مقالات بررسي ضايعات محصولات كشاورزي

اتيلن يک هورمون طبيعي گياهي است که در برخي از مراحل فيزيولوژيکي رسيدن نيز نقش دارد. قسمتي از تحريک مرحله رسيدن ميوه با تغييراتي در طعم و بافت ميوه هاي فرازگرا (Climacteric) همانند سيب ارتباط دارد. در مورد سيب تيمار با MCP-1 مي تواند به طور موقت باعث غيرحساس شدن ميوه ها به اتيلن گردد. کاربرد گاز MCP-1 در بعد از برداشت باعث تاخير در رسيدن، بهبود عمر انباري و جلوگيري از اسکالد سطحي (Superficial Scald) و ديگر آسيب هاي فيزيولوژيکي در بسياري از ارقام سيب همانند دليشز، گراني اسميت، فوجي و گالا (Gala) مي شود. MCP-1 باعث تاخير در فاز اوليه افزايش توليد اتيلن و متعاقبا باعث تاخير در افزايش تنفس، توليد مواد فرار و همچنين نرم شدن سيب مي گردد.  در مورد سيب غلظت موثر MCP-1 بايد بين 25% تا 1ppm در فضاي پيرامون ميوه باشد. با افزايش دما مدت زمان تاثير تيمار MCP-1 قبل از انبار کاهش مي يابد. بدينوسيله در دماي اطاق مرحله رسيدن تقريبا 30 تا 40 روز ولي در 0°c مي تواند بيشتر از 100 تا 200 روز به تاخير بيفتد.
ناهنجاري هاي فيزيولوژيکي ميوه سيب همانند Super ficial scald, softs cald, core flush, greasiness و زوال پيري (Senscent breakdawn) مي تواند به وسيله کاربرد MCP-1 کاهش يابد. تيمار MCP-1 نسبت به انبار با اتمسفر کنترل شده تاثير بيشتري در کاهش توليد اتيلن و حفظ سختي و اسيديته ميوه هاي برخي ارقام در خلال 6-3 ماه انبار دارد. بررسي دخالت MCP-1 روي مواد فرار نيز نشان مي دهد که اين ترکيب در غلظت هاي بالاتر از 1ppm باعث تحريک کاهش کلي در توليد مواد قرار مي گردد. ولي کاربرد MCP-1 بلافاصله بعد از برداشت، فقط باعث تاخير در توليد مواد فرار مي شود.

امروزه تضمين سلامت غذا به اندازه تامين غذا اهميت دارد و به همين دليل دو واژه سلامت و غذا به يك واژه مركب غذاي سالم (Food Safety) تبديل شده است تامين غذاي سالم براي همه شهروندان يك مسووليت بسيار بزرگ است كه از توان يك سازمان خاص به تنهايي بيرون است و نياز به همكاري بين بخشي و بين حكومت و مردم دارد. دولت، مصرف كنندگان و صنايع سه محور اصلي يك سياست فعال ملي براي تامين غذاي سالم هستند. وجود قانون جامع غذا که در برگيرنده کليه سياست هاي تضمين کننده سلامت غذا باشد و همچنين سازماني مقتدر که توانايي اجراي اين سياست ها را داشته باشد از اساسي ترين شروط تضمين سلامتي غذا در هر کشوري است. دليل اهميت غذا و دارو در سلامت جامعه سازمان هاي نظارت كننده بر توليد، كنترل و مصرف اين فرآورده ها در تمام كشورها از مهمترين سازمان هاي نقش آفرين در جوامع بشري هستند. تامين به موقع و كافي غذا و دارو امروزه نه تنها نقش تعيين كننده اي در سلامت جوامع دارد بلكه عاملي حياتي در بقا حكومتها است. بحران هاي احتمالي در اين حوزه مي تواند براحتي باعث تهديد دولتها شوند. به دليل اين اهميت ويژه است كه تمام دولت ها سعي كرده اند حداكثر توان خود را در تثبيت سازمان هاي مسوول در حوزه غذا و دارو بكار برند. هر چند كه در مواردي اين تلاش ها به نتايج مطلوبي منجر نشده است. اين سازمانها از پوياترين ارگانهاي جوامع هستند و دائما با توجه به ايجاد نيازها و خطرات جديد در حوزه غذا و دارو دچار تغيير و تحول مي شوند. تمام تغييرات براين پايه استوار است كه اين سازمان ها بتوانند به بهترين نحو از تامين به موقع، كافي و با كيفيت (و قيمت) مناسب غذا و دارو در جامعه اطمينان حاصل نمايند نكته قابل توجه آن است كه اگر چه بين غذا و دارو، ارتباط روزمره مردم با غذا در مقايسه با دارو بسيار بيشتر است ولي اغلب كشورها وزن بسيار بيشتري به بخش دارو دراين سازمانها داده اند. شايد يك توجيه منطقي براي آن اين باشد كه غذا نياز روزانه انسان است و به نوعي به آن “عادت” ايجاد ميشود و اهميت آن كمتر جلوه ميكند ولي دارو “نيازي” است كه در مواقع خاص بدان احتياج پيدا مي شود و كمبود يا فقدان آن بسيار ملموس تر است.

