مقالات همايش ملي جنگل هاي زاگرس مركزي، قابليتها و تنگناها

ماهيت حفاظتي - حمايتي جنگل هاي زاگرس باعث شده است که در اين جنگل ها آماربرداري از تاج پوشش از ارجحيت خاصي برخودار باشد. فيزيوگرافي ناهمگن اين عرصه ها و به طبع آن ناهمگني در الگوي پراکنش درختان سبب گرديده است که خطاي آماري برداري تاج پوشش در اين جنگل ها معمولا زياد محاسبه گردد. در اين بررسي به منظور کاهش خطاي آماربرداري تاج پوشش سعي گرديد از روش توان دوم اختلاف مقادير به عنوان روشي جايگزين استفاده گردد. نتايج نشان مي دهد که علي رغم تاثيرگذاري روش مذکور در کاهش خطاي برآورد شده، ميزان کاهش خطا به علت فاصله زياد مراکز پلات و ماهيت تغييرات ساختاري اين جنگل ها، چشم گير نمي باشد

جنگل هاي زاگرس اگر چه از نظر توليد چوب مطرح نيستند، اما از جنبه هاي زيست محيطي نقش مهمي دارند. بررسي کمي وکيفي اين جنگل ها از مقدمات حل مسائل اکولوژيکي و مديريتي مي باشد. هدف، بررسي کمي و کيفي جنگل هاي زاگرس مرکزي است تا براي مديريت مناسب سامانه گام برداشت. در نتيجه جنگل هاي منطقه چشمه برد انتخاب، اطلاعات موردنياز در شبکه آماربرداري (200*500) به صورت تصادفي منظم برداشت شد. براي تحليل از روش قطعه نمونه با مساحت ثابت استفاده شد. متوسط تاج پوشش 14.03 مترمربع، تعداد اصله درخت در هکتار 57 به دست آمد توده شاخه زاد تخريب يافته که تجديد حيات در آن به کندي صورت مي گيرد.

با توجه به اهميت استان خوزستان به عنوان يکي از مهم ترين مناطق زيستگاهي در مسير مهاجرت پرندگان در خاورميانه و مجاورت شمال خوزستان با دامنه هاي زاگرس مرکزي مطالعه حاضر تنوع گونه اي پرندگان آبزي و کنار آبزي تالاب هاي شمال استان خوزستان شامل از تالاب هاي ميانگران، بامدژ، شيلان گوزن زرد، شيلان يعقوب در سال 1387 بررسي شد. در اين مطالعه 35 گونه از 6 راسته و 12 تيره از فون پرندگان ايران شناسايي شد. از اين تعداد 9 گونه آبزي و 26 گونه کنار آبزي بود. راسته آبچليک سانان با 4 تيره و 15 گونه متنوع ترين راسته ها بود. ماه هاي دي و آذر بيشترين تعداد گونه ها و فراوان ترين جمعيت گونه اي و ماه هاي تير و خرداد کمترين تعداد گونه ها و فراواني گونه ها را داشت. تالاب بامدژ بيشترين غناي گونه اي و ميانگران کمترين غناي گونه اي را داشت. تالاب بامدژ بيشترين جمعيت پرندگان را در پاييز و زمستان حمايت مي نمايد و تالاب شيلان يعقوب کمترين جمعيت را حمايت مي نمايد. دو تالاب شيلان يعقوب و سايت گوزن زرد طبق ضريب تشابه جاکارد (77%) و سورنسون (87%) شباهت بالايي را نشان دادند. نتايج حاصل از آناليز واريانس يکطرفه و آزمون مقايسه ميانگين دانکن در تالاب ها نشان داد که شاخص هاي غالبيت گونه اي سيمپسون و برگر پارکر اختلاف معني داري را نشان نداد. شاخص هاي غناي گونه اي مارگالف و منهينيک و ميانگين شاخص هاي تنوع گونه اي سيمپسون و شانون- وينر و يکنواختي در تالاب ها اختلاف معني داري در سطح 99% نشان مي دهد (p-value <0.01). يافته هاي مطالعه بهتر بودن شاخص هاي تنوع را در تالاب بامدژ نشان مي دهد.

