پرسش و پاسخ های اعتقادی

جایگاه یزید در آخرت

خلقت بهشت و جهنم در این زمان و مکان و اندازه آنها

اکثر دانشمندان اسلامی معتقدند که این دو هم اکنون وجود خارجی دارند و ظواهر آیات قرآن نیز این نظر را تائید می­کند. به عنوان نمونه:

1- آیات فراوانی که در مورد بهشت و یا دوزخ تعبیر به «اعدت» (مهیا شده) نظیر آیه 133 از سوره آل عمران[1]و یا تعبیرات دیگری که از همین ماده آمده است. از این آیات استفاده می­شود که بهشت و دوزخ هم اکنون آماده شده­اند اگر چه بر اثر اعمال نیک و بد انسان­ها توسعه می­یابند.

2- در آیات مربوط به معراج در سوره «والنجم»  می­خوانیم: بار دیگر پیامبر (ص) جبرئیل را نزد «سدره المنتهی» که در بهشت جاویدان قرار دارد مشاهده کرد.[2]

3- در سوره تکاثر می­فرماید: اگر علم الیقین داشتید، دوزخ را مشاهده می­کردید پس به عین الیقین آن را می­دیدید.»[3]...

اما اینکه بهشت و جهنم در کجا هستند؟

پاسخ این سوال را از دو راه می­توان داد:

نخست اینکه بهشت و دوزخ در باطن و درون این جهانند.

همانطور که در این عالم موجودات بسیاری هستند که با چشم و گوش و لامسه عادی و غیر مسلح قابل درک نیستند، نظیر امواج رادیویی که تا دستگاه گیرنده­ای نباشد، صدائی از آن امواج به گوش ما نمی­رسد. البته این مثال هر چند از جهاتی رسا نیست ولی برای مجسم ساختن چگونگی وجود بهشت و دوزخ، در باطن این جهان، مؤثر به نظر می­رسد.

دیگر اینکه: عالم آخرت و بهشت و دوزخ، محیط بر این عالم است و به اصطلاح این جهان در شکم و درون آن جهان قرار گرفته است. درست همانند عالم جنین که در درون عالم دنیاست، زیرا می­دانیم عالم جنین برای خود عالم مستقلی است، اما جدای از این عالمی که در آن هستیم نیست، بلکه در درون آن واقع شده است. عالم دنیا نیز نسبت به عالم آخرت همین حال را دارد، یعنی در درون آن قرار گرفته است و اگر می‏بینیم قرآن می‏گوید وسعت بهشت به اندازه وسعت آسمان­ها و زمین است به خاطر آن است که انسان چیزی وسیع­تر از آسمان و زمین نمی‏شناسد تا مقیاس سنجش قرار داده شود ، لذا قرآن برای اینکه وسعت و عظمت بهشت را ترسیم کند آن را به پهنه آسمان­ها و زمین تشبیه کرده است و چاره‏ای غیر از این نبوده، همان طور که اگر کودکی که در شکم مادر قرار دارد، عقل می‏داشت و می‏خواستیم با او سخن بگوئیم باید با منطقی صحبت کنیم که برای او در آن محیط قابل درک باشد.

از آنچه گفتیم پاسخ این سؤال نیز روشن شد که اگر وسعت بهشت به اندازه زمین و آسمان­ها است پس دوزخ کجا است ؟ زیرا طبق پاسخ اول دوزخ نیز در درون همین جهان قرار گرفته و وجود آن در درون این جهان منافاتی با وجود بهشت در درون آن ندارد (همانطور که در مثال امواج فرستنده صوتی ذکر شد) و اما طبق پاسخ دوم که بهشت و دوزخ محیط بر این جهان باشند جواب باز هم روشنتر است زیرا دوزخ می‏تواند محیط بر این جهان باشد و بهشت محیط بر آن و از آن هم وسیع­تر.[4]

حجاب در بهشت

در بهشت و آخرت چیزی به عنوان تکلیف و وظیفه شرعی وجود ندارد، چرا که دنیا خانه عمل و آخرت خانه حساب است و در آنجا دیگر عملی در کار نیست.

از ظواهر آیات و روایات استفاده می شود که در آخرت نیز در مسائل جنسی و اموری که بدان مربوط است محدودیتهایی وجود دارد. در وصف زنان بهشتی می فرماید:

الف:کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ؛همچون مروارید درصدفپنهان![i]

ب:عُرُبًا أَتْرابًا؛زنانی که تنها به همسرشان عشق می‏ورزند و خوش زبان و فصیح و هم سن و سالند![ii]

ج:حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ؛حوریانی که در خیمه‏های بهشتی مستورند![iii]

د:لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ؛هیچ انس و جنّ پیش از ایشان با آنها تماس نگرفته (و دوشیزه‏اند(![iv]

ه‍:فیهِنَّ قاصِراتُ الطَّرْفِ لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ؛در آن باغهای بهشتی زنانی هستند که جز به همسران خود عشق نمی‏ورزند؛ و هیچ انس و جنّ پیش از اینها با آنان تماس نگرفته است.[v]

به نظر می رسد که در بهشت حجاب باشد اما نه بعنوان یک تکلیف بلکه به عنوان یک کرامت و یک مقام معنوی و یا اموری که برای ما بدرستی معلوم نیست.

