مقالات همايش ملي جنگل هاي زاگرس مركزي، قابليتها و تنگناها

منطقه جنگلي قلعه گل در 20 کيلومتري جنوب شرقي خرم آباد و در مسير جاده خرم آباد-آبشار نوژيان واقع شده است بيشترين جرائم صورت گرفته در عرصه هاي جنگلي و مرتعي منطقه قلعه گل شامل قطع اشجار جنگلي اعم از درخت و نهال - بوته سوزي جهت پاکسازي اراضي شيبدار جنگلي جهت کاشت - کت زدن - تهيه چوب و هيزم جهت سوخت و تهيه زغال، تخريب اراضي ملي و تبديل به اراضي کشاورزي و باغات قطع سرشاخه ها جهت تعليف دام که در غالب مادتين 42، 44، 47، 48، 45، 55 و ... توسط مامورين تشکيل پرونده تخلف برابر تعرفه نرخي که ساليانه تعيين مي گردد به دادگستري و شوراهاي حل اختلاف ويژه منابع طبيعي جهت سير قانوني تحويل مي گردد که باتوجه به تحقيقات به عمل آمده حدود 80 تا 90 درصد متخلفين مجددا در سالهاي بعد تکرار جرم مي کنند که از دلايل عمده تکرار جرائم مي توان به محدود بودن زمينهاي مساعد و حاصلخيز - افزايش روزافزون جهت عدم همکاري نهادها و ارگانهاي مربوط جهت حل مشکل بسياري و ايجاد درآمد براي روستائيان مالکيت دولت - نداشتن مصونيت قضايي نيروهاي حافظتي در برابر مجرمين و برخورد با آنها و ... اشاره کرد.

جنگل از مواهب الهي است که عملکرد آن نقش مهم و اساسي در حفظ تعادل اکولوژيک دارد. با توجه به کمبود منابع جنگلي در ايران، حفظ اين منابع بسيار حائز اهميت است. يکي از عوامل تخريب و ريسک اين منابع محدود، آتش سوزي مي باشد. هدف اين تحقيق تعيين مناطق مستعد آتش سوزي بر اساس عوامل اقليمي در منطقه کاکارضاي لرستان با استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي مي باشد. در اين تحقيق از تکنيک AHP و روش  SAWاستفاده شد. نتايج اين تحقيق نشان داد عوامل اقليمي در توسعه آتش سوزي هاي منطقه مورد مطالعه تاثيرگذار است.

جنگلهاي بلوط (شاخه زاد) منطقه کاکارضا در 45 کيلومتري شمال شرق شهرستان خرم آباد و در ناحيه زاگرس مياني واقع شده اند. دراين مطالعه، تغيير ات کمي (سطح و تراکم) اين جنگلها با استفاده از عکسهاي هوايي سال 1334 (1:55000) و سال 1376 (1:40000) مورد بررسي قرار گرفتند. سپس اقدام به تهيه نقشه هاي شيب در سه کلاسه (%30-0، %60-30 و بيش از %60) براي دو دوره در محيط نرم افزار Arcview گرديد و از تلفيق هر كدام از اين نقشه ها با نقشه تراكمي سال هاي 1334 و 1376، ميزان تغييرات جنگل در طبقات مختلف شيب مشخص گرديد. نتايج در سالهاي 1334 و 1376 نشان مي دهد كه تراكم جنگل در طبقات انبوه (F₁) و نيمه انبوه (F₂) داراي بيشترين ميزان مساحت در طبقه شيب (%60-30) مي باشند.

در اين بررسي، قطر برابر سينه دو توده جوان تپه شهدا و کهنسال دانشگاه علوم پزشکي به روش آماربرداري صددرصد برداشت شد و بعد از بررسي هاي مقدماتي از سه توزيع نرمال، بتا، دو جمله اي منفي براي برازش داده ها استفاده شد و استفاده از دو آزمون خي دو و کولموگوروف- اسميرنوف جهت نيکويي برازش توزيع هاي مذکور نشان داد که هر سه توزيع ياد شده توان تبيين داده هاي قطري جهت برازش داده هاي قطر را دارند و در اين بين توزيع نرمال مناسبترين الگو جهت برازش قطر در طبقات قطري در توده هاي دست كاشت سوزني برگ، در هر سني مي باشد.