تالاب ميانگران در شمال شهرستان ايذه در استان خوزستان قرار دارد. منبع اصلي تامين آب تالاب بارندگي است که بصورت رواناب سطحي، جريانهاي اصلي ورودي تالاب را تشکيل مي دهد. در اين مطالعه پرندگان آبزي و کنار آبزي تالاب ميانگران طي 4 فصل ( از تابستان 1386 الي تابستان 1387) بررسي شد. در مطالعه حاضر 21 گونه پرنده شامل 15 گونه کنار آبزي و 6 گونه آبزي شناسايي شد. اين تعداد گونه از 5 راسته و 10 تيره از فون پرندگان ايران مي باشند. گونه هاي مشاهده شده در اين مطالعه نسبت به فون پرندگان آبزي و کنار آبزي ايران 13.5% از گونه ها و 41.5% از تيره ها و 71.5% از راسته ها را تشکيل مي دهند. راسته لک لک سانان با 4 تيره و 8 گونه متنوع ترين و تيره حواصيليان با 5 گونه متنوع ترين تيره مشاهده شده در منطقه بود. بر اساس يافته هاي اين مطالعه آذر ماه و دي ماه بيشترين تعداد قطعه پرنده و ماه هاي تير و خرداد قطعه پرنده کمترين تعداد قطعه پرنده را داشتند. دي و بهمن با 13 گونه و آذر ماه با 10 بيشترين غناي گونه اي و شهريور ماه با 7 گونه و خرداد، تير و مرداد با 8 گونه کمترين آرايه هاي مشاهده شده را دارا بودند. يافته ها نشان مي دهد که فراواني گونه ها در فصل تابستان به شدت کاهش و در فصول خنک تر سال افزايش مي يابد و در زمستان خصوصا در آذر و دي ماه به بيشترين تعداد مي رسد.

پسيل گز در ايران مراتع گون خيز اصفهان و چهارمحال و بختياري (بخش هايي از زاگرس مرکزي) را به عنوان زيستگاه انتخاب مي کند و از نظر توليد گزانگبين از اهميت زيادي برخوردار است. از آنجايي که پارامترهاي عوامل اقليمي نظير ميانگين درجه حرارت ماهانه، ميانگين بارندگي ماهانه، ميانگين رطوبت نسبي هوا و ميانگين سالانه روزهاي يخبندان طي دوره هاي 10 ساله 1357-1348 (بر اساس وجود گونه پسيل گز) و 1367-1358 (بر اساس کاهش وجود گونه پسيل گز) بر رشد و نموي اين گونه موثر است، از اين رو اين عوامل با روش مقايسه زوجي با يکديگر مقايسه شدند. نتايج نشان داد که ميزان بارندگي (p-value < 0.01)، رطوبت نسبي (p-value < 0.01)، حرارت روزانه (p-value< 0.01) و روزهاي يخبندان (p-value < 0.05) تفاوت معني داري را در اين دو دوره زماني نشان مي دهند. با بررسي نتايج مشخص شد عوامل اقليمي در مناطق گزخيز با تاثير بر فعاليت گياه گون گزي و چرخه زندگي حشره، در کاهش جمعيت يا از بين رفتن پسيل گز موثر بوده اند.

به طور کلي پوره پسيل گز (Cyamophila dicora (loginova) عامل مولد گزانگبين مي باشد که بر روي اندام هاي هوايي گونه گياهي گون گزي Astragalus adscendens (Bois’s & Housskn) در زاگرس مرکزي (منطقه خوانسار و فريدونشهر) رشد و نمو مي کند. در سال هاي اخير جمعيت پسيل در منطقه خوانسار کاهش يافته و متعاقب آن توليد گزانگبين نيز کاهش يافته است. با توجه به صرفه اقتصادي گزانگبين مي طلبد زيستگاه هاي جديدي براي احياي پسيل معرفي شود. از اين رو در مطالعه حاضر شرايط زيستگاهي گونه از بعد زيستگاهي در دو منطقه خوانسار و فريدونشهر با هدف معرفي شهرستان فريدونشهر به عنوان يک زيستگاه پيشنهادي مورد مقايسه و بررسي قرار گرفت. از آنجايي که حد بالا و حد پايين در ميانگين حرارت روزانه، ميزان بارندگي، رطوبت نسبي و روزهاي يخبندان به ترتيب مثبت و منفي مي باشد بنابراين برابري ميانگين بين دو جامعه تفاوت معني داري را نشان نداده و دو جامعه از نظر اين پارامترها به يکديگر شبيه هستند. از اين رو، مي توان فريدونشهر را به عنوان زيستگاهي جديد براي حفاظت و احياي گونه پسيل گزي معرفي کرد.

