمايشي در بين جوامع محلي سه روستاي جنگلي در شهرستان بانه، استان كردستان و استفاده از ابزارهاي پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده، سياست هاي تشويقي براي ساكنين جنگل و مالكين عرفي آن در منطقه مورد بررسي قرار گرفت. در اين مطالعه با استفاده از روش DPSIR با يك نگاه سيستمي به محيط مورد پژوهش، عوامل پيش ران، عوامل فشار، شرايط موجود، اثرات و در نهايت پاسخ ها (برنامه هاي مشوق) در جهت حفاظت تنوع زيستي در منطقه مشخص شدند. با ارزشگزاري منافع جوامع محلي از جنگل بار مالي برنامه هاي مشوق مشخص شد. نتايج ارزيابي مالي نشان داد بار مالي برنامه هاي مشوق جهت حذف گلازني و جمع آوري هيزم به عنوان مهمترين عوامل کاهش تنوع زيستي براي هر خانوار در سال معادل 448 هزار تومان است.

در اثر تغييرات شرايط آب و هوايي و وجود خشکسالي و گرد و غبارهاي متعدد سالهاي اخير در استان ايلام درختان مختلف از جمله بلوط بطور کلي ضعيف شده و اين ضعف باعث شده است که گونه هاي خاصي از آفات چوب خوار از خانواده Buprestidae به حالت طغياني درآمده و در اثر خسارت اين آفت و شرايط خشکسالي و گرد و غبار حدود10 % از جنگلهاي استان دچار آسيب گردند، لذا به منظور شناسايي آفت در سطح گونه با ارسال نمونه هاي جمع آوري شده از دو منطقه آلوده استان به کشور آلمان، گونه آفت مذکور با نام علمي Agrilus hastulifer (coleoptera Buprestidae) شناسايي گرديد.

هدف از اين تحقيق تعيين سطح مهمترين مناطق ريسک پذير براي آتش سوزي در شهرستان ايذه واقع در استان خوزستان مي باشد. نتايج اين تحقيق ميزان سطوح جنگلي متراکم 86.6 هزار هکتار و جنگلي نيمه متراکم 96.8 هزار هکتار و مرتعي متراکم 16.3 هزار هکتار و نيمه متراکم 66.2 هزار هکتار بدست آمد. بنابراين، مجموع سطوح مرتعي و جنگلي متراکم و نيمه متراکم 265.9 هکتار مي باشد که براي خطر آتش سوزي ريسک بالايي دارند و مديريت آتش سوزي بايد بر روي اين سطوح تمرکز بيشتري داشته باشد تا با جلوگيري از وقوع آتش سوزي و ايجاد خسارات مانع از بين رفتن پوشش گياهي در اين مناطق شويم.

درختان مي توانند قبل از پير شدن شاخ و برگ، عناصر غذايي را از آنها گرفته و در درون خود تحت عنوان جذب مجدد انتقال دهند. عناصر غذايي دوباره جذب شده براي توليد بافت هاي جديد در تمامي مراحل توسعه از نونهال تا درخت بالغ اهميت دارند. چرخه درون گياهي اين عناصر از وابستگي عرصه جنگل كاري شده به فرآيندهاي بيوژئوشيميايي جهت برآورده نمودن نيازهاي غذايي در مرحله اوليه رشد درخت مي كاهد. درک چنين فرايندي مي تواند در انتخاب گونه هاي درختي مناسب براي جنگل کاري ها از نظر حاصلخيزي رويشگاه و حفظ عناصر غذايي سودمند باشد.

از گونه هاي با ارزش و مهم اين جنگل ها پسته وحشي يا بنه (Pistacia atlantica) بعنوان گونه اي بردبار و مقاوم كه داراي اهميت مادي و معنوي بسياري مي باشد، شناخته شده است. صمغ حاصل از اين گونه بعنوان مواد اوليه در صنايع غذايي، دارويي و صنعتي در داخل و خارج از كشور مورد توجه است. بنابر اين نقش موثري در ساختار اقتصادي جنگل نشينان و روستاييان مناطق بنه خيز دارد. حال آنكه بدليل عدم برنامه ريزي صحيح و اصولي از يك سو و بهره برداري بي رويه و چراي دام از سوي ديگر، در معرض تخريب جدي قرار گرفته است. ميزان تغييرات کمي و کيفي بنه در فاصله زماني پنجاه ساله طي سه دوره آماربرداري از محدوده موردنظر در جنگل قلاجه با اجراي روش آمار برداري ترانسکت بر روي عکسهاي هوايي سالهاي 1334 و 1369 و واقعيت زميني در زمان حال، با برآورد تعداد در هکتار و سطح تاج پوشش در هکتار بنه مورد بررسي قرار گرفت. نتيجه اين تحقيق نشان ميدهد که تعداد در هكتار بنه در مدت 50 سال گذشته تغيير محسوسي نداشته، ولي سطح تاج پوشش در هكتار بنه مشخصا كاهش داشته است.

در سال 1375، تكنيكهاي متنوعي بمنظور استحصال آب باران با هدف حفاظت از منابع آب و خاك و بهره برداري بهينه ازاين منابع در حوزه آبخيز ريمله اجرا گرديد. هدف ازاجراي اين تحقيق بررسي ميزان كارآيي و اثر بخشي حوضچه هاي ذخيره آب باران، در رابطه با حفاظت از منابع آب و خاك درمنطقه مي باشد. اين تحقيق با استفاده از روش پيمايشي، محاسبات هيدرولوژيكي و تكميل پرسشنامه انجام شد. نتايج نشان داد، تعداد 7 حوضچه در حوزه آبخيز ريمله احداث شده، كه در مجموع 483 مترمكعب رسوب را دربستر خود ترسيب، و سالانه 41340 مترمكعب رواناب را به لايه هاي زيرين تزريق مي نمايند. از اين آبها ميتوان دراحياء جنگلهاي تخريب يافته، كاشت نهال و بذر، كاشت درختان مثمر با استفاده از آبياري تكميلي و ... استفاده نمود.

مساحت حوزه 34000 هكتار است و قسمت اعظم ارتفاعات اين منطقه برفگير مي باشند. اين حوزه داراي دو اقليم كاملا متفاوت بوده، كه اين تفاوت اقليم باعث ايجاد تنوع پوشش گياهي گرديده است. اين تحقيق با هدف شناسايي گونه هاي گياهي، معرفي فلور، تعيين شكل هاي زيستي و پراكنش جوامع گياهي حوزه آبخيز كوه كلا انجام گرفته است. از 230 گونه و زير تقسيمات گونه اي منطقه، 2 گونه سرخس، 51 گونه تك لپه اي و 187 گونه دو لپه اي هستند. اين گونه ها به 164 جنس و 49 تيره تعلق دارند. مهمترين تيره هاي گياهي منطقه از نظر تنوع گونه اي به ترتيب عبارتندAsteraceae : (31 گونه)، Liliaceae (20 گونه)،  Poaceae(20 گونه)،  Brassicaceae(16 گونه)، Fabaceae (15 گونه). 109 گونه (47.4 درصد) فلور منطقه انحصاري ناحيه ايران-توراني است، كه از اين تعداد 33 گونه اندميك ايران مي باشند.