در خلال مطالعات و بررسيهاي انجام شده در عرصه جنگلهاي غرب كشور (زاگرس) توده هائي خودرو و منحصر به فرد از درختان لرگ Pterocaria fraxinifoliaاز خانواده گردوئيان (Juglandacea) در زاگرس مياني به ويژه در استانهاي لرستان (منطقه شول آباد) و ايلام (دره لارت بدره) پيدا شد كه تا كنون حضور و پراكنش اين گونه در منابع معتبر گياهشناسي در غرب ايران گزارش نشده است. جهت تعيين گونه لرگ مستقر در اين رويشگاهها در زمان رسيدن ميوه، نمونه كا مل گياه شا مل ميوه و برگ آن تهيه و به بخش تحقيقات گياهشناسي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع ارسال گرديد. با استفاده از فلور ايرانيكا و تركيه تيره گردو شناسايي صورت پذيرفت. گونه مستقر در اين رويشگاهها Pterocarya fraxinifolia (Poir) Spach. Syn: P. Pterocarpa (Michx) Kunth  تشخيص داده شد.

عمليات جاده سازي در مناطق جنگلي با اختصاص حجم بالايي از سرمايه به خود يکي از مهمترين فاکتورهاي هزينه در مديريت و برنامه ريزي مي باشد، در نتيجه قبل از ساخت و طراحي شبکه جاده بهتر است ديد کلي از منطقه در زمينه امکان ايجاد شبکه جاده داشت. در نظر داشتن يكسري عوامل تاثيرگذار در انتخاب مسير جاده، مي تواند جاده اي مناسب با كمترين هزينه وكمترين تخريب زيست محيطي را در بر داشته باشد. به همين جهت تحقيقي به منظور بررسي عوامل موثر در انتخاب شبكه جاده در پارك جنگلي مخملكوه خرم آباد صورت پذيرفت. عوامل موثر در انتخاب مسير جاده مشخص و در محيط GIS تهيه و در نهايت نقشه قابليت عبور از تلفيق نقشه ها بدست آمد. نتايج نشان دادند كه بيشتر سطح منطقه را مناطق با قابليت عبور كم و بعد از آن به ترتيب زياد، متوسط، بسيار كم و بسيار زياد تشكيل دادند.

پايش تغييرات توده هاي سوزني برگ براي تعيين روند رويش و بررسي سازگاري گونه و ساير مطالعات کاربرد دارد. کاج بروسيا از گونه هاي سوزني برگ غير بومي و مناسب جهت توليد چوب، رزين طبيعي و فضاي سبز است. با توجه به سازگاري قابل توجه اين گونه نسبت به شرايط اکولوژيکي عمده مناطق رويشي کشورمان کشت آن در ايران گسترش يافته است. توده کاج بروسيا در محوطه باغ فلاحت خرم آباد قرار گرفته که قدمتي معادل 80 سال دارد، مدارک و شواهد نشان مي دهد که اين توده قديمي ترين توده دست کاشت کشور مي باشد. با توجه به به اهميت توده، با روش نمونه برداري تصادفي و آمار برداري صددرصد وضعيت توده مورد بررسي قرار گرفت. براي بررسي تغييرات قطر در طي سال هاي 1382 تا 1387 و همچنين بررسي وضعيت تاج پوشش با دو پارامتر قطر تاج پوشش و شادابي، آمار برداري صددرصد به صورت زميني انجام شد. ارتفاع وضريب شکل و مساحت تاج پوشش با استفاده از قابليت ها و ابزارهاي نرم افزار گوگل ارث در سال 1387 بررسي گرديدند. در کل 484 اصله درخت آماربرداري شد. ميانگين آخرين اندازه گيري قطر در سال 1387، 14.76 سانتي متر و بيشترين پراکنش در طبقه قظري40 سانتي متر محاسبه گرديد، ميانگين ارتفاع 19.62 متر، ميانگين ضريب شکل 0.432 ميانگين مساحت تاج پوشش 3.61، ميانگين درجه شادابي 3.45 و مساحت کل تاج پوشش با نرم افزار گوگل ارث 2068.13 مترمربع اندازه گيري گرديد. با توجه به وضعيت موجود و آمار و ارقام حاصله ميتوان گفت توده درسن دير زيستي و مرحله کهنسالي به سر مي برد و نظر به اينکه اين گونه سازگاري خوبي با شرايط آب و هوايي خرم آباد دارد مي توان با استفاده از نتايج آمار برداري در اصلاح و بهبود شرايط باغ و بهره وري از مزاياي آن اقدام نمود.