يکي از عوامل تخريب جنگل در زاگرس فقر مردم مي باشد. ارائه راه حل هاي مناسب و درآمدزا براي اين مناطق مي تواند در ريشه کني فقر موثر باشد. در اين تحقيق سعي شده سه کشت گندم، نهال گردو و زراعت صنوبر را در طي ده سال بررسي و با فعلي کردن درآمد و هزينه ها اقتصادي ترين و بهينه ترين فعاليت معرفي گردد. در اين بررسي مشخص شد به ترتيب کشت نهال گردوي پيوندي، زراعت صنوبر و کشت گندم، در طي يک دوره ده ساله، در مقام مقايسه، در رده هاي اول تا سوم درآمدزائي قرار خواهند داشت.

اين مطالعه جهت مشخص کردن مشخصه هاي مصرف هيزم، ميزان و اثرات آن به لحاظ اجتماعي و زيست محيطي در مناطق روستايي زاگرس شمالي در روستاي بلکه، شهرستان بانه، استان کردستان به روش تصادفي ساده  (SRS)طراحي شد. برداشت هيزم از جنگل و قطع اشجار به منظور جمع آوري هيزم يکي از عوامل تخريب جنگل در سراسر عرصه رويشي زاگرس است. آشنايي با جنبه هاي ساختاري مصرف هيزم ميتواند کمکي در جهت برنامه ريزي صحيح در اين زمينه باشد. اين مطالعه با روش هاي پيمايشي انجام شد و به منظور جمع آوري اطلاعات از پرسشنامه و مصاحبه استفاده شد. نتايج نشان داد 100% خانوارهاي روستايي از هيزم جهت پخت نان و 36% خانوارهاي روستايي از هيزم جهت پخت و پز و گرمادهي استفاده ميکنند. ميزان مصرف چوب سوخت در روستا و در سال معادل 1.43 تن براي هر خانوار مي باشد. 85 درصد خانوارهاي روستايي هيزم مورد نياز خود را از جنگل ها و مراتع نزديک روستا و سامان عرفي تحت مديريت خود جمع آوري مي کنند. نتايج مطالعه مشخص کرد که بعد خانوار، درآمد خانوار و ميزان ساعت پخت غذا به طور معني دار بر ميزان چوب سوخت در هر خانوار و در سال تاثيرگذارند. احتراق ناقص هيزم در اجاق و تنورهاي سنتي عواقب شديدي در مورد سلامت انسان دارد و در گرم شدن کره زمين تاثيرگذار است. 25% پاسخ دهندگان از بروز بيماري هاي چشم، گوش و کمردرد گلايه داشتند که همگي زنان خانه دار بودند. 92% از پاسخ دهندگان اجاق ها و تنورهاي جديد را ترجيح داده و همچنين تمايل به مصرف گاز طبيعي به عنوان سوخت را داشتند

بررسي روند تغييرات پوشش جنگلي مي تواند در تعيين شرايط يک منطقه جنگلي و برنامه ريزي براي اصلاح و احياي آن به کار رود. در اين تحقيق با بهره گيري از عکس هاي هوايي دو مقطع 1334 و 1374 از منطقه گيان در شهرستان نهاوند، محدوده و ترکيب ظاهري جنگل مشخص شده و مورد مقايسه قرار گرفته است. بر خلاف فرض اوليه وسعت کلي اين جنگل طي 40 سال مورد بررسي کاهش نيافته است، اما تغييراتي در ترکيب بعضي قسمتها ديده مي شود که کاشت دستي درختان، ظاهرا به منظور حفظ يا گسترش جنگل در چنين شرايطي خود به عنوان عاملي در تغيير بافت اصلي جنگل ديده مي شود. اين بررسي کارايي مناسبي را براي بررسي تغييرات پوشش اين منطقه جنگلي زاگرس نشان داده و انجام اين بررسي و مقايسه، با روشهاي رايانه اي براي کل جنگل هاي زاگرس توصيه مي گردد.

