مقالات راهکارهاي توسعه از ديدگاه جغرافيا

آب و هوا در تکوين و پيدايش سکونتگاههاي انساني، توسعه و گسترش آنها و يا عملکرد گوناگونشان نقش به سزايي داشته است. در واقع شهرها، عناصر شهري و فونکسيون و عملکرد آنها همواره از عناصر و عوامل آب و هوايي متاثر بوده و هستند. در بررسي ساختمان و بافت شهرهاي نواحي گرم و خشک به اين امر مهم پي مي بريم که عامل آب و هوا شکل منطقي به ساختمان و بافت شهرهاي اين نواحي داده است. تاثير اقليم بر نواحي گرم و خشک باعث به وجود آمدن نوع خاصي از گردشگري به نام گردشگري مناطق خشک شده است. شرايط اقليمي مناطق گرم و خشک باعث تمايز منظر جغرافيايي و بافت شهري و بناهاي اين منطقه با ديگر مناطق از نقطه نظر گردشگري شده است. هدف اين مقاله بررسي تاثير اقليم براسلوب ساختمان سازي مناطق خشک و تاثير آن بر منظر گردشگري اين مناطق مي باشد. بررسي عناصر بارز و مشخص که نه تنها تحت تاثير اقليم گرم خشک هستند بلکه همين عناصر در جذب گردشگر موثر است. روش تحقيق در اين مقاله روش توصيفي - موردي است. از يافته هاي مهم اين پژوهش مي توان به چگونگي ارتباط تابش اشعه خورشيدي، ميزان دريافت بارش هاي جوي، اعتدال هوا، نوع مصالح، شکل مصالح و تاثير آن در متعادل کردن دما و حرارت در مناطق مسکوني در بستر گردشگري اين مناطق اشاره کرد. باشد که اين پژوهش بتواند در زمينه بسترسازي گردشگري مناطق خشک ايران در زمينه جذب گردشگر داخلي و خارجي نقش مهمي را ايفا نمايد. مناظر سکونتگاهي اين مناطق داراي جاذبه هاي بسياري در زمينه گردشگري مي باشند که متاسفانه تاکنون ناشناخته مانده است.

امروزه صنعت گردشگري يكي از اشتغال زاترين و درآمدزاترين صنايع به شمار مي رود و پيش بيني مي شود که در سده اخير اين صنعت پيشتاز بوده و سير صعودي آن ادامه يابد. غالب كشور هاي جهان تلاش گسترده اي در جهت تقويت و بهبود وضعيت آن انجام مي دهند. بي ترديد اين صنعت در قرن آينده از نظر ميزان سرمايه گذاري و اشتغالي که ايجاد خواهد کرد، نقش موثري را در تامين منافع مالي کشورها در کليه بخشها به عهده خواهد داشت. جهانگردي اقتصاد جهاني را تحت تاثير قرار مي دهد. منبعي مهم براي شكوفايي اقتصاد كشورهاي در حال توسعه و برقرار كننده توازن هاي مالي در اقتصاد بين المللي كشورها است. زندگي اجتماعي را با ايجاد مشاغل گوناگون و ارتقا سطح در آمد طبقات وسيعي از مردم كشورهاي جهانگرد فرست و جهانگرد پذير تغيير مي دهد.
 در تدوين طرح ها و برنامه ها براي ايجاد يا گسترش صنعت يا هر فعاليت اقتصادي بايد عواقب منفي و مثبت آن را در نظر گرفت. هرچند جهانگردي داراي منابع بيشمار اقتصادي، اجتماعي، سياسي، زيست محيطي و فرهنگي است ولي بايد به منظور جلوگيري از خسارتهاي احتمالي و آگاهي از خطرات بالقوه اي كه در يك جهانگردي لجام گسيخته و بي برنامه وجود دارد و تدوين راهبردي كلي و برنامه ريزي اصولي در زمينه جهانگردي و كاهش آسيب هاي فرهنگي و مادي اشاره نمود.