سالم بودن بذر در زمان جمع آوري، به عنوان يکي از فاکتورهاي مهم و حياتي در زادآوري طبيعي گونه هاي مختلف جنس بلوط محسوب مي شود. هدف از انجام اين تحقيق بررسي ميزان تخريب بذر بلوط ايراني در رويشگاه هاي مختلف در اثر آفات بذرخوار، در زمان جمع آوري بذر بود. براي اين منظور بذور تعداد 18 اصله درخت مادري از سه رويشگاه واقع در ارتفاعات پايين، مياني و بالا واقع در زاگرس مرکزي مورد مطالعه قرار گرفت. نتايج نشان داد که از لحاظ آسيب بذر اختلاف معني دار بين رويشگاه هاي مختلف و درختان مادري وجود داشت، بطوري که بيشترين ميزان آسيب ديدگي بذر، متعلق به درختان مادري واقع در رويشگاه لته کال در ارتفاعات بالا بود.

روش کلارک يکي از روشهاي کاربردي تهيه آبنمود واحد لحظه اي در حوزه هاي آبخيز مي باشد که کارآيي آن به دقت تخمين پارامتر ضريب ذخيره و زمان تمرکز آن بستگي دارد. از اينرو پژوهش حاضر به منظور تعيين ميزان کارآيي آبنمود بدست آمده و ارزيابي مدل هيدروگراف واحد لحظه اي كلارك در پيش بيني هيدروگراف رواناب سطحي در آبخيز پل دوآب انجام شده است. براي همين منظور نقشه همزمان تمركز و هيستوگرام زمان- مساحت آبخيز در محيط سيستم اطلاعات جغرافيايي تهيه و سپس هيدروگراف واحد لحظه اي با مدل كلارك براي آبخيز مذكور بدست آمد. بر اساس نتايج اين پژوهش مدل كلارك پارامتر زمان تا اوج و دبي اوج را با دقت قابل قبولي برآورد نمود همچنين اين مدل در حوضه هايي با وسعت زياد نتايج بهتري ارائه مي دهد.

نقشه خاک به عنوان نقشه پايه در مطالعات جنگل استفاده مي شود. در مطالعات متداول خاکشناسي طرح هاي جنگلداري عموما از 3 فاکتور سنگ بستر، لندفرم و توپوگرافي استفاده مي گردد. حال آنکه پوشش گياهي به عنوان يک عامل اثربخش در تهيه نقشه خاک تاثير غير قابل انکاري دارد. در اين تحقيق تاثير تيپ هاي جنگل در تفکيک واحدهاي همگن ارائه گرديد. با روي هم گذاري نقشه اوليه خاک با نقشه تيپ هاي درختي و درختچه اي در محيط GIS واحدهاي همگن اراضي تشکيل گرديد و نتايج نشان داد که واحدهاي همگن توليد شده از لحاظ سطح و تعداد تفاوت معني داري با واحدهاي همگن در مطالعات متداول دارند. بدليل نقش حفاظتي پوشش گياهي در کاهش فرسايش جنگل هاي زاگرس اثر تيپ جنگل در تفکيک واحدهاي همگن و تهيه نقشه خاک تعيين کننده خواهد بود.

در اين تحقيق فلور منطقه کوه نوا واقع در جنوب غربي استان کرمانشاه در محدوده جغرافيايي 44^o15’ تا 34^o20’ عرض شمالي و 46^o5’ تا 46^o10’ طول شرقي با مساحتي حدود 7000 هكتار بر اساس روش مرسوم تاکسونومي گياهي و با به کارگيري منابع موجود مورد بررسي قرار گرفت. اين بررسي نشان داد که در اين منطقه 36 خانواده، 129 جنس و 178 گونه گياهي حضور دارد. بزرگترين خانواده ها Compositae و Leguminosae به ترتيب با 27 و 26 گونه مي باشد. اشکال زيستي گياهان منطقه نيز با استفاده از روش رانكيه بدست آمد به طوريكه همي کريپتوفيت ها بيشترين درصد و فانروفيت ها كمترين درصد را به خود اختصاص دادند.