تحقيقات مداوم طي چند دهه گذشته روي آنزيم سلولاز، پتانسيل بيوتکنولوزيک آن را در صنايع مختلف نشان داده است. هم اکنون اين آنزيم به طور گسترده در بسياري از صنايع کاربرد دارد. مسلما تقاضا براي اين آنزيم رو به افزايش است و همين تقاضاي بالا عامل اصلي انجام تحقيقات روي سلولاز شده است. از طرف ديگر عدم استفاده بهينه از ضايعات کشاورزي و صنايع و دفع نادرست آنها باعث لطمه به طبيعت و اقتصاد کشور مي شود. به توجه به اين مسايل، هدف از اين تحقيق استفاده از ضايعات ليگنوسلولزي ارزان قيمت سبوس برنج براي توليد بهينه سلولاز به روش تخمير حالت جامد و به وسيله سوش جهش يافته تريکودرما رسئي با کدQM 9414  مي باشد. قارچ تريکودرما رسئي روي سوبستراي سبوس برنج در سه محدوده رطوبتي سوبسترا يعني 40، 55، 70% و سه دماي کشت 25 ،30، 35 درجه سانتيگراد و با سه pH مختلف سوبسترا 4، 5، 6 کشت داده شد تا بهترين شرايط براي توليد آنزيم از لحاظ رطوبت، دما و pH تعيين شود.
نتايج تجزيه و تحليل آماري آزمايش ها نشان داد که بعد از 8 روز کشت روي سبوس برنج بالاترين فعاليت سلولازي تريکودرما رسئي در دماي 30^oC، رطوبت 70% وpH 5  بدست مي آيد. بدين ترتيب با بهينه سازي شرايط مي توان از سبوس برنج به عنوان منبع کربني مناسب و ارزان قيمتي براي توليد آنزيم سلولاز به وسيله تريکودرما رسئي استفاده نمود.

قهوه اي شدن قارچ دكمه اي Agaricus Bisporus يک پديده زيان آور تجاري و رايج است که در آن فنل هاي ملانوژنيک بصورت آنزيمي به کينون ها تبديل مي شوند و سرانجام ملانين ها را بوجود مي آورند. هدف از ارايه اين مقاله مروري بررسي روش هاي ممانعت از قهوه اي شدن آنزيمي در قارچ هاي خوراكي شامل: روش هاي گرمادهي متداول در حمام آب داغ 92 درجه سانتي گراد، مايکروويو تحت تابش 45/2 گيگا هرتز،و ترکيب مايکروويو-متداول و تاثير آنها بر قهوه اي شدن، فعاليت آنزيم پلي فنل اکسيداز، فعاليت آنتي اکسيداني کل، افت وزن و چروکيدگي قارچ؛ فشار 200 تا 1000 مگاپاسکال و تاثير آن بر قهوه اي شدن، فعاليت آنزيم پلي فنل اکسيداز، رنگ،افت وزن و بافت قارچ؛ پرتودهي گاما؛ ترکيبات تيولي؛ افزودن کلريد کلسيم به آب آبياري؛ عوامل احيا کننده؛ مهارکننده ها و سديم اريتوربات مي باشد. مايکروويو بعنوان يک روش گرمادهي به منظور آنزيم بري صنعتي قارچها نتايج اميدوار كننده اي را نشان مي دهد اما محدود کننده ترين عامل براي اين منظور، گراديان هاي دمايي توليد شده درون نمونه در حين گرمادهي بوسيله مايکروويو است. تفاوت در مدت زمان غيرفعال شدن پلي فنل اکسيداز با استفاده از مايکروويو (20 ثانيه) و عمل آوري گرمايي متداول (6 دقيقه) برحسب اصول متفاوت گرمادهي اين دو روش توضيح داده مي شود .نتايج بهتر با استفاده كردن از تركيب روش گرمادهي مايكروويو با فرآيند گرمادهي متداول بدست مي آيد.
فشار ايزواستاتيک بالا مي تواند بعنوان يک روش غير حرارتي براي نگهداري فرآورده هاي غذايي بکار رود. فشار بالا ميکروارگانيسمها و آنزيمها را غيرفعال مي کند بدون اينکه بر مولکول هاي کوچک مانند مواد مولد طعم و ويتامين هااثر گذارد و علي رغم اينکه قارچ هاي مذکور در مقايسه با سبزيجات ديگر نسبتا گرانند، بهاي فرآيند در فشار بالا در قياس با قيمت کلي اين محصول، پايين است. يافته ها حاکي از آن است که ترکيب تيولي  2-mercaptoethanol بعنوان ممانعت کننده از پلي مريزاسيون ارتوکينون، احتمالا توسط باند شدن به آن و هم بعنوان احيا کننده در تبديل ارتوکينون به ارتودي هيدروکسي فنل عمل ميکند.