پیامبر صلی الله علیه و آله و دیگر افراد در قیامت

در بسیاری از آیات قرآن صراحتا بیان شده انسانها  در قیامت دو دسته می شوند: گروهی بهشتی و گروهی جهنمی خواهند بود که ویژگیهای هر گروه در بسیاری از آیات از جمله آیات 14 تا 16 سوره روم چنین بیان شده است: «وَ یَوْمَ تَقُومُ الساعَةُ یَوْمَئذٍ یَتَفَرَّقُونَ فَأَمَّا الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصلِحَتِ فَهُمْ فی رَوْضةٍ یُحْبرُونَ وَ أَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِئَایَتِنَا وَ لِقَای الاَخِرَةِ فَأُولَئک فی الْعَذَابِ محْضرُونَ»: آن روز که قیامت بر پا می گردد (مردم) از هم جدا می شوند اما آنها که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند در باغی از بهشت شاد و مسرور خواهند بود و اما آنها که به آیات ما و لقای آخرت کافر شدند در عذاب الهی احضار می شوند[1]».

بنابراین آنها که از دو گوهر ایمان و عمل صالح برخوردار باشند، به هیچ وجه مزه آتش جهنم را نخواهند چشید بلکه مورد رحمت بی پایان الهی قرار خواهند گرفت. روشن است که پیامبران الهی که از شاخصه عصمت برخوردارند و کاملترین افراد از جهت ایمان و عمل صالح هستند، به طریق اولی روی آتش را نخواهند دید. برای تکمیل این بحث، ذکر 2 نکته ضروری است.

کسانی که دارای ایمان و عمل صالح هستند اما گناهانی نیز انجام داده اند، گرچه همانند مومنان ناب نیستند اما اگر گناهانشان بیش از حد نباشد ممکن است در اثر سختی های هنگام جان دادن، فشار و عذاب های برزخی این گناهان کاملا پاک شود و این گروه نیز در روز قیامت بدون چشیدن مزه آتش مستقیما به بهشت الهی وارد شوند.

افرادی که وارد آتش جهنم می شوند دو گروهند: گروهی که به خاطر کفر و عناد خود جاویدان در عذاب هستند و گروهی که بخاطر اعمال ناشایست خود وارد جهنم شده اند که این گروه نیز پس از پاک شدن از گناهان وارد بهشت خواهند شد.

کودکان کفار در قیا مت چگونه آزمایش می شوند؟

از مجموع روایات و اقوال علمای اسلامی بر می‏آید که اطفالی که از دنیا می‏روند، حالات متفاوتی دارند، مثلا:

1- اگر اطفال از آنِ مؤمنین باشند:

الف:در برزخ آموزش لازم می‏بینند و تکامل روحی پیدا کرده و در خدمت حضرت ابراهیم و ساره(ع) و یا حضرت فاطمه(س)می‏باشند و در آنجا تربیت می‏یابند و به کمال می‏رسند.

ب:بنا بر تفسیر آیه 52 سوره طور؛ به پدر و مادر مؤمن خود ملحق شده تا موجب خوشحالی آنان در بهشت شوند.[i]

2ـ اگر اطفال کفار و منافقین‏باشند:

الف:در تفسیر" یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ.

نوجوانانی جاودان در شکوه و طراوت پیوسته گرداگرد آنان می‏گردند.[ii]

 آمده است که اطفال مشرکین و کفار در قیامت خدمتگزاران اهل بهشت می‏شوند و البته این عقوبتی برای آنان محسوب نمی‏شود.

ب:خداوند به وسیله ملکی؛ آتشی بر می‏افروزد و بدانان فرمان می‏دهد که به آتش درآیند گروهی به آتش در آمده و آتش برای آنان سرد و سلامت می‏شود همانگونه که برای ابراهیم(ع) شد و دسته‏ای دیگر نمی‏روند، دسته‏اول اهل نجات و دسته دوم اهل گرفتاری هستند. البته مجانین و کسانی که در فترت(نبود حجت و پیامبر در فاصله زمانی بین دو پیامبر) بوده‏اند و حجت بر آنهااتمام نشده است،با آنان در این حکم شریک هستند.

ج:بعضی از روایات علم این قضیه را به خداوند ارجاع داده و فرموده‏اند:"اللّه اعلم بما کانوا عاملین"- "اللّه اعلم بما کانوا فاعلین"یعنی خداوند می‏داند که آنها چه چیزی انجام می دادند و مرتکب چه کاری می شدند.[iii]

وضعیت کودکان بعد از مرگ

مرحوم علامه طباطبائی مفسر بزرگ قرآن در این خصوص می فرمایند: آن چه قرآن کریم در باب اطفال و دیوانگان و… فرموده جملاتی است که نمی توان از آن حکم جزئیات را و این که آنها هم سعادت و شقاوت اخروی دارند یا خیر استفاده نمود. زیرا جزئیات احوال مردم در آخرت امری نیست که عقل بتواند از آن سر در آورد، مگر این که بگوئیم گناه و مغفرت منحصر