مقالات برنامه ريزي و مديريت شهري

روند رشد شهرنشيني در جهان از يك سو، تمركز، فشردگي و سرعت جريان زندگي شهري در مراكز شهرها از سوي ديگر همچنين، نبود حمل و نقل عمومي پاسخ گوي نياز شهروندان شهرهاي بزرگ و در پي آن استفاده روز افزون از خودروهاي شخصي در شهرها منجر به سنگيني و كندي ترافيك و افزايش شديد تقاضا براي پارك اتومبيل در مراكز شهرها معضلي است كه زندگي روزمره مردم در كلان شهرها با آن مواجه است. از طرفي مديريت شهري با مشكل فزوني قيمت زمين، وسعت نامناسب زمين براي احداث پاركينگ در مراكز شهرها مواجه است. بنابراين بررسي پاركينگهاي مكانيكي كه نياز به زمين وسيع براي عملكرد خود ندارند ضروري بنظر مي رسد. در اين مقاله سعي شده تا با معرفي اين نوع پاركينگها، برشماري مزايا و معايب آنها، شناسايي چگونگي شرايطي كه استفاده از آنها گزينه مناسبتري از پاركينگهاي معمولي مي باشد و بررسي انواع آنها گامي در جهت آشنايي هر چه بيشتر شهرسازان، برنامه ريزان و مديران شهري با اين فناوري كه مي تواند در سامانه حمل و نقل شهري مفيد واقع شود بردارد.

وجود جاذبه هاي توريستي فراوان در ايران و نيز ميراثهاي عظيم تاريخي و تمدن چندين هزار ساله اين كشور، از جمله عواملي هستند كه مي توانند ايران را به يكي از قطبهاي بزرگ جهانگردي تبديل نمايند. شهر مشهد به دليل سوابق تاريخي و وجود مرقد مطهر حضرت رضا (ع)، يكي از مهمترين زيارتگاههاي شيعيان است و مورد توجه توريسم به خصوص توريسم مذهبي مي باشد. اين شهر،سالانه پذيراي بيش از 17 ميليون نفر زائر و مسافر از سراسر ايران و ساير كشورهاي اسلامي است.

با گسترش روزافزون اتومبيل در كشور و محدوديت توسعه شبكه هاي ارتباطي، بر مشكل ازدحام شهري بويژه در شهرهاي بزرگ افزوده شده است. يكي از تبعات مهم اين وضعيت، تعداد زياد حوادث رانندگي و خسارت هاي مالي و جاني فراوان مي باشد. بخش عمده داده هاي مورد استفاده در اين پژوهش از معاونت راهنمايي و رانندگي نيروي انتظامي استان گيلان اخذ و بخشي نيز از طريق مطالعات ميداني بدست آمده است. داده هاي بدست آمده از لحاظ الگوهاي فضايي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته اند. نتايج مهم بدست آمده در اين مطالعه به شرح زير مي باشد:
1. خيابانهاي اصلي و سراسري شهر رشت كه از مركز شهر منشعب و به پيرامون منتهي مي شوند و محورهاي كمربندي كه در عين حال عبور دهنده ترافيك ترانزيتي مي باشند، با بيشترين مقدار حوادث رانندگي مواجه هستند.
2. فرم تقاطع در ميزان حوادث رانندگي اتفاق افتاده موثر مي باشد. بطوري كه ميانگين تعداد حوادث رانندگي اتفاق افتاده در فلكه ها در مقايسه با تقاطع هاي چهار راه و يا سه راه در رشت، چندين برابر است.
3. تقاطع هايي كه در امتداد برخورد خيابانهاي اصلي هستند، با بيشترين مقدار حوادث رانندگي روبرو هستند. در مقابل تقاطع خيابانهاي كوچكتر و كم عرض از تعداد حوادث رانندگي كمتري برخوردار هستند.