به منظور شناخت ويژگي هاي مورفوديناميك حوضه لوندويل چاي و مديريت آن در جهت استفاده بهتر از زمين، ابتدا اين ويژگي ها در چهار گروه مورفومتري، رابطه بين عوامل هيدرو مورفولوژيك، هم بستگي موجود بين عوامل هيدرومورفولژيك و فرسايش و رسوب شناسايي و از طريق فرمول هاي تجربي و روش هاي آماري محاسبه و طبقه بندي گرديد. سپس حاصل كار به صورت جدول و نمودار خلاصه شد. در انتها با تجزيه و تحليل اين عوامل مشخص گرديد حوضه لوندويل چاي به دليل برخورداري از پوشش گياهي انبوه جنگلي فرسايش متوسطي داشته، مي توان آن را كنترل نموده، در جهت استفاده بهينه از اراضي آن برنامه ريزي كرد. در هر صورت توجه به عوامل مورفوديناميك در طرح هاي مديريتي آن ضروري است.

هر برنامه ريزي که در جهت توسعه منطقه اي و ناحيه اي انجام مي گيرد، در ابتدا بايستي حاوي مطالعات زيربنايي بوده باشد و مهمترين دسته ازمطالعات زيربنايي مبتني بر مطالعات جغرافيايي اعم از طبيعي و انساني مي باشد، بطوري که مي شود گفت که مطالعات زيربنايي درطرح هاي توسعه بر اساس مطالعات جغرافيايي که با عنوان هاي متفاوتي مطرح مي گردد، انجام مي پذيرد.

جغرافيدانان سعي دارند با تفکري سيستمي، به جالشها و تنگناهاي مديريت توسعه روستا و در پي آن به ارايه راهکار بپردازند. در اين زمينه يکي از موارد کليدي در امر توسعه روستاهاي کشورمان مساله مديريت بر دو دانش رسمي و بومي به منظور دسترسي به پايداري توسعه و در نهايت توسعه پايدار مي باشد.

پديده توريسم بزرگترين عامل جابجايي سالانه جمعيت جهان در تاريخ بشري است. هيچ حركتي در هيچ برهه از تاريخ به عظمت حركتي كه توريسم بوجود آورده و يا مي آورد نبوده است. اين صنعت توانسته است، در تمام بخش هاي جهان چه در جوامع در حال رشد و يا جوامع صنعتي ريشه دوانده و آنان را به عنوان كشور توليد كننده توريست و يا كشور ميزبان و يا هر دو در جهان امروز معرفي كند.
بررسيها نشان مي دهد كه امروزه در جهان توريسم به عنوان يك صنعت كه از لحاظ اقتصادي باعث افزايش درآمد سرانه هر كشور مي شود شناخته شده است. كارشناسان بر اين اعتقادند كه اگر به مقوله «توريسم» در ايران به عنوان يك عامل مهم اقتصادي توجه شود در آمدهايي كه از طريق «صنعت توريسم» مي تواند بدست بيايد حتي بسيار بيشتر از درآمد نفت خواهد بود.

توريسم رخدادي است كهن كه از ديرباز در جوامع انساني وجود داشته و به تدريج در طي مراحل تاريخي مختلف، به موضع فني، اقتصادي و اجتماعي كنوني خود رسيده است. طي دهه هاي گذشته نه تنها صنعت گردشگري رشد سريعي را تجربه نموده، بلكه مناطق گردشگري جهان نيز تغييرات بسياري را متحمل شده و به طور قابل ملاحظه اي متنوع گشته اند. در اين ميان گردشگري فرهنگي که در جستجوي ميراث فرهنگي و طبيعي ملتها به يک يک گزينه پايدار در بخش صنعت گردشگري تبديل شده، داراي چارچوب مستقل و روشهاي عملي خاص خود است. شايد بتوان اين اين نوع گردشگري را به عنوان الگويي که به کشف و تطابق تمام فعاليتهاي فرهنگي منتهي مي شود تعريف کرد. در حال حاضر يونسکو از اين مساله نگران است که گردشگران از ميراث فرهنگي و طبيعي کشورهاي ميزبان بهره برداري مي کنند و اين موضوع طبيعتا بر زندگي اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي جامعه ميزبان اثر مي گذارد. اين سازمان تصريح کرده است که بايد يک بعد فرهنگي به فعاليتهاي اجتماعي و اقتصادي افزوده شود. توريسم فرهنگي با اهداف ماهوي آن يعني حفاظت از ميراث فرهنگي، التزام به توسعه جوامع محلي و احترام به ويژگيهاي فرهنگي جوامع ميزبان از جمله گزينه هاي برنامه ريزي است كه داراي بيشترين سازگاري با مفهوم توسعه پايدار است و حتي مي توان گفت كه بيشترين سازگاري را با نظامهاي سياسي دارا است.
اين مقاله سعي در شناخت راهکارهاي صنعت توريسم در ايجاد توسعه پايدار در کشورهاي در حال توسعه را دارد و بر آن است تا با ارايه راهکارهايي به بررسي توانهاي فرهنگي و طبيعي بالقوه موجود در اين کشورها بخصوص کشور ايران بپردازد.

