مسجد حاج آقا علي ( چهلستون )
مسجد حاج آقا علي با الهام از مسجد وکيل شيراز بنا گرديده و چهل ستون سنگي يک پارچه دارد ( ارتفاع هر ستون 2 متر و قطر آنها 90 سانتي متر است ) . بخشهاي الحاقي در دوره اخير يک شبستان وسيع مي باشد که در شمال آن احداث گرديده است .
مسجد پامنار
مسجد پامنار که در خيابان شهيد فتحعليشاهي قرار دارد از آثار دوره حکومت آل مظفر است. اين بنا در سال 793 هجري قمري به فرمان عمادالدين سلطان محمود برادر شاه شجاع ( از خاندان آل مظفر) ساخته شده و شامل سردر ورودي و مناره و صحن کوچکي مي باشد .نماي سردر اين مسجد با کاشيکاري مقرنس کاري زيبائي تزئين يافته است .
مسجدگنجعليخان (سال 1007 هجري قمري )
" مسجد يا نمازخانه گنجعليخان " در شمال شرقي ميدان و همجوار با مدرسه , قرار گرفته است , فضاي داخلي اين مسجد کوچک به ابعاد 25/5 × 5 متر و مساحت 5/27 متر مربع مي باشد.اين مسجد گنجينه هاي از تزئينات معماري اسلامي دوره صفوي , نظير گچبري , کاشيکاري , خطاطي , مقــرنس کاري , کاربندي , حجاري و نقاشيهاي زيبا مي باشد.کتيبه پاکار سقف به خط شهاب الدين کرمان , خطاط عصر صفوي است که سوره مبارکه جمعه را با يک رنگ ( خط و زمينه ) نگاشته است .
مسجد جامع مظفري
مسجد جامع يا مسجد مظفري کرمان در کنار ميدان مشتاقيه و ابتداي خيابان شريعتي واقع گرديده و يکي از زيباترين مساجد ايران مي باشد. براساس کتيبه سردر اصلي , روز چهارشنبه هفتم شوال سال 705 هجري قمري به دستور " اميدمبارز الدين محمد مظفر " (سرسلسله آل مظفر) واستاد "حاج محمد يزدي " آغاز گرديد و در اواخر سال 755 هجري به پايان رسيده است .درقسمت غربي مسجد ايواني است که بناي اصلي آن متعلق به دوره آل مظفر است ولي در دوره هاي بعدي الحاات و تعميراتي در مسجد صورت گرفته است از جمله تعميرات والحاقاتي که در دوره صفوي (شاه عباس دوم ) انجام يافته , بخشي از بدنه محراب مسجد است. مسجد با نقشه چهار ايواني ساخته شده و داراي سردري رفيع و باشکوه , ايوان , شبستان , مناره و صحني بسيار زيبا مي باشد. سردر بزرگ و بلند با کاشيکاري جالب آن ,شباهت زيادي با مسجد جامع يزد دارد. در طرف دري که از خيابان مظفري وارد مسجد مي شوند. سنگي بسيار عالي و شفاف به ديوار نصب است که به سنگ آينه شهرت دارد. اين مسجد از يک سحن به ابعاد 84 ×47 × 56/66 متر و چهار ايوان تشکيل شده که امروز صحن آن وسيع تر شده است . درايوان ضلع غربي محراب بسيار عالي و زيبائي وجود دارد که حاشيه بالاي آن از سنگ مرمر سبز با خطوط بسيار شيوا و دلنشين منقوش و حجاري شده و درانتهاي خطوط قرآني چنين رقم زده شده " عمل خواجه ... معمار اصفهاني " .