ضايعات محصولات كشاورزي يكي از معضلات بخش كشاورزي ايران، بويژه زير بخش باغباني است. بر اساس آمار اعلام شده از سوي وزارت جهاد كشاورزي حدود 40 درصد از محصولات كشاورزي توليد شده در كشور ضايع شده و از بين مي رود. اين مقاله ضمن تحليلي بر مفاهيم و حدود وقوع ضايعات، تلاش نموده است تا ابعاد اقتصادي آنرا در مورد محصولات باغي مورد بررسي قرار دهد. اطلاعات لازم براي بررسي ميزان ضايعات محصولات باغي از روش پرسشنامه اي و تكميل آن از همه عوامل بازاريابي در طول مسير مزرعه تا مصرف كننده فراهم گرديد و بر اساس اطلاعات جمعآوري شده ميزان ضايعات كمي و كيفي براي تك تك محصولات باغباني محاسبه شد. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان مي دهد كه حداكثر ميزان كل ضايعات كمي محصولات باغي در سال 1382 برابر 1979106 تن بوده كه معادل 7/14 درصد از كل توليد محصولات باغي را شامل شده است.

اتلاف محصولات کشاورزي موجب خارج شدن بخش قابل توجهي از توليدات کشاورزي از چرخه توليد تا مصرف مي شود، به طوري که بر پايه آمارهاي موجود به طور متوسط 35 درصد از محصولات کشاورزي ايران در مراحل گوناگون ضايع مي شود که اين خود غذاي 15 تا 20 ميليون نفر از جمعيت کشور است. تحقيقات نشان داده است كه گياه سيب زميني بسيار حساس به تنش خشكي است. تنش خشكي اجزاي عملكرد، از جمله تعداد غده در هر بوته را كاهش مي دهد. علاوه بر آن متوسط اندازه و وزن مخصوص غده ها را نيز به شدت كاهش مي دهد. به منظور بررسي روش هاي آبياري تيپ و شياري از لحاظ عملکرد و اندازه غده ها در زراعت سيب زميني، آزمايشي در مرکز تحقيقات کشاورزي همدان (ايستگاه اکباتان) در سال 1383 انجام شد. اين تحقيق به صورت کرتهاي خرده شده در قالب بلوک هاي کامل تصادفي با فاکتور اصلي مقادير مختلف آب آبياري در سه سطح (75 درصد، 100 درصد و 125 درصد تبخير تجمعي از تشت تبخير کلاس A) و فاکتورهاي فرعي (شامل نوارهاي تيپ وسط پشته روي سطح خاک، نوارهاي تيپ وسط پشته در عمق 5 سانتيمتر، نوارهاي تيپ کناره هاي پشته روي سطح خاک و آبياري شياري) در سه تکرار انجام گرديد. نتايج آزمايش نشان داد که با افزايش آب مصرفي عملکرد محصول و درصد غده هاي بزرگتر از 55 ميليمتر افزايش مي يابد. درصد غده هاي ريز (کوچکتر از 35 ميليمتر به عنوان معياري از ضايعات اين محصول) در تيمارهاي آبي 100 و 125 درصد يكسان بوده و اختلاف معني داري در سطح 5 درصد با هم نداشتند. ميزان ضايعات در اين تيمارهاي آبي کمتر ازتيمار آبي 75 درصد بود.

