مقالات ديرينه شناسي ايران

در جنوب ارتفاعات پنجر در جنوب غرب شهرستان نطنز (نزديك طرق)، سازند ناي بند با رخنمونهاي كم وسعت قابل مشاهده است. الگوي پراكندگي رخنمونهاي سازند ناي بند به صورت جدا از هم و تكه اي در ميان رسوبات سازند شمشك كه با گستردگي زياد در جنوب كوههاي كركس وجود دارد، مي باشد.در اين سازند، دوكفه ايها مهمترين گروههاي فسيلي هستند و در كنار آنها گروههايي همچون آمونيتها، مرجانها، قطعات مهره داران و ارتوسراسها نيز به چشم مي خورند. در مقايسه با ديگر دوكفه ايهاي ترياس ديرين در حوضه تتيس، دوكفه ايهاي سازند ناي بند با تاكسونهاي سازنده ساختارهاي قالبي مشخص مي شوند.
همراهي دوكفه ايها با مرجانها و آمونيتها همچون جنسهاي Pinacoceras و Distichites در رسوبات ترياس بالايي نطنز از نظر توجيه محيط رسوبي آشفته بسيار حايز اهميت است. بر اساس اين مطالعه بر روي گونه هاي موجود در ترياس بالايي جنوب غرب شهرستان نطنز 10 نمونه از دوكفه ايهاي سازند ناي بند شناسايي شد.

اين تحقيق رسوبات متعلق به تورنزين - ويزئن در برش شهميرزاد (واقع در شمال شهر سمنان) را مورد بررسي قرار مي دهد. برش مزبور حاوي فونايي از بقاياي بي مهرگان، مهره داران (ماهيها) و کنودونتها مي باشد که در اين تحقيق معرفي مي گردند. مطالعه و تشريح نمونه هاي ميکروفسيلي من جمله کنودونتها منجر به شناسايي گونه هايي از قبيل Bispathodus stabilis، Gnathodus semiglaber، Polygnathus inornathus، Polygnathus communis collinsoni، Polygnathus communis communis، Polygnathus bischoffi و Pseudopolygnathus multistriatus گرديد. مجموعه به دست آمده با آغاز زون sulcata ظاهر مي گردند. در قاعده سازند مبارک در برش مورد مطالعه يک افق شيلي و مارني به ضخامت تقريبي 60 متر موجود است كه غني از فسيلهاي بي مهرگان نظير تريلوبيتهاي Drevermannia habitus و Philipsia sp.، گاستروپدهايي همچون Bellerophon sp. و .Platyceras sp و کرينوئيدهايي نظير Taxocrinid indeterminate و Paracosmetocrinus mobarakensis مي باشد. مجموعه فسيلي به دست آمده از اين افق سن کربنيفر زيرين (تورنزين - ويزئن) را مشخص مي نمايد.

در اين مطالعه دو مقطع چينه شناسي، تحت عنوان مقطع كوه گدوان و مقطع زکيان از سازندهاي كژدمي و سروك انتخاب شده است. در مجموع ضخامت رسوبات اين مقاطع 870 متر همراه با 600 مقطع ميكروسكپي مورد مطالعه قرار گرفته است. به طور کلي ميكروفاسيسهاي شاخص در مقاطع مورد مطالعه شامل وكستون - پكستون - گرينستون - باندستون - فلوتستون و ردستون مي باشد كه اين ميكروفاسيسها در چهار گروه محيطي درياي باز، سد، لاگون و پهنه جزر و مدي قرار گرفته اند. با توجه به مطالعه فرامينيفرها، سن رسوبات فوق الذكر از آلبين زيرين تا سنومانين بالايي مي باشد. در مجموع با توجه به مطالعه چينه نگاري سكانسي، چهار سكانس رسوبي درجه 3 (چرخه دسته سوم) براي رسوبات سازندهاي كژدمي و سروك در منطقه مورد مطالعه شناسايي شده است.
سكانس 1 (آلبين زيرين - مياني) مربوط به سازند كژدمي، سكانس 2 (آلبين بالايي - سنومانين زيرين) كه رخساره محيط درياي باز بيشترين ضخامت سكانس را شامل شده و مربوط به قسمت بالايي سازند كژدمي و بخش زيرين سازند سروك است و سكانسهاي 3 و 4 (سنومانين مياني - بالايي) كه مربوط به بخش بالايي سازند سروك مي باشد و داراي رخساره هاي آهك جابجا شده (قطعات و بلوکهاي جابجا شده) مي باشد.