ساختمان مسجد برطبق اصول قرينه سازي , دوايوان بزرگ تابستاني و زمستاني دارد . ارزشمندترين قسمت بنا کارشيکاري معرق محراب و سردر شرقي مسجد مي باشد . دراين مسجد انواع کاشي هاي معرق , هفت رنگ ساده و چندرنگ کار شده است .دراين بناي باشکوه مقرنس گچ بري شده در هشتي يک ياز وروديها و محراب مقرنس شده با کاشيکاري بسيار ظريف معرق و نيز مقرنسهاي معرق شده ورودي اصلي را مي بينيم. ساختمان مسجد به سبک بناهاي اسلامي و شامل سه ايوان بزرگ غربي ( قبله ) و شمالي و جنوبي است سردرجنوب غربي از آثار عهد صفوي است. مناره و گلدسته مسجد در زمان کريم خان زند 1176 هجري قمري مرمت يافته است سردر رو به شرق مسجد از شليک توپ هاي آقامحمدخان قاجار خرابي يافت ولي بعدها مرمت شد . تعميرات حفاظتي و اساسي بنا از سال 1348 شروع شده و هنوز هم ادامه دارد .اين بنا درجوار بازار و در قالب شهر واقع شده و به جهت موقعيت خاصي که دارد محل اصلي برپايي نماز جماعت بوده است .
مسجد ملک ( مسجد امام )
اين مسجد که در خيابان امام خميني قرار دارد از بناهاي دوران سلجوقي است و ازنوع مساجد چهار ايواني و يکي از بزرگترين مسجدهاي کرمان است. سابقه تاريخي اين بنا به قرن پنجم هجري ( عصر سلجوقي ) مي رسد. بناي اين مسجد رابه ملک تورانشاه منصوب داشته اند .قسمتهاي مختلف اين مسجد به مرور زمان و به کرات تعمير گرديده , مخصوصا" صفحه اصلي در زمان وکيل الملک (1285 هجري قمري ) بازسازي شده است. آنچه از قسمتهاي اصلي دوره سلجوقيان برجاي مانده , برج آجري ضلع شمال شرقي و سه محراب گچبري شده مي باشد که يکي از اين محراب ها براثر تغييراتي که در بنا صورت گرفته در حال حاضر در پشت بام شبستان امام حسن قرار داد. مسجد امام بيش از 107 متر عرض دارد و در چهار طرف آن شبستانهاي ساخته شده است . معروف ترين شبستان آن شبستان امام حسن است . در قسمت غربي آن ايوان بزرگي با روکش کاشي خوش رنگ معقلي برجاي مانده است تعميرات مسجد ملک از سال 1348 آغاز شده و هنوز نيز ادامه دارد. ايوان بزرگ قبله مسجد روبه روي در شرقي قرار دارد. يک در بزرگ به طرف شمال و در ديگري به طرف جنوب غربي باز مي شود. در وسط صحن مسجد آب نمايي به عمق چهارمتر وجود دارد که سابقا" آب مستوره از آن در مي شده استو براي وضو گرفتن و ساير موارد استفاده شده است .
مدرسه ابراهيم خان
در مرکز شهر کرمان مدرسه زيبا و وسيعي به نام مدرسه ابراهيم خان ( ظهيرالدوله ) ديده مي شود. باني اين مدرسه مرحوم ابراهيم خان ظهير الدوله جد خاندان ابراهيمي است .
اين مدرسه در داخل قيصريه نزديک بازار و شمال بازار قديم و ميدان گنجعليخان قرار گرفته و سالها محل بحث و فحص و مدرس طلاب قديمه بوده و حجره هاي آن در اطراف و چهار ضلع آن واقع است در کل ساختمان اين مدرسه را شاه نشين , محراب , ايوانچه و غرفه هاي اطراف تشکيل مي دهد .تزئينات نماي داخلي مدرسه کاشي هفت رنگ با نقش گل و بوته , گلدان و باغ و نيز مقرنس کاري و گچبري است . دراين مدرسه همچنين مي توانيم يکي از رفيع ترين بادگيرهاي کرمان را که از جمله زيباترين بادگيرهاي شهر کرمان است , ببينيم ايوان شرقي و برج ساعت اين مدرسه کاشيکاري و چشم اندازي زيبا دارد. جلوي حجره هاي آن از سنگ ساخته شده و حوض بزرگي وسط حياط قرار دارد. طاقنماهاي بنا نمونه هاي زيبايي را از کاشيکاري , پيش روي بيننده قرار مي دهند برروي کاشيکاري سردر و کاشيکاري خشتي داخل مدرسه تاريخهاي مختلفي به چشم مي خورد که قديمي ترين آنها سال 1132 هجري قمري است.