محصولات فرعي به گروهي از فرآورده هاي طبيعي اطلاق مي گردد که مشتمل بر مواد يا اجزاي گياهي به غير از گياهان علوفه اي مراتع و جنگل ها مي باشند. ليکن چنين اميد مي رود که برداشت عموم از کلمه فرعي، ناچيز انگاشتن ارزش اين گونه فرآورده هاي طبيعي نباشد. بررسي هاي صورت گرفته در پوشش گياهي جنگلهاي زاگرس نشان داد که فلور اين منطقه داراي تنوع بالاي پوشش گياهي بوده و از ميان گونه هاي شناسايي شده در منطقه 56 گونه از نظر تهيه فرآورده هاي فرعي از پتانسيل بالايي برخوردارند. در اين پژوهش به روش ميداني و با استفاده از تجارب بوميان و نگارنده اطلاعات پايه گردآوري شد. جهت پردازش و آناليز داده هاي خام از نرم افزار Excel استفاده گرديد. نتايج نشان داد که 76.6 درصد از گياهان مورد مطالعه داراي پتانسيل کاربرد دارويي مي باشند. همچنين 19.6 درصد از گياهان به عنوان سبزي صحرايي و 17.8 درصد از گونه ها به عنوان ميوه هاي وحشي خوراکي مورد استفاده قرار مي گيرند و همچنين 26.7 درصد از گونه ها قابليت کاربري صنعتي را دارند. توجه به پتانسيل بالقوه اين گياهان و قابليت هاي طبيعي منطقه مي تواند عامل مهمي در بهبود وضعيت اقتصادي مردم منطقه بوده و تاثير بسزايي بر روند مديريتي و حفظ منابع گياهي در منطقه داشته باشد.

گردشگري يكي از بخش هاي مهم اقتصادي است كه حتي از آن به عنوان يك صنعت پاك ياد مي شود. اين صنعت ضمن افزايش درآمدهاي ارزي براي اقتصاد ملي، كمك شايسته اي به رونق اشتغال و ايجاد درآمدها مي نمايد و شادابي روحي - رواني جوامع را در پي دارد. يکي از جنبه هاي مهم يک منطقه براي جلب گردشگر منحصر به فرد بودن و به بيان ديگر داشتن ويژگي هاي بي نظير يا کم نظير نسبت به ساير مناطق است. برخي از ميوه هاي وحشي و خوراکي که در جنگل هاي زاگرس وجود دارند در کمتر منطقه اي از دنيا يافت مي شوند و برخي کاربري هاي محلي آنها در هيچ کجاي دنيا ديده نمي شود. اين موضوع زاگرس را از ساير نقاط ايران و جهان متمايز مي کند. با بررسي هاي صورت گرفته، 23 گونه درختي و درختچه اي در جنگل هاي زاگرس شناسايي گرديد که داراي ميوه هاي خوراکي اند. فرآوري هاي متعددي از ميوه هاي خوراکي جنگل هاي زاگرس توسط بوميان و عشاير تهيه مي شود و يا مي توان تهيه کرد که علاوه بر جنبه تفنني و غذايي داراي اثرات مفيد دارويي نيز مي باشند. به طور مثال نان محلي که از ميوه هاي بلوط تهيه مي شود در کمتر منطقه اي از دنيا و حتي ايران شناخته شده است و ضمنا داراي اثرات دارويي نيز مي باشد و براي رفع مسموميت فلزات سنگين موثر است. نوعي سس يا خورش مخصوص از ميوه هاي بنه تهيه مي شود که فوايد فراوان طبي دارد. نتايج بررسي هاي اين تحقيق نشان داده که بيش از 26% از اين ميوه ها داراي مصرف تفنني چون آجيل و غيره اند. 24% از ميوه ها نيز به صورت تازه مصرف مي شوند. همچنين ترشي (24%)، مربا (8%) و سرکه، لواشک، چاشني، شربت، رب (16%) ديگر فرآورده هاي اين ميوه ها به شمار مي رود. بايد توجه داشت که تمامي موارد گفته شده مي تواند به عنوان سوغات مورد استفاده قرار گيرد و نقش مهمي را در جذب گردشکر و رونق اقتصادي ايفا نمايد.

يکي از عوامل تخريب جنگل هاي زاگرس فقر مردم مي باشد. مهمترين و اولين هدف ما بايد رفع اين عامل باشد. با ارائه راه حل هاي مناسب و درآمدزا به مردم مي توان سطح زندگي آنها را بالا برد و درنتيجه جنگل را حفظ نمود. در اين تحقيق سعي شده سه کشت گندم، نهال گردوي پيوندي و نهال صنوبر را در طي ده سال بررسي و با فعلي کردن درآمد و هزينه ها مناسبترين را انتخاب نمائيم. در اين بررسي مشخص شد به ترتيب نهال صنوبر يکساله، نهال گردوي پيوندي و سپس گندم در طي يک بيلان ده ساله درآمدزائي خواهند داشت.