در پژوهش حاضر به منظور بررسي تخريب جنگلها بر اثر تغيير کاربري اراضي جنگلي بصورت پيشروي اراضي ديم کم بازده از طرف مردم بومي در استان ايلام پس از ترکيب باند و تفسير رقومي تصاوير ماهواره لندست 5، سنجنده TM، در سال 2005 با استفاده از نرم افزارهاي ERDAS و ENVI اقدام به تهيه نقشه پوشش جنگلي استان ابتدا بصورت کلي و سپس به تفکيک تيپ ها با استفاده از نرم افزار Arc Gis9.3 گرديد. در مرحله بعد اقدام به تعيين لکه هاي فاقد پوشش جنگلي در محدوده جنگلهاي استان که بر اثر تغيير کاربري که بطور اعم بصورت ديم هاي کم بازده از طرف مردم بومي منطقه بوده گرديد. نتايج پژوهش نشان داد که قسمت اعظم تخريب و تغيير کاربري در محدوده جنگلهاي کم تراکم استان در بخشهاي غربي كوهپايه هاي رشته كوه كبيركوه صورت گرفته است.

جنگل به عنوان يکي از مهمترين و جذاب ترين منابع تفرجي در طبيعت محسوب ميشود. جنگلها و مراتع جزء منابع تجديد شونده که همزمان فوايد اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي را فراهم مي سازد و به عنوان سرمايه هاي ملي در زيربناي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي نقش اساسي دارد. اعتقاد به اينکه توسعه پايدار جنگل و ارزشهاي چندگانه اقتصادي در گرو حفظ و نگهداري پايدار و بدون هر گونه تخر يب و نيز تواناييهاي توليد تجديد شونده مي باشد. جنگلهاي زاگرس از نظر معيار اقليم، خاک، منابع آبي، چشم انداز به عنوان عوامل محيطي و جذابيتهاي طبيعي، تاريخي و فر هنگي به عنوان عوامل اقتصادي و اجتماعي داراي اهميت هستند. در اين پژوهش مهمترين عوامل در روند تخريب جنگلهاي استان لرستان مورد بررسي قرار گرفت. در يک نگاه کلي دو عامل مهم در اين زمينه نقش اساسي را باز مي کنند. عوامل طبيعي مانند خشکسالي، آفات و امراض، گرد و غبار و گرماي زياد هوا که منجر به آتش سوزيهاي طبيعي ميشود. عوامل انساني که شامل فعاليتهاي کشاورزي، بهره برداري بي رويه از منابع آب محصولات فرعي و چوب، آتش سوزي، چراي مفرط دام، عبور راههاي ارتباطي وزغال گيري و ... در بررسي هاي به عمل آمده مهمترين عامل اصلي تخر يب جنگلهاي استان عامل انساني است که با تجاوز به حريم جنگل، قطع درختان و آتش زدن جنگلها براي انجام فعاليتهاي کشاورزي به منظور تامين معيشت خانوارهاي حاشيه نشين عرصه هاي جنگلي، جهت رفع اين معضل با ايجاد اشتغال و بهينه سازي اقتصاد عشاير و واگذاري زمين به عنوان بهترين راه حل براي فراهم آوردن زمينه اجراي طرح هاي تجميع جنگل نشينان ميتواند راهكاري موثر باشد. با نتايج به دست آمده يکي از راههاي پيشنهادي براي حفاظت از اراضي جنگلي، تعادل بين دام و مرتع و ساماندهي خروج دام از جنگل و تمرکز گزيني تعليف دام است. بنابراين با افزايش سطح آگاهي و درک صحيح و دانش عمومي مردم منطقه در رابطه با اهميت منابع طبيعي ميتوان گام بزرگي در اين راه برداشت. از ديگر راهکارهاي مديريتي براي صيانت از جنگلهاي منطقه جايگزيني سوختهاي فسيلي با سوختهاي جنگلي و مديريت مهار کانونهاي گرد و غبار که با عزم ملي دولت هاي منطقه از جمله جمهوري اسلامي ايران، ميتواند در کاهش اين عارضه ويرانگر مهم و اساسي باشد.