در يک کتيبه ماده تاريخ بناي اين مدرسه ديده مي شود که اثر شادروان صباي کاشاني شاعر مشهور است. اين کتيبه کاشي برروي ديوار مدرسه نصب شده است .
زد صبا نيز از پي تاريخ اين و آن رقم سلسبيل از وجود ابراهيم در جنب سبيل با اين ترتيب با احتساب حروف ابجد , تاريخ سال 1232 هجري قمري به دست مي آيد .يکي از تزئينات جالب مدرسه سنگ يک پارچه اي است که از مرمر به صورت بسيار زيبايي تراشيده شده و ورودي مدرسه را در برگرفته است . آيه " سلام علي ابراهيم " که اشاره به باني مجموعه نيز مي باشد برروي سنگ مذکور حجاري شده و جلوه خاصي به ورودي داده است. کوبه در مدرسه نيز از شاهکاري هنر فلزکاري عصر قاجار مي باشد مدرسه هم اکنون محل کسب علوم ديني است.
مدرسه
اين بنا در سال 1007 هجري قمري , در شرق ميدان به ابعاد 23 × 5/31 متر ( با 725 متر مربع زيربنا ) در دو طبقه ساخته شده , کتيبه هاي آن به خط استاد عليرضا عباسي - خطاط مشهور عصر صفوي نوشته شده است . کاشيکاري نماي داخلي و بيروني مدرسه از نوع معرق و معقلي است و کاربنديهاي زيبا , مقرض بنديهاي منقوش , گچبريها و نقاشيهاي ديدني , مکمل تزئينات آن مي باشد . وجود حجره هايي به سبک مدارس مذهبي , سبک معماري , کتيبه سنگي وقف نامه و وجود يک قاب کاشيکاري در ضلع شرقي مدرسه که بر روي آن حديث شريف " انامدينه العلم و علي بامها " نقش بسته است و نيز اسماء متبرکه و آيات قرآني موجود دراين بنا , حکايت از مدرسه بودن آن , در گذشته دارد
مسجد حاج آقا علي
ساختمان مسجد شامل : سردر , مناره گلدسته , رواق , صحن , شبستان , شاه نشين و محراب است. سردر , مناره گلدسته و محراب مسجد مزين به کاشيکاري خشت هفت رنگ (مينايي) است. طاق بندي شبستان آن جالب مي باشد. در بالاي محراب کتبه ئي از کاشي نصب شده و در داخل آن گچ بري و مقرنس سازي ديده مي شود. در مجاورت مسجد ساختمان آن انبار و کاروانسرا ديده مي شود .
تکيه مديرالملک
تکيه مديرالملک از بناهاي دورة قاجار بوده و واقع در خيابان امام شهر کرمان مي باشد بطوريکه ضلع جنوبي در امتداد خيابان امام و ضلع شرقي آن همجوار کوچه اي است که از خيابان امام تا بازار ادامه دارد.تکيه داراي دو حياط مي باشد که در راستاي شمالي - جنوبي امتداد دارند. حياط اصلي بزرگتر بوده و در سمت شمال آن اتاقي ارسي دار و در پيش آن تالار مابين دو تختگاه وجود دارد که راه دسترسي اتاق و تالار از آن مي باشد. امتداد اين فضاها عمود بر امتداد حياط است. ارتفاع اين فضاها بيشتر از فضاهاي اطراف حياط است. براي تقسيم ارتفاع به تناسبات انساني طاقچه ها در دو ارتفاع اجرا گرديده اند. نماي داخلي تالار آجربندکشي شده است. اين بنا داراي ساختمان زيبايي در ضلع جنوبي توده که با تعريض خيابان ازبين رفته است. حياط کوچک فضاهاي خدماتي را بر گرداگرد خود دارد. راه دسترس به تکيه از درب داخل کوچه است که يک هشتي از نوع نگيني دارد که به دو حياط راه دارد.
اين بنا هنوز کاربري اصلي خود را دارد. تزئينات بنا در حياط اصلي به صورت ترکيب آجرکاري با کاشي معقلي مي باشد. عليرغم تخريب جبهه جنوبي اقدامات استحکام بخش و کف سازي و مرمت همچنان ادامه دارد.