محدوديت خاك و آب از يك طرف و افزايش نياز به غذا به دليل افزايش جمعيت، دانشمندان را به سمت افزايش محصول در واحد سطح سوق داده است. استفاده از تكنولوژي هاي جديد، رقمهاي پرمحصول و مقاوم و ... در همين راستا بوده است. يكي از تكنيك هاي جديد كه از عمر آن در كشور ما كمتر از دو دهه مي گذرد كشت در محيط گلخانه است.
گلخانه محيط كشتي است كه در آن تغييرات دما، رطوبت و نور در محدوده مورد نياز گياه كنترل مي شود تا محصول مناسب از لحاظ كمي و كيفي توليد گردد. در كشت هاي گلخانه اي به دليل قرار گرفتن گياهان در يك محيط محدود، مسايل مربوط به تغذيه، آفات و بيماري ها از اهميت بيشتري برخوردار است و بعلاوه، هزينه اوليه آنها نيز به دليل ساخت سازه گلخانه بالاست.
جيرفت و كهنوج با داشتن اقليم آب و هوايي مناسب، با داشتن بيش از 1000 هكتار سطح زيركشت خيار گلخانه اي در سال 1383، مقام اول توليد را در كشور داشته است كه مسلما با شناخت عوامل تاثيرگذار بر تلفات خيار در مراحل مختلف توليد و جلوگيري كردن از بروز آن، ميتوان به افزايش توليد محصول سالم و ايمن براي مصرف در داخل كشور و سپس به صادرات آن انديشيد.
در اين مقاله، ضمن پرداختن به عوامل موثر بر بروز ضايعات خيار گلخانه اي در منطقه جيرفت و كهنوج، پيشنهاداتي در راستاي كاستن از اين عوامل و توليد محصول سالم و با كيفيت تر ارايه گرديده است.

عامل اصلي پوسيدگي گلگاه (BER) (blossom-end rot) بعنوان يک عارضه فيزيولوژيکي، عدم توازن بين انتقال آسيميلاتهاي برگي از طريق آوند آبکش و کلسيم به وسيله آوند چوبي به بافت تحتاني نهنج است که در طول دوره رشد سريع سلولي اتفاق مي افتد. و يک اثر متقابل بين شدت رشد ميوه و امکان جذب کلسيم توسط بخش تحتاني بافت ميوه وجود دارد. کمبود کلسيم در بافت مي تواند مربوط به دو عامل کمبود کلسيم در محيط ريشه يا توزيع نامناسب آن در مسير انتقال به ميوه ها در مراحل بحراني رشد ميوه باشد.
عواملي نظير شوري خاک، رطوبت، کوددهي و شدت تبخير و تعرق از مهمترين فاکتورهاي موثر در اين عارضه مي باشند و بروز آن با رشد سريع ميوه همبستگي داشته و ارقام با ميوه هاي درشت، حساسيت خاصي به آن دارند. شيوع اين عارضه تحت تاثير روش آبياري و در آبياري فارويي در مقايسه با آبياري قطره اي بيشتر است.
شوري بالا با کاهش فشار ريشه اي و محدود ساختن جذب آب تا حدود زيادي جذب کلسيم را کاهش مي دهد بگونه اي که جذب کلسيم با افزايش شوري به صورت خطي کاهش مي يابد. تاثير کوتاه مدت شوري بصورت کاهش جذب و انتقال کلسيم به ميوه، و اثر بلند مدت آن بصورت محدود کردن گسترش بافت آوندي در داخل ميوه و افزايش مقاومت در برابر جريان آب و در نتيجه کاهش انتقال کلسيم از قسمت فوقاني به قسمت تحتاني ميوه باشد. کلسيم از مسيري متفاوت از K, P, N به ميوه ها منتقل مي شود و شدت تعرق تا حدود زيادي بر ميزان انتقال صعودي Ca²⁺ تاثير دارد. اضافه نمودن کودهاي اصلي اغلب باعث افزايش شوري و ايجاد رقابت پتاسيم و احتمالا منيزيم با کلسيم مي شود. شيوع اين عارضه اغلب در شوري هاي حاصل از استفاده کودهاي اصلي بيش از شوري با NaCl تحريک مي شود. حتي در سيستم هاي هيدروپونيک در غياب نمکهاي سديم با افزايش نسبت K/Ca در محلول غذايي جذب کلسيم در EC بالا كاهش مي يابد.