در مناطق كوهستاني، جاده ها رگ حياتي اجتماعات روستايي محسوب مي شوند كه سلامت عبور و مرو در طول سال از آنها از اهميت ويژه اي برخوردار است. در اين مناطق، جاده ها بيشتر در معرض تهديد ريزش هاي سنگي هستند كه در اغلب ماه هاي سال فرآيندهاي توليد آنها فعال است. وقوع چنين پديده هايي با توجه به ماهيت ونوع سنگ ها مشكلات فراواني براي عبور و مرور از چنين جاده هايي فراهم مي سازند. هرچه جاده هاي ارتباطي امن تر باشند امكان توسعه مناطق روستايي نيز بيشتر است. به همين دليل توجه به ميزان خطرپذيري و تعيين عامل و يا عوامل تهديدكننده آنها از ضروريات به شمار مي آيد. در مناطق كوهستاني كه معمولا جاده ها از بخش هاي پرشيب و از محدوده هاي پرخطري گذر داده مي شوند، همواره در معرض تهديد انواع خطرات، بويژه در معرض وقوع انواع حركات توده اي قرار مي گيرند كه توجه به اين خطرات تهديد كننده جاده ها، رمز موفقيت در برنامه هاي عمران روستايي است. حوضه قرنقوچاي به عنوان گسترده ترين حوضه كوهستان سهند، به لحاظ جريان رودخانه هاي پرآب در دره هاي سرسبز آن روستاهاي زيادي را در خود جاي داده است. ارتباط تمامي اين روستاها با يكديگر و با شهرهاي بزرگ اطراف، توسط جاده هايي صورت مي گيرد كه عمدتا از دامنه هاي پرشيب عبور داده شده اند. با عنايت به اندازه شيب، نوع مواد دامنه اي و نحوه كاربري و ... نوع وميزان خطرپذيري جاده ها و عامل تهديد كننده، متفاوت است. اما بيشتر جاده هاي ارتباط دهنده روستاهاي حوضه در معرض تهديد ريزش هاي سنگي است. در مقاله حاضر سعي شده است با استفاده ازنرم افزار Arc/view ميزان خطرپذيري جاده هاي ارتباط دهنده روستاها، توسط ريزش هاي سنگي، بررسي و ميزان حساسيت محدوده هاي مختلف پهنه بندي شود. نتايج اين بررسي ها و نقشه پهنه بندي نشان مي دهد كه اغلب جاده ها بويژه جاده ها ارتباط دهنده روستاهاي ارتفاعات حوضه در معرض تهديد جدي ريزش هاي سنگي هستند كه بايد در امر توسعه روستايي اين خطرات جدي گرفته شوند.

در اين مقاله، به بررسي غلظت فلزات سنگين ناشي از فعاليت هاي صنعتي و اقتصادي در رسوبات ساحلي در طول سواحل ايراني درياي خزر از مرز ايران در آستارا تا گسكر محله واقع در مرز استان گيلان و مازندران پرداخته شده است. بدين منظور تعداد شش ايستگاه نمونه برداري با فاصله تقريبي 50 کيلومتر از يکديگر در طول سواحل انتخاب و نمونه برداري از رسوبات ساحلي در تابستان سال 1384 صورت گرفته است. نمونه ها پس از انتقال به آزمايشگاه خشک و دانه بندي گرديده و از هر نمونه دانه هاي با ابعاد 0.355؛ 0.212 و 0.075 ميليمتري به اضافه يک نمونه کلي از هر ايستگاه (جمعا 24 نمونه) جهت بررسي ميزان فلزات سنگين در آنان انتخاب گرديدند. روش آماده سازي نمونه ها با استفاده از روش استخراج با اسيد استيک سرد و تجزيه و تحليل آنها توسط دستگاه آي سي پي انجام گرديد.
غلظت فلزات سنگين در رسوبات ساحلي بصورت يکنواخت در تمامي ايستگاههاي نمونه برداري مشاهده نشده و اختلافات زيادي در ميانگين غلظت آنان در ايستگاههاي مختلف نمونه برداري مشاهده گرديد. هر شش فلز سنگين مورد مطالعه داراي غلظت هاي آماري بالايي در محل ايستگاههاي مختلف نمونه برداري در طول منطقه مورد مطالعه مي باشند. وجود غلظت هاي بالاي فلزات سنگين در رسوبات ساحلي درياي خزر منعکس کننده تخليه ميزان قابل توجهي از آلاينده هاي انساني در محل ويا در نزديکي ايستگاههاي نمونه برداري به دريا مي باشد.