قطعه زاگرس باغ گياه شناسي ملي ايران يکي از 25 کلکسيون موجود در باغ مي باشد که با وسعت 3.2 هکتار نماينده رستني هاي معرف و مهم سلسله جبال زاگرس است. علاوه بر فراهم نمودن امکان حفظ و نگهداري گونه هاي گياهي جنگلهاي زاگرس و اهداف پژوهشي و آموزشي، هدف ديگر ايجاد گنجينه ذخيره توارثي جنگلهاي زاگرس مي باشد. در طول 23 سالي که از احداث اين مجموعه مي گذرد، عناصر مهم درختي، درختچه اي و علفي جنگل هاي زاگرس به اين قطعه منتقل و کشت شده اند. در حال حاضر 43 گونه چوبي و 30 گونه علفي در قطعه موجود هستند که تعداد زيادي از آنها به خوبي در شرايط محيطي تهران سازگاري نشان داده و استقرار يافته اند و زادآوري طبيعي دارند. اين مقاله به بررسي شرايط کنوني گونه هاي گياهي اين قطعه مي پردازد.

توليد بذر نقش اساسي در سازماندهي و ديناميك جنگل هاي بلوط دارد، بطوري كه از يکسو به طور مستقيم بر تجديدحيات جنسي بلوط ها و فراواني حيواناتي كه مصرف كننده بذر بلوط ها هستند، تاثيرگذار بوده و از سوي ديگر به طور غيرمستقيم بر جمعيت حيوانات شكارچي و پارازيت هاي مصرف كنندگان اوليه بذرها اثر دارد. به نظر مي رسد قابليت توليد بذر در درختان بلوط بستگي به ويژگي هاي ژنتيكي و ذاتي درخت دارد و اين رفتار در طول عمر درخت داراي ثبات است، بنابراين شناسايي و رديابي درختان بلوطي كه ذاتا پتانسيل توليد بذر فراوان را دارند، با هدف حفظ و نگهداري از آنها همواره اهميت داشته و در مديريت اين جنگل ها كاربرد فراواني دارد. اين موضوع در جنگل هاي زاگرس بديع بوده و تاکنون به آن پرداخته نشده است. در اين پژوهش سعي مي شود اهميت درختان خوب بذرده بلوط تشريح و نحوه شناسايي و پايش آنها در جنگل هاي زاگرس مورد بحث قرار گيرد.

گونه وي ول Quercus libani در زاگرس شمالي و در جنگل هاي اطراف پيرانشهر و سردشت (آذربايجان غربي) و بانه و مريوان (استان کردستان) پراکنش دارد. در زاگرس شمالي به دليل برداشت هاي سنتي و عرفي از جنگل (بيشتر به صورت گلازني و قطع درختان) ساختار توده هاي جنگلي تغيير کرده و در اغلب نقاط شکل شاخه زاد به خود گرفته است. به منظور بررسي اثر گلازني بر رويش قطري يک شان گلا به مساحت 2.5 هکتار و يک توده کمتر دست خورده (واقع در قبرستان) به مساحت 0.65 هکتار، با شرايط فيزيوگرافي مشابه در روستاي بلکه شهرستان بانه انتخاب شد. براي محاسبه رويش قطري درختان وي ول در شان گلا 26 اصله و در توده کمتر دست خورده 19 اصله درخت وي ول با مبدأ رويشي شاخه زاد به صورت تصادفي به عنوان درخت نمونه انتخاب و از هر درخت نمونه يك جفت نمونه رويشي با استفاده از مته سال سنج از ارتفاع 50 سانتي متري استخراج شد. در نمونه هاي برداشت شده رويش جاري سالانه اندازه گيري و متوسط رويش جاري سالانه در طبقات قطري در توده هاي مورد بررسي تعيين شد. نرمال بودن توزيع داده ها با استفاده از آزمون کولموگرف - سميرنف و مقايسه رويش قطري گونه وي ول در توده کمتر دست خورده و شان گلا با استفاده از آزمون Independent - Samples T test انجام شد. نتايج نشان داد متوسط رويش قطري در شان گلا 3.41 ميلي متر و در توده کمتر دست خورده 2.2 ميلي متر بود و بين متوسط رويش قطري درختان در توده کمتر دست خورده و شان گلا در سطح 1 درصد تفاوت معني داري وجود داشت.