در اين پژوهش بخشهاي چهل، چمپه و مول از سازند گچساران با توالي ضخيمي از نهشته هاي تبخيري و سنگهاي کربناته در برش کوه گچ منطقه لار مورد مطالعه قرار گرفتند. هدف از اين تحقيق، تعيين جنس و گونه هاي فرامينيفرهاي بنتيك، معرفي تجمعات فوني و بايوزونهاي موجود در سازند گچساران بوده که در نتيجه آن 19 جنس و 26 گونه از فرامينيفرهاي بنتيك و 4 تجمع فوني، 2 زيرزون و 2 بايوزون مورد شناسايي قرار گرفت. بر اين اساس، سن سازند گچساران در ناحيه لار استان فارس ميوسن پيشين (آكيتانين - بورديگالين) در نظر گرفته شد.

سازند شيلي آب تلخ که از سازندهاي کرتاسه بالايي حوضه کپه داغ مي باشد، غني از انواع ميکروفسيلها خصوصا فرامينيفرها و استراکودها بوده و تاکنون پيرامون آنها و نيز نانوفسيلهاي آهکي موجود در اين سازند مطالعات فراواني صورت گرفته است. اين مطالعه براي اولين بار به طور جامع و کامل به بررسي و شناسايي داينوفلاژله ها و معرفي پالينوزونهاي سازند آب تلخ پرداخته است. در مطالعه اسلايدهاي پالينولوژي تهيه شده از سازند آب تلخ (برش حمام قلعه) انواع عناصر پالينومورف از جمله داينوفلاژله ها، آکريتارشها، اسکلوکودونتها، پوسته آلي ميکروفرامينيفرها، خرده هاي قارچ و جلبک و اسپور و پولن گياهان مشاهده گرديد. با توجه به فراواني و تنوع مناسب گونه هاي شناسايي شده داينوفلاژله (100 جنس و 190 گونه) دو سوپرزون Dinogymnium Super Zone و Palaeocystodinium bulliforme Super Zone (براي اولين بار) و چهار زون بينابيني Odontochitina coastata Interval Zone و Xenikoon australis Interval Zone و Isabelidinium korojonense Interval Zone و Cerodinium diebelii Interval Zone و يک ساب زون Senegalinium sp. Interval Subzone (براي اولين بار) معرفي و سن سانتونين بالايي - ماستريشتين زيرين براي آن مشخص گرديد.

در اين تحقيق، نقش روزن داران (فرامينيفرهاي) بزرگ و نيز تاثير عوامل مختلف محيطي نظير شوري، تحرک آب، بستر، انرژي هيدروديناميکي، نور و فرآيند همزيستي که بر روي توزيع فرامينيفرها اثر مي گذارند را در برشي از سازند آسماري واقع در شرق گچساران مورد مطالعه قرار خواهيم داد تا بتوان از اين طريق به بازسازي محيط ديرينه اين سازند دست يافت. بر اساس مطالعه بيش از 130 نمونه از اين برش و نحوه توزيع فرامينيفرها (ستون 1) مشاهده مي شود که (1) در قسمتهاي پايين سازند آسماري (ضخامت 1 تا 60 متر) روزن داران پلاژيک و روزن داران بنتيک بزرگ با ديواره نازک هيالين مانند لپيدوسيکلينيده ها و نوموليتيده هاي بزرگ با همزيست دياتومه اي، به وفور ديده مي شوند که دليلي بر عمق زياد، نور و انرژي كم، شوري نرمال و فائق آمدن زير محيط رسوبي درياي باز است. (2) در قسمتهاي مياني سازند آسماري (از ضخامت 61 تا 143متر) اندازه روزن داران كوچكتر شده، ديواره آنها ضخيم تر مي گردد كه نشان گر كاهش عمق، افزايش نور و انرژي و شوري بيشتر مي باشد. (3) در قسمتهاي بالاتر سازند آسماري (از ضخامت 144 تا 247 متر) فرامينيفرهاي دوكي شكل با ديواره پرسلانوز (Borelis pygmea) حضور دارند كه اين حاكي از كاهش بيشتر عمق و افزايش نور، شوري و انرژي است. (4) در قسمتهاي فوقاني سازند آسماري (ضخامت 248 متر تا انتهاي مقطع) فرامينيفرهاي پرسلانوز با صدف ديسكوئيدال (Borelis melo curdica) حضور دارند كه نشان گر حداكثر كاهش عمق و شوري بيشتر محيط مي باشد.