پس از فروپاشي كشور شوروي شهرستان آستارا موقعيت نسبي ويژه اي پيدا كرد كه منجر به روابط اقتصادي و اجتماعي دو كشور ايران با آذربايجان از طريق مرز زميني آستارا شد. اين شهرستان كه از يك اقتصاد سنتي متكي بر كشاورزي و دامداري استوار بود، سريعا نقش تجاري و بازرگاني به خود گرفته و با افزايش جمعيت و جذب مهاجران و به تبع آن ايجاد اشتغال به توسعه فضايي خود دست زد. اگر چه گسترش بازارچه هاي اين شهر سبب افزايش اشتغال و درآمد در مقياس محلي شده است اما با واردات چمداني در سطح ملي قدرت رقابت از توليد كنندگان سلب شده و تا حدي اشتغال محلي با اشتغال ملي مغايرت دارد. از سوي ديگر اين شهرستان رشد و توسعه خود را به تصميمات ملي و بيروني گره زده و با كاهش شاغلان كشاورزي شايد نتواند در آينده توسعه خود را بر اساس عوامل بيروني مستمر و پايدار كند.

درياي خزر به عنوان بزرگترين حوضه آبي داخل خشكي و داشتن موقعيت خاص جغرافيايي از ديرباز مورد توجه ساكنان اطراف آن و ساير ملل بوده است. جلگه هاي پيرامون خزر محيطي مناسب براي دامداري و كشاورزي محسوب شده و راههاي شمال و جنوب آن حمل و نقل كالابين شرق و غرب را از طريق اين دريا فراهم كرده است. درياي خزر با داشتن ذخاير زيستي، كاني، هيدروكربني و همچنين سواحل زيبا از نظر اقتصادي و تفرجگاهي داراي ارزش زيادي است. منابع زيستي اين دريا از ديرباز به دليل داشتن گونه هاي خاص ماهيان كه به ماهيان خاوياري معروفند، شهرت جهاني داشته است. تاكنون بيش از 100 گونه و زيرگونه مختلف ماهي ها، 449 گونه فيتوپلانكتون و انواع جلبك، 315 گونه و زيرگونه زئوپلانكتون، 566 گونه ميكروبنتوز، 306 گونه ماكروبنتوز، 3 گونه و زيرگونه خرچنگ و 1 گونه فك در اين دريا شناسايي شده اند. درياي خزر داراي منابع شناخته شده نفت و گاز مي باشد، مقدار اين منابع كمتر از ذخاير خليج فارس است ولي از نظر اقتصادي بسيار با ارزش است.

رودخانه نازلو چاي جز حوزه آبريز درياچه اروميه مي باشد كه از نظر جغرافيايي در استان آذربايجان غربي واقع شده است. در راستاي شناسايي مکان هاي مستعد توسعه درحوزه رودخانه نازلو چاي اروميه ابتدا با استفاده از نقشه هاي توپوگرافي و با قرار دادن طول و عرض جغرافيايي، حوزه آبريز رودخانه نازلو چاي مطالعات كالبدي و كيفي در واحد سطح استاندارد انجام گرديد. ابعاد کمي و کيفي حوزه بر اساس محاسبه فاکتورهاي گوناگون در محيط که شامل عوامل هيدرولوژيکي عوامل ژئومتري و عوامل توپوگرافي بررسي و محاسبه گرديد. در مرحله بعد و جهت مطالعه كيفي رودخانه پس از تعيين ايستگاههاي نمونه برداري با توجه به مطالعات كالبدي ميزان پارامترهاي فيزيكي و شيميايي (EC، pH،Turb ، temp،NH3 ، PO4،DO ،BOD ،COD ) اندازه گيري گرديد. نهايتا با بررسي نتايج حاصله از مطالعات كالبدي و كيفي پهنه بندي مناسب توسعه در محدوده موردنظر با توجه به مولفه هاي توسعه از داده ها استخراج شده و پيشنهادهاي لازم ارايه گرديد.