بر اساس مطالعات به عمل آمده در زمينه شاخصهاي توسعه انساني مناطق يازده گانه شهر اصفهان، توزيع و پراكندگي اين محروميت و ميزان آن در مناطق يازده گانه شهر متفاوت است. با توجه به محروميتي كه در ابعاد مختلف آن در شهر وجود دارد، ضرورت بازنگري و تحول در ديدگاههاي سنتي و ايجاد زمينه هاي تغيير در جهت تغييرات اجتماعي- اقتصادي، تجزيه و تحليلهاي جديدي را مي طلبد. از اين رو براي آشنايي با وضعيت هر يك از اين مناطق، حدود 10 شاخص اقتصادي، جمعيتي و زيربنايي، بهداشتي، فرهنگي و اجتماعي انتخاب گرديد و با استفاده از روش همبستگي رتبه اي درجه توسعه يافتگي مناطق مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. به اين طريق، ضعف هر يك از مناطق شهر از جهت شاخصهاي مختلف توسعه درسطح شهر مشخص شده و اين امر مي تواند مبناي مناسبي براي توزيع امكانات و خدمات براي مديران شهري قلمداد شود تا نيازمنديهاي مناطق را در يك ارزيابي نسبي تعيين كنند و با بهره گيري از ديدگاه آمايشي به توسعه فضايي هر يك از مناطق يازده گانه اقدام نمايند تا از منابع حداكثر استفاده مطلوب به عمل آيد. بنابراين برنامه هاي آتي توسعه شهري بايد با شناخت و آگاهي كامل از وضعيت مناطق ياد شده و با توجه به درجه توسعه يافتگي اين مناطق انجام گيرد. هدف اين تحقيق شناخت چگونگي وضعيت توسعه يافتگي مناطق يازده گانه شهر اصفهان و درجه بندي آنها از نظر شهري با استفاده از 10 شاخص توسعه در قالب شاخص هاي اقتصادي و زيربنايي، فرهنگي، اجتماعي و آموزشي، بهداشتي و درماني براي اين منظور از روش اسپيرمن رانك استفاده شده است.

يكي از مشكلات اساسي شهرها، كمبود فضاي سبز شهري است كه از جنبه هاي مختلف بر زندگي انسان تاثير سوء مي گذارد. در مقايسه با استانداردهاي شهر سازي، علاوه بر پايين بودن سطح كاربري فضاي سبز در شهرهاي مختلف ايران، پراكندگي نامناسب آن نيز مشكلاتي را به وجود آورده است كه از جمله مي توان به عدم توزيع عادلانه فضاي سبز در شهر و مشكلات دسترسي شهروندان اشاره كرد. لذا مديران شهري، جهت پاسخگويي به اين عدم تعادلها، نيازمند به كارگيري ابزارهاي تحليلي جديد هستند. سيستم اطلاعات جغرافيايي(GIS)  نقش بسزايي در مطالعات شهري، از جمله مكانيابي: فضاي سبز شهري دارد. در اين مطالعه در ابتدا عوامل اثر گذار بر مكانيابي فضاي سبز عمومي شهري در مقياس محله اي تعيين و لايه هاي اطلاعاتي مربوط به هر عامل تهيه گرديد. سپس با استفاده از روش بولين و شاخص وزن دهي، مكانهاي مناسب جهت احداث فضاي سبز معين شد. در روش بولين منطقه اي مناسب جهت ايجاد فضاي سبز تشخيص داده نشد. در روش شاخص وزندهي در تعيين مناطق مناسب، علاوه بر عوامل كمي به معيارهاي كيفي طراحي شهري نيز توجه گرديد. سايت مورد بررسي منطقه 5 شهر اصفهان با تاكيد بر محله تاريخي جلفاست كه علت انتخاب اين سايت وجود پتانسيل هاي فراوان و در عين حال كمبود فضاي سبز در اين منطقه است. يكي از مشكلات اساسي شهرها، كمبود فضاي سبز شهري است كه از جنبه هاي مختلف بر زندگي انسان تاثير سوء مي گذارد. در مقايسه با استانداردهاي شهرسازي، علاوه بر پايين بودن سطح كاربري فضاي سبز در شهرهاي مختلف ايران، پراكندگي نامناسب آن نيز مشكلاتي را به وجود آورده است كه از جمله مي توان به عدم توزيع عادلانه فضاي سبز در شهر و مشكلات دسترسي شهروندان اشاره كرد. لذا مديران شهري، جهت پاسخگويي به اين عدم تعادلها، نيازمند به كارگيري ابزارهاي تحليلي جديد هستند. سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) نقش بسزايي در مطالعات شهري، از جمله مكانيابي فضاي سبز شهري دارد. در اين مطالعه در ابتدا عوامل اثرگذار بر مكانيابي فضاي سبز عمومي شهري در مقياس محله اي تعيين و لايه هاي اطلاعاتي مربوط به هر عامل تهيه گرديد. سپس با استفاده از روش بولين و شاخص وزن دهي، مكانهاي مناسب جهت احداث فضاي سبز معين شد. در روش بولين منطقه اي مناسب جهت ايجاد فضاي سبز تشخيص داده نشد. در روش شاخص وزندهي در تعيين مناطق مناسب، علاوه بر عوامل كمي به معيارهاي كيفي طراحي شهري نيز توجه گرديد. سايت مورد بررسي منطقه 5 شهر اصفهان با تاكيد بر محله تاريخي جلفاست كه علت انتخاب اين سايت وجود پتانسيل هاي فراوان و در عين حال كمبود فضاي سبز در اين منطقه است.