امروزه پايش و تغييرات کاربري هاي جنگلي بعنوان اجزا اصلي ايجاد ثبات و پايداري سيماي سرزمين ضروري به نظر مي رسد اين تحقيق با توجه به اهداف آن جهت بررسي ساختار سيماي سرزمين و اهميت ناحيه رويشي زاگرس، در استان کهگيلويه و بويراحمد انجام گرفت، در اين تحقيق از آناليز سنجه هاي سيماي سرزمين در ترکيب با روش آناليزگراديان در محيط Fragstats استفاده شد. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان داد که هرچه درصد و تراکم مناطق مسکوني در منطقه بيشتر باشد: 1) تراکم لکه افزايش مي يابد، 2) سنجه شکل لکه ها افزايش مي يابد. 3) اندازه لکه کاهش مي يابد. 4) اتصال و پيوستگي سيماي سرزمين هم کاهش مي يابد. همچنين سنجه درصد پوشش کاربري نشان داد که بيشترين درصد کاربري ها به ترتيب مربوط به کاربري هاي جنگلي، مرتعي و کشاورزي مي باشد، نتايج سنجه هاي توزيع و پراکنش مکاني، الگوي پراکنش لکه ها را در اين استان کپه اي نشان مي دهد.

تحقيق حاضر به منظور شناخت اثرات نور خورشيد در زنده ماني نهال هاي بلوط ايراني  (Quercus branti)و بر اساس روش آماري بلوکهاي کامل تصادفي در قالب کرتهاي خرد شده، در طي يك دوره آماري 3 ساله و در 3 تکرار انجام گرفت. در اين راستا در مجموع 8 تيمار متعلق به دو عامل جهت جغرافيايي دامنه در دو سطح شمالي و جنوبي وفاصله استقرار نهال نسبت به درخت (سايه اندازي تاج درخت) در چهار سطح کرتهاي نزديک، مياني، دور و شاهد، تجزيه و تحليل گرديد. همچنين ميانگين زنده ماني نهالهاي بلوط در کرت هاي شاهد و در کرت هاي فرعي فرعي (حاصل از خرد شدن کرت هاي فرعي به چهار جهت اصلي در دو فاصله دور و نزديک به درخت)، در سه طبقه نور نسبي با هم مقايسه شدند. سپس همبستگي بين شدت نور نسبي و درصد زنده ماني نيز مورد بررسي قرار گرفت. نتايج نشان داد که ميانگين زنده ماني در دامنه شمالي20.87 %، در دامنه جنوبي22.02 % و در کل واحدهاي آزمايش 21.44% بود. حداکثر زنده ماني برابر 77.8% در يکي از کرت هاي نزديک درخت مادري و حداقل آن نيز معادل 0% در يکي از کرت هاي شاهد مشاهده گرديد. همچنين حداکثر شدت نور نسبي در مجموع کرتهاي مورد بررسي 95% و حداقل آن 1% بود، که به ترتيب در يکي از کرت هاي دور از درخت مادري و شاهد مشاهده گرديد. ميانگين شدت نور نسبي نيز 58.5% بود. نتايج آناليزهاي آماري نشان داد که اختلاف ميانگين زنده ماني در دو تيمار مربوط به عامل جهت جغرافيايي دامنه نسبت به هم معني دار نبوده و در خصوص عامل فاصله از درخت بجز تيمار دورترين فاصله از درخت نسبت به شاهد، ساير تيمارهاي مربوط به عامل فاصله از درخت نسبت به هم در سطح 1% معني دار بودند. در اين راستا عملکرد زنده ماني در کرتهاي نزديک به درخت از کرتهاي مياني بهتر بود. بررسي همبستگي و رابطه شدت نور نسبي نسبت به زنده ماني نهالهاي بلوط نيز نشان داد که بين اين دو عامل رابطه اي خطي با شيب منفي وجود دارد. ضريب تعيين اين رابطه معادل 69% است. بنابراين مي توان نتيجه گرفت که با خارج شدن از سطح سايه اندازي تاج درختان مادري و درنتيجه افزايش شدت نور نسبي، زنده ماني نهالهاي بلوط کاهش مي يابد. ضمنا کاشت نهال فقط در کرت هاي نزديک درخت مادري و در کرت هاي مياني توصيه مي شود.