در اين پژوهش زيست چينه نگاري سازند گورپي در تاقديس کوه برخ واقع در جنوب شهرستان لار مورد مطالعه قرار گرفته است. مرز زيرين سازند گورپي همساز روي سازند ايلام و مرز بالايي آن به صورت همساز در زير سازند تاربور قرار دارد. بر اساس مطالعات انجام شده 8 جنس و 18 گونه از فرامينيفرهاي پلاژيک و پنج بايوزون Globotruncana ventricosa Zone، Globotruncanita calcarata Zone، Globotruncana stuarti Zone، Globotruncana aegyptica Zone و Gansserina gansseri Zone تشخيص داده شده است. با توجه به بايوزونهاي مذکور سن سازند گورپي در اين ناحيه کامپانين مياني تا مايستريشتين مياني تعيين شده است.

سازند کژدمي يکي از سازندهاي گروه بنگستان است که با سن آلبين - سنومانين زيرين در زون ساختماني زاگرس چين خورده (جنوب غرب ايران) واقع شده است. در اين مطالعه سازند کژدمي به ضخامت 222 متر در شمال شيراز 10 کيلومتري غرب آثار باستاني نقش رستم (در محل روستاي ساروئي جاده فرعي و آسفالته تخت جمشيد - شول و جاده خاکي به طول 2 کيلومتر) و در شمال سه راهي حسن آباد از نظر بيوستراتيگرافي و پالئواکولوژي مورد بررسي قرار گرفته است. مرز سازند کژدمي با سازند داريان به صورت ناپيوستگي فرسايشي (Disconformity) است. وجود افق شاخص از جنس اکسيد آهن و نيز مارن شديدا گلوکونيتي مويد اثبات اين مطلب و تاکيد بر خشکي زايي (Epirogenic) در حد بين سازندهاي فوق الذکر است.
مرز بالايي اين سازند با آهکهاي مارني سازند سروک به صورت هم شيب و تدريجي مي باشد، از نظر فسيل شناسي حضور فرامينيفرهاي Choffatela sp.، .Daxi sp، Scandonea sp.، Valvulammina sp. و Pseudolituonella reicheli همراه با جلبکهاي آهکي Lithocodium aggregatum که نشان گر آغاز سازند سروک به سن سنومانين زيرين مي باشد. فسيلهاي شاخص کژدمي شامل Ammobaculites goodlandensis، Marsonella trochus، Hemicyclammina sigali، Praechrysalidina infracretacea، Orbitolina (orbitolina) concava، Orbitolina (conicorbitolina) conica، Orbitolina (orbitolina) subconcava، Neomeris cretacea، Salpingoporella sp.، Trinocladus tripolitanus، Permocalculus irenae و Dissocladella deserta مي باشند. 6 زون تجمعي بر اساس فسيلهاي شناسايي شده شامل بيوزونهاي Dictyoconus arabicus Taxon Range Zone، Salpingoporella annulata Interval Zone، Hemicyclammina sigali Taxon Range Zone، Orbitolina (orbitolina) subconcav Taxon Range Zone، Valvolamina picardi Taxon Range Zone و Lithocodium aggregatum Taxon Range Zone است.