جغرافيا علم انسان و محيط است و روابط متقابل آن دو با هم بوده و انسان و زمين دو قطب مهم موضوعات مورد مطالعه و عناصر اصلي سيستم انسان - محيط را تشكيل مي دهد. (بدري فر، منصور، 1373، ص 16)
بي شك از وظايف جغرافياي روستايي در امر برنامه ريزي، يافتن راه حل جهت عمران و توسعه نواحي روستايي با شناخت از استعدادها و قابليت هاي روستاها مي باشد، هرچند تعداد زياد روستاها، كم جمعيت بودن بسياري از روستاها و پراكندگي آنها از جمله مسايلي است كه همواره به عنوان مانعي براي توسعه نواحي روستايي كشور قلمداد مي شود البته دولتها وظايفي را در برابر ملتها به عهده دارند كه علي القاعده محل سكونت آنان در شهر و روستا ملاكي جهت ارايه خدمات و امكانات نمي باشد.
توسعه روستايي در بياني ساده به تعريف مهاتما گاندي «همان تبديل روستاها به مكانهاي قابل زيست و متناسب با رشد و تعالي انساني مي باشد».

پوشش گياهي اعم از جنگل و مرتع از گذشته تا حال از اهميت زيادي در حفاظت از منابع آب و خاك و تامين قسمتي از نيازهاي بشري برخوردار مي باشند.
با توجه به موقعيت جغرافيايي ايران و واقع شدن در عرض 44-25 درجه شمالي كه تعيين كننده نوع اقليم و آشكار شدن فقر در پوشش گياهي كشور است، حفظ و حراست و استفاده بهينه از اين منابع توسط گروههاي انساني معقول به نظر مي رسد.
بررسي ها نشان مي دهد كه در چند دهه اخير استفاده از منابع جنگلي به شدت افزايش يافته است به گونه اي كه در جنگلهاي شمال كشور كه قادر به توليد صنعتي چوب مي باشند به دليل بهره برداري بي رويه اين توانايي توليد به ميزان طبيعي آن كاهش يافته است.
در اين بين برنامه ريزان و پژوهشگران با جستجو براي پيدا كردن راه توقف و يا كند كردن بهره برداري غير اصولي منابع جنگلي در جهت بازدهي اقتصادي جنگل و ايجاد صنايع كوچك و بزرگ و فراهم آوردن فرصت هاي اشتغال و افزايش توليد و درآمد در راستاي توسعه روستايي جنگل نشينان ساكن داخل و حاشيه جنگل در انديشه و تلاش مي باشند.

پوشش گياهي اعم از جنگل و مرتع از گذشته تا حال از اهميت زيادي در حفاظت از منابع آب و خاك و تامين قسمتي از نيازهاي بشري برخوردار مي باشند.
با توجه به موقعيت جغرافيايي ايران و واقع شدن در عرض 44-25 درجه شمالي كه تعيين كننده نوع اقليم و آشكار شدن فقر در پوشش گياهي كشور است، حفظ و حراست و استفاده بهينه از اين منابع توسط گروههاي انساني معقول به نظر مي رسد.
بررسي ها نشان مي دهد كه در چند دهه اخير استفاده از منابع جنگلي به شدت افزايش يافته است به گونه اي كه در جنگلهاي شمال كشور كه قادر به توليد صنعتي چوب مي باشند به دليل بهره برداري بي رويه اين توانايي توليد به ميزان طبيعي آن كاهش يافته است.
در اين بين برنامه ريزان و پژوهشگران با جستجو براي پيدا كردن راه توقف و يا كند كردن بهره برداري غير اصولي منابع جنگلي در جهت بازدهي اقتصادي جنگل و ايجاد صنايع كوچك و بزرگ و فراهم آوردن فرصت هاي اشتغال و افزايش توليد و درآمد در راستاي توسعه روستايي جنگل نشينان ساكن داخل و حاشيه جنگل در انديشه و تلاش مي باشند.