بسياري از كشاورزان منطقه جيرفت و کهنوج، غده بذري سيب زميني مورد نياز كشت پاييزه (طرح استمرار) خود را طي فصل تابستان در سردخانه (در مناطق گرمسيري) و يا انبارهاي سنتي (در مناطق سردسيري) نگهداري مي كنند. هر ساله بخش قابل توجهي از اين غده ها در انبار يا سردخانه دچار پوسيدگي شده و از بين مي روند. به منظور شناسايي عوامل پوسيدگي غده هاي بذري، طي تابستان سالهاي 81 و 80 از سردخانه ها و انبارهاي نگهداري غده هاي بذري منطقه بازديد و بصورت تصادفي از غده هاي داراي علايم پوسيدگي خشک (dry rot) و پوسيدگي نرم (soft rot) نمونه برداري بعمل آمد. نمونه ها مطابق روشهاي متداول بيماري شناسي گياهي، روي محيط كشت هاي قارچي و باکتريايي عمومي و اختصاصي کشت داده شدند. قارچ ها و باکتري هاي رشد يافته، خالص سازي و پس از اثبات بيماري زايي روي غده هاي سالم رقم پريمير، مجددا جداسازي شده و پس از خالص سازي مورد شناسايي قرار گرفتند. در مجموع از غده هاي پوسيده جمع آوري شده 2/46 درصد قارچ Cylindrocarpon didymum، 9/17 درصد قارچFusarium equiseti ،7/7  درصد قارچ F. solani ، 8/12 درصد قارچ F. culmorum و 4/15 درصد باكتري Ralstonia solanacearum جداسازي شد.

آزاليا به عنوان يك گياه درختچه اي با قابليت كشت گلداني حدود يك قرن در آمريكا درون گلخانه كشت شده و گياهي با قيمت بالا مي باشد. كاهش هزينه توليد و افزايش رشد آن بر توليد اقتصادي آن موثر مي باشد. دو فاكتوري كه مستقيما بر عوامل ذكر شده موثرند، عبارت از بستر كشت قابل رقابت با پيت و تغذيه با ازت مي باشند. ازت به عنوان يك عامل موثر در محدوديت رشد به مقدار بيشتري نسبت به ساير عناصر غذايي براي رشد اين گياه مورد نياز مي باشد. در سال 1379 در طي آزمايش فاكتوريل اثر 6 سطح ازت 0، 5/3، 7، 14، 5/28 و 57 ميلي مول در ليتر در سه نوع بستر كشت شامل پيت، پيت ₃/¹ + كمپوست ضايعات چاي 3/¹ + ماسه ₃/¹ و كمپوست پوسته درخت ₄/³ + ضايعات چاي ₄/¹ مورد بررسي قرار گرفت. نتايج نشان داد كه 14 ميلي مول در ليتر ازت در بسترهاي كشت  پيت، پيت ₃/¹ + كمپوست ضايعات چاي ₃/¹ + ماسه ₃/¹ و 5/28 ميلي مول در ليتر ازت در كمپوست پوسته درخت ₄/³ + كمپوست ضايعات چاي ₄/¹ بيشترين تاثير را بر شاخص رشدي چون ارتفاع، قطر، تعداد گل، وزن مرطوب، وزن خشك داشته است. از نظر بستر كشت نيز پيت ₃/¹ + كمپوست ضايعات چاي ₃/¹ + ماسه ₃/¹ با توجه به كاهش 66% در مصرف پيت مي تواند بستر مناسبي در توليد اين گياه باشد.

سبزي ها علاوه بر تامين بخشي از انرژي لازم براي فعاليت هاي متابوليكي بدن انسان در تامين تركيبات ضروري مثل ويتامين ها، املاح معدني، اسيدهاي آمينه ضروري و فيبر خام نقش اساسي دارند. اين گروه از محصولات باغي به دليل داشتن مقدار رطوبت بالا فساد پذير هستند و بخش عمده اي از آنها در طي دوره پس از برداشت از بين مي روند. يكي از راه هاي افزايش دسترسي بيشتر مردم به فرآورده هاي باغباني، جلوگيري از ضايعات بين زمان برداشت تا هنگام مصرف مي باشد كه غالبا توجه چنداني به آن نمي شود. با اين كه فساد سبزي ها و ضايع شدن آنها امري اجتناب ناپذير است، با آگاهي از ماهيت محصول و عوامل فساد مي توان ميزان ضايعات را به حداقل رساند. زمان برداشت مناسب، تيمارهاي پيش سرمايي، استفاده از انبارهاي مناسب، رعايت اصول صحيح زارعي براي توليد محصول با كيفيت بالا، التيام دهي، بسته بندي، جابه جايي، توزيع و عرضه صحيح سبزي ها به بازار مصرف و استفاده از بيوتكنولوژي از مهمترين راهكارهاي موجود براي كاهش ميزان ضايعات در سبزي ها مي باشد. در اين مقاله ضمن بررسي نقش عوامل مذكور در كاهش ضايعات سبزي ها، پيشنهاداتي براي كاهش ميزان ضايعات در سبزي ها ارايه شده است.