فون كلاسيك ميوسن بالايي مراغه که به مدت 150 سال بر روي آن مطالعه شده است، در بيواستراتيگرافي، بيوژئوگرافي و ژئوكرونولوژي كاربرد دارد. اين توالي بيواستراتيگرافي به بخشهاي زيرين، مياني و بالايي تقسيم مي شود و رنج يا محدوده سني آن بين 7.5 تا 12 ميليون سال قبل مي باشد. محدوده اين تقسيمات گونه اي نشان مي دهد توالي تكاملي و مشخصات آنها را با يك مقايسه تحليلي جانور جغرافيا شناسي از فون پستانداران مراغه، ارتباطات ميوسن بالايي - پليوسن زيرين و يا تجمعهاي ساوانا - موزائيك اوراسيا و آفريقا را نشان مي دهد. اکتشاف Hystrix aryanensis به همراه ساير فسيلهاي ميوسن فوقاني در منطقه ايوند براي اولين بار مي باشد.

جهت انجام مطالعات ميکروپالئونتولوژي و تعيين سن دقيق بخشهاي کربناته کمپلکس افيوليتي باختر فريمان - شمال تربت حيدريه، برش کوه سفيد در فاصله 18 کيلومتري باختر شهرستان فريمان و در باختر روستاي عشق آباد انتخاب شد. پس از انجام برداشتهاي صحرايي، نمونه برداري دقيق از منطقه مذکور و تهيه و مطالعه مقاطع ميکروسکپي، سن كامپانين - ماستريشتين براي توالي کربناته کمپلکي افيوليتي مذکور به دست آمده است. فسيلهاي حاصل، گونه هايي از فرامينيفرهاي پلانکتونيک خانواده گلوبوترونكانيده نظير Globotruncanita stuartiformis، Globotruncanita stuarti، Globotruncanita falsostuarti، Contusatruncana contusa، Globotruncanita conica و Globotruncana arca و فرمهايي از ميکروفسيلهاي غيرفرامينيفري خانواده کالسيسفروليده همچون Calsispheaerula sp. و Pithonella sp. مي باشند که زون رخساره اي يك (FZ1) منطبق بر فاسيس استاندارد سه (SMF3) را نشان مي دهند.

افقهاي چينه اي ائوسن در سازند پابده در ناحيه ايلام غني از فون فسيلي ماهيهاي استخواني مي باشد. با مطالعات دقيق ريخت شناسي مي توان به بسياري از فاکتورهاي زيستي از قبيل رژيم غذايي و عمق زيست و نيز قرابت آنها به ماهيهاي امروزي پي برد. Proserrivomer يکي از جذابترين و منحصر به فردترين جنسهاي موجود در اين افقها مي باشد که صرفا از ايران گزارش شده است. با استفاده از نمونه هاي متعدد و بررسي دقيق آنها، به بازسازي آناتومي و قرابت آن با جنس امروزي Serrivomer پرداخته ايم.

سازند ايلام در جنوب غرب خرم آباد به ضخامت 204 متر عمدتا از تناوب هاي يكنواخت سنگ آهك در طي يك رسوب گذاري پيوسته در زمان تورونين مياني تا كامپانين پيشين تشكيل شده است. اين سازند در برش مورد مطالعه با مرزي تدريجي بر روي سازند سورگاه قرار گرفته و توسط سازند گورپي نيز با مرزي تدريجي و پيوسته پوشيده شده است. در مطالعات حاضر 9 جنس، 30 گونه و 2 بايوزون از فرامينيفرهاي پلانکتون تشخيص داده شد. سازند ايلام در برش مورد مطالعه از يك رخساره شيلي و سه ميكروفاسيس كربناته به نام هاي مادستون، وكستون و پكستون داراي روزن بران شناور ساخته شده است. رخساره شيلي و ميكروفاسيس هاي نام برده در بخش عميق درياي باز ساخته شده اند به گونه اي كه شيل در شرايط آرام محيطي نهشته شده است و انرژي محيطي از ميكرو فاسيس با بافت مادستون به سوي ميكرو فاسيس هاي با بافت هاي وكستون و پكستون افزايش يافته است. با توجه به اينكه ميكروفاسيس هاي وابسته به بخش هاي كم عمق فلات قاره مانند سد، تالاب و پهنه هاي جزر و مدي در برش مورد مطالعه شناسايي نشده اند بنابراين ناحيه مورد مطالعه عميق ترين بخش حوضه رسوبي در زمان تورونين مياني- كامپانين پيشين بوده است.