انسان در دوران صنعتي امروز براي گذران اوقات فراغت خود، آژانسهاي مسافرتي را تاسيس كرد كه بتدريج با توسعه فعاليتها در اين زمينه، صنعت گردشگري بوجود آمد و آن به بزرگترين اهرم براي داشتن اقتصادي پايدار در كشورهاي مختلف تبديل شده است به افرادي كه با هدف معين از نقطه اي به نقطه ديگر و با انگيزه هاي متفاوتي از جمله زيارت، تجارت، بازديد فرهنگي و تمدن باستاني، بهره گيري از طبيعت، صرف اوقات فراغت و يا انگيزه هاي درماني سفر مي كنند، گردشگر مي گويند. دانستن چگونگي حركت گردشگران (تحت شرايط زماني و مكاني) و عواملي كه جابجايي هاي آنها را تحت تاثير قرار مي دهند، براي توسعه حمل و نقل و زيرساختها، رشد توليد، طراحي مناطق گردشگري و طراحي جاذبه هاي جديد به اندازه مديريت اجتماعي، زيست محيطي و تاثيرات فرهنگي اهميت دارند بخصوص در مورد مناطقي كه داراي تنوع جاذبه اي و تردد بالاي گردشگر هستند، از جمله شهر مقدس مشهد كه در بعضي روزها يا ماههاي سال با معظلات شديد ترافيكي مواجه ميشود. در اين مقاله، مدلهايي كه الگوي فضايي حركت گردشگران را در منطقه گردشگري توصيف مي كنند، بررسي شده است. جهت افزايش توليد و جذب سرمايه گذاري و همچنين برنامه ريزي و مديرت شهري، اطلاع از نحوه حركت گردشگر در منطقه گردشگري لازم و داراي كاربردهاي مناسب و مفيدي مي باشد. جهت شناسايي عوامل توضيحي كه مي توانند بر جابجايي ها موثر باشند، استفاده از رويكرد القايي بر مبناي مدل حمل و نقل شهري و رفتار گردشگر، توسعه پيدا كرده است. اين عوامل به دو طريق بر مدلهاي حركت تاثير مي گذارند كه شامل چهار حالت مدلهاي حوزه اي و سه حالت مدلهاي خطي ميسر مي شود.

مديريت روش دستيابي به اهدافي مي باشد كه براي سازمان در نظر گرفته شده است. وظايف يك مدير شامل برنامه ريزي، سازماندهي، نظارت. انگيزش است. شهر نيز مانند يك سازمان است كه بايد براي نيل به اهداف آن برنامه ريزي شود و امور روزمره آن نيز مورد توجه قرار گيرد. عنصري كه به اين امور بايد بپردازد مديريت شهر ناميده مي شود. مهمترين برنامه اي كه تحت اختيار مديران شهري قرار مي گيرد تا بتواند به سازماندهي سازمان خود براي انجام برنامه بپردازد و بر اجراي صحيح برنامه نظارت كند، طرحهاي شهري است كه معمولا توسط نهادهايي فرادست تر از سازمان آنها تهيه مي شود.
به طور سنتي طرحهاي شهري شامل طرحهاي جامع و تفصيلي هستند كه معمولا به طور كمي نيازهاي آينده شهر را تامين مي نمايند. اين طرحها به دلايلي چند از جمله ايستايي و خشك بودن طرحها، از بالا به پايين و اقتدارگر بودن و كمي بودن صرف به طرحهايي كه كيفيت طرح را مورد توجه قرار دهد نمي تواند بپردازد.
در اين مقاله استدلال شده است شهر به عنوان محل مدنيت شهروندان، محل تعاملات اجتماعي است و كيفيت مطلوب فضاهاي شهري در موفقيت شهر موثر است، از اين رو مديران شهري بايد شهري با كيفيت مطلوب را ايجاد كنند. شاخصهاي كيفيت شهر در اين بخش معرفي و استنتاج شده است كه جهت دستيابي به اين شاخصها بايد در فرآيند تهيه طرحها مشاركت شهروندان به طور سازمان يافته صورت پذيرد. طراحي شهري نوين به اين مهم مي پردازد. در پايان، طراحي شهري استراتژيك كل شهر را كه داراي سلسله مراتب تصميم سازي و سلسله مراتب پهنه هاي شهري است معرفي شده است.

نگرش به شهر به عنوان يك واحد اكولوژيكي مستلزم درك رابطه دقيق ميان انسان و محيط است. شهرها سيستمهاي بازي هستند كه به طور مداوم منشا تغييرات بوده و خود نيز در حال تغيير و تحول هستند. شهر سنندج به عنوان مركز استان از تحولات دهه هاي اخير دور نمانده و مركزيت سياسي استان، مركزيت فرهنگي - اجتماعي جامعه كرد ايران، حساسيت خاص دولتها و مهاجرتهاي روستايي همگي بخصوص در دهه هاي اخير تاثيرات متفاوت و اكثرا نامساعدي برحاي گذاشته است كه تبعات زيست محيطي و بهم خوردن تعادل اكولوژيكي زيست بوم شهري از آن جمله است. گسترش شهر سنندج منجر به الحاق و تغيير كاربري زمينهاي زراعي و منابع طبيعي اطراف آن و ادغام چندين روستا به شهر شده كه اين عوامل به واحدهاي طبيعي اشكال دو گانه اي بخشيده و سبب به هم خوردن تعادل زيست محيطي بين شهر و اطراف آن شده است.
از طرف ديگر، مساله عدم وجود سيستم مناسب جمع آوري، دفع، دفن و بازيافت زباله ها، دفع غير اصولي و ناقص فاضلابها و فقدان تاسيسات مناسب تصفيه و انتقال و تخليه آن به اكوسيستمهاي آبي موجب آلودگيهاي زيست محيطي در سنندج شده است. اين در حاليست كه با توجه به محدوديتهاي بسيار مهم (كمبود زمين، محدود بودن شهر در توپوگرافي خاص، محدوديت منابع آبي و ...) در آينده نه چندان دور حيات و عملكرد اين شهر به خطر خواهد افتاد. همچنين آلودگيهاي هوا و صوت ناشي از منابع مختلف از ديگر اثرات توسعه نسنجيده شهر سنندج است.

مطالعه حاضر، به رتبه بندي نواحي مختلف شهر مشهد بر اساس 40 شاخص در گروههاي آموزشي، بهداشتي، اقتصادي- تجاري، رفاه خانوار، رفاه اجتماعي، زيرساختي و توسعه نيافتگي پرداخته شده است. براي دستيابي به اهداف مطالعه از روشهاي تحليل تاكسونومي عددي و مولفه هاي اصلي استفاده شده است. بدين گونه كه نخست با به كارگيري روش تاكسونومي عددي، نواحي مشهد بر اساس هر گروه از شاخصها رتبه بندي شده و پس از آن با استفاده از روش مولفه هاي اصلي براي شاخصهاي موجود در هر گروه دو مولفه اصلي تعريف و با اعمال روشهاي تاكسونومي و موريس بر روي اين مولفه ها به رتبه بندي نواحي مشهد بر اساس كليه شاخصها پرداخته شده است. بر اساس نتايج حاصله با توجه به رتبه بندي نهايي هيچ يك از نواحي از سطح توسعه يافتگي مطلوبي برخوردار نيستند، به طوري كه درجه توسعه يافتگي تمامي نواحي زير 50% قرار دارد. علاوه براين، نتايج تحقيق نشان دهنده حذف نواحي واقع در منطقه يك در اكثر بررسيها به علت فاصله زياد ناشي از توسعه يافتگي آنهاست، بنابراين مي توان اين گونه استنباط كرد كه در هنگام اجراي برنامه هاي توسعه شهري بين اين نواحي و نواحي ديگر عدالت برقرار نشده و رسيدگي بيشتر به اين نواحي و توجه كمتر به نواحي ديگر باعث بوجود آمدن نوعي دوگانگي منطقه اي بين اين نواحي و ساير نواحي مشهد شده است. با توجه به نتايج اين مطالعه، در تمامي گروهها و نيز رتبه بندي نهايي، ناحيه سه واقع در منطقه شش به عنوان يكي از محرومترين نواحي شهر مشهد است و از اين رو اين ناحيه نسبت به نواحي ديگر نيازمند توجه بيشتري است.

اين مقاله با بررسي شرايط شهرهاي امروزي ايران از نظر شكل، منظر، زيباسازي شهري، نحوه استفاده از فرآورده هاي تبليغاتي در شهرها، به تعريف هويت و هويت ملي مي پردازد و پديده جهاني شدن را در ارتباط با بوم ساختهاي محيطي مورد توجه قرار مي دهد. بر همين روال، به بررسي نقش و جايگاه مديريت شهري امروز در حفظ و حراست از فرهنگهاي بوم آورد پرداخته مي شود. هدف مقاله آن است كه با همياري و همراهي مديريت شهري بتوان به حفظ ارزشهاي اصيل بومي و فرهنگي و طبيعي كشور نايل آمد و جلوگير آن دسته از عوامل ناشي از عوارض جهاني شدن بود كه فرهنگها و آثار زندگي بوم آورد را تحت الشعاع قرار مي دهد.

حكومت شهري (Urban Government) و حكمروايي شهري (Urban Governance) به عنوان دو نمونه مثالي و دو رويكرد مقابل هم از نظام تصميم گيري و اداره امور شهري تلقي مي شوند. حكومت شهري، مجموعه سازمانهاي مسوول اداره شهر را در بر مي گيرد و متكي بر نهادهاي رسمي است. اما حكمروايي شهري، فرآيندي است كه بر اساس كنش متقابل ميان سازمانها و نهادهاي رسمي اداره شهراز يك طرف، و سازمانهاي غير دولتي و تشكلهاي جامعه مدني از طرف ديگر شكل مي گيرد. در تحقيق حاضر، براي سنجش ميزان تحقق حكمروايي در شهرهاي ايران، همدان و اسلام شهر به عنوان دو نمونه از شهرهاي مياني كشور انتخاب شده اند. نتايج حاصل از مشاهدات ميداني و سنجش شاخصهاي متعدد، حاكي از پايين بودن ميزان حكمروايي شهري در شهرهاي نمونه است. در اين تحقيق كه در چارچوب روش تحقيق سياستي (policy research) انجام شده است بر اساس مباني نظري حكمروايي شهري و همچنين يافته هاي حاصل از بررسي روندهاي جاري در نظام اداره امور شهري، راهبردها و سياستهايي به منظور گذار از حكومت شهري به حكمروايي شهري ارايه شده است.

اهميت كاربري زمين شهري آنقدر مهم است كه برخي از برنامه ريزان شهري در كشورهاي پيشرفته آن را مساوي برنامه ريزي شهري مي دانند. هدف از اين تحقيق، ارايه رويكردهاي بومي و نوين برنامه ريزي كاربري زمين در جهت تخصيص صحيح و بهينه و طرح هاي توسعه شهري است. عملكرد و روش رويكرد بومي در نحوه تخصيص كاربري زمين، با توجه به نيازها و فناوري هاي شرايط زماني داراي ويژگي هاي خاص و مقياس فضايي و زماني خود بوده است. به عبارت ديگر، بررسي وضعيت اين موضوع در شهرهايي با وضعيت گذر از دوره هاي تاريخي با بافت ها و محوطه هاي تاريخي از لحاظ «كرنولوژي» كاربري زمين شهري (همانند: مشهد، اصفهان، تبريز و شيراز) با شهر كنوني زابل متفاوت خواهد بود، زيرا مقر و موقعيت كنوني شهر زابل مربوط به دوره معاصر است. اما محوطه هاي تاريخي- باستاني منطقه سيستان (همانند شهر سوخته، دهانه غلامان) كه از لحاظ شهرسازي و نحوه استفاده از كاربري زمين داراي كرنولوژي خاص خود است در اين تحقيق جدا از وضعيت شهر زابل است. ويژگي شهر زابل از لحاظ كرنولوژي كاربري زمين شهري با كمتر از دو قرن، باعث ايجاد نقشه شهر به شكل تقريبا شطرنجي شده است. در اين تحقيق با ارايه نمونه هايي از نارسايي هاي ناشي از كاربريهاي موجود (عدم هماهنگي، تعادل، توازن و تخصيص صحيح) و پيامدهاي آن (ترافيك اتومبيلها، مسايل اجتماعي و فرهنگي، فاضلاب و سيلاب، دسترسيها، ارايه خدمات و ديگر موارد متنابه) پرداخته شده است. سپس ضمن بيان وضعيت بومي و موجود، با معرفي قابليتها و كارآييهاي سيستم پشتيباني برنامه ريزي شهري آتوماتاي سلولي (Cellular Automata=CA) با توجه به فناوري هاي موجود و در حال توسعه (زيرساختهاي سخت افزاري و نرم افزاري، مخابراتي، شبكه اي، نقشه اي) و شرايط زماني و مكاني، نقش بكارگيري اين سيستم در كاهش مسايل و مشكلات و توسعه سيستم كاربري زمين شهري تبيين و ارايه شده است.

مركز فعاليتي - تجاري تهران از هنگام تشكيل تا كنون در محل اوليه خود ثابت نمانده، بلكه همواره به سمت شمال حركت كرده است. اين جابجايي به معني افول مركز تجاري شهر، كه بازار است، نيست بلكه بازار تهران تحت تاثير عوامل مختلف فعاليتهاي خود را به خارج از هسته اوليه گسترش داده است (مشهودي، 6:1380). با گسترش همه جانبه شهر تهران و انتقال اقشار مرفه آن به مناطق شمالي تر، مراكز تجاري جديد تر هم به دنبال مشتريان خود به طرف شمال هسته مركزي شهر حركت كرده اند (اشرفي، 67:1380). ونك يكي از اين هسته هاي جديد تجاري - فعاليتي شمال شهر تهران است. اين هسته تجاري يكي از مدرنترين مناطق تهران است كه مرحله تكوين خود را از سر مي گذراند. محدوده اين هسته شمال بزرگراه همت و رسالت است كه از طريق دو شريان مهم خيابان وليعصر و بزرگراه آفريقا به سمت شمال مي رود و در انتها به بزرگراه چمران ختم مي شود اين محدوده فعاليتي جهت شمالي- جنوبي دارد و در امتداد ميدان ونك تا خيابان ميرداماد و قسمت شمالي بزرگراه چمران تا حدي به طرف شرق و غرب گسترش مي يابد (صفامنش: 100).
بخش مسكوني اين محدوده از مدرنترين و مطلوبترين قسمت هاي مسكوني شهر تهران است كه علاوه بر واحدهاي مسكوني تك خانواري، تعداد زيادي از مدرنترين و مطلوبترين مجتمع هاي مسكوني تهران، از جمله برج هاي اسكان، پارك پرنس، دوما، آ-اس-پ و ... را در خود جاي داده است. اين موقعيت كه از دهه پنجاه به بعد شكل گرفته است، با توجه به زير ساختهاي مناسب شهري و دسترسي به شبكه بزرگراههاي تهران (چمران- همت- نيايش-كردستان-آفريقا-رسالت) موجب شده است كه ونك يكي از ممتازترين مناطق شهري از لحاظ جذب فعاليت هاي خدماتي در سطح شهر تهران باشد. در اين محدوده شريانهاي شمالي-جنوبي به صورت توزيع كننده عمل مي كنند و خيابان هاي شرقي-غربي خيابان هاي دسترسي به شمار مي روند (صفامنش 100). در اين پژوهش به طور اجمالي به بررسي روند تكوين اين منطقه پرداخته مي شود و به عنوان نمونه محدوده شرقي اين منطقه كه شامل شرق ميدان ونك تا بزرگراه چمران مي شود و هسته قديمي ده ونك هم در آن واقع است و هم اكنون قسمت اعظم فعاليتهاي اين منطقه تجاري خدماتي در آن مستقرند بررسي مي شود.

اين مقاله ابتدا به مفهوم گردشگري مذهبي(religious tourism)  و زيارت(pilgrimages)  كه هر دو با اختلافاتي اندكي، عامل مهم جغرافياي انساني در تعيين تمركز گردشگري هستند پرداخته؛ سپس با توجه به ساختار و كاركرد خاص گردشگري مذهبي كه ريشه در اعتقادات ديني- مذهبي دارند به تشريح ساختار گردشگري شهر مشهد با توجه به رويكرد سيستمي (عوامل عرضه) شده است. بايد توجه داشت كه امروزه گردشگري مذهبي در اجراي متعدد و گونه هاي مختلفش، به دليل ابعاد، ساختار و كاركردش، توانسته خود را در متن گردشگري جهاني جاي دهد؛ گرچه گاهي توسط بعضي از صاحبنظران اين نوع در مقايسه با ساير اهداف و انگيزه هاي گردشگري، غير گردشگري محسوب مي شوند.