در غرب حوضه رسوبي كپه داغ، مجموعه سنگهاي كربناته شامل سنگ آهك و گلسنگهاي آهكي (با سن تانتين) با رنگ روشن كه به طور هم شيب بر روي كنگلومراها و ماسه سنگهاي قرمز رنگ پسته ليق (با سن دانين) و در زير شيلهاي قهوه اي سازند خانگيران به سن ائوسن قرار گرفته اند، تحت عنوان سازند چهل كمان شناخته مي شوند. نتايج حاصل از مطالعات سازند چهل كمان در جنوب غرب روستاي جوزك منجر به شناسايي 4 مجموعه رخساره اي (7 رخساره) شده است كه در كمربندهاي درياي باز (Open marine)، پشته (Shoal)، لاگون (Lagoon) و پهنه جزرومدي (Ttidal flat) برجاي گذاشته شده اند. آناليز چينه نگاري سكانسي اين سازند بر اساس مطالعه فرامينيفرها و رخساره هاي سنگي منجر به شناسايي 3 سكانس رسوبي رده سوم در مجموعه سنگهاي رسوبي مورد مطالعه شده است كه توسط مرزهاي سكانسي نوع دوم از يكديگر تفكيك شده اند. منحني تفسيري تغييرات سطح دريا در اين تواليها با منحنيهاي جهاني تا حدودي انطباق نسبي نشان مي دهد. داده هاي اين تحقيق و تلفيق آن با ساير داده هاي حوضه رسوبي كپه داغ مي تواند در بازسازي جغرافياي ديرينه اين حوضه در زمان پالئوسن مورد استفاده قرار گيرد.

نهشته هاي سازند قم در برش چينه شناسي اندآباد واقع در شمال شرق ماه نشان از نظر محتويات فرامينيفرا مورد مطالعه قرار گرفتند و 39 جنس و 65 گونه فرامينيفراي بنتونيک و 3 جنس و 5 گونه فرامينيفراي پلانکتونيک از آنها تشخيص داده شد. بر پايه حضور، تجمع و گسترش چينه شناسي فرامينيفرا، سن نهشته هاي سازند قم در برش اندآباد، اکيتانين پسين تا بورديگالين تعيين شد. تجمع، فراواني و تنوع گونه اي فرامينيفرا در اين برش نشان دهنده تغيير شرايط محيطي بوده و در طول برش چينه شناسي تنوع فرامينيفرا به طور متناوب کاهش و افزايش مي يابد. بر مبناي تغييرات تنوع گونه اي، نهشته هاي سازند قم در برش اندآباد به 9 تجمع A (assemblage) تا I تقسيم بندي شد و فراواني گونه هاي فرامينيفرا در هر تجمع، مشخص نمود که نهشته هاي سازند قم مربوط به محيط دريايي و سكوي قاره اي داخلي inner shelf بوده اما با نوسانات عمق همراه بوده است.

توالي ضخيمي از سنگهاي ژوراسيک مياني - پسين در بقيع (شمال غرب نيشابور) رخنمون دارد. مهمترين ماکروفسيلهاي موجود در اين توالي آمونيتها بوده که مورد بررسي قرار گرفته اند. حاصل اين مطالعات، شناسايي و معرفي 46 جنس و 89 گونه آمونيتي است که 17 گونه آن، براي نخستين بار از ايران گزارش مي شوند. فوناي آمونيتي مزبور با زونهاي زيستي مناطق حاشيه اي مديترانه انطباق دارد. با توجه به فوناي مورد بررسي سن باتونين پيشين - کيميرجين براي مجموعه مورد مطالعه پيشنهاد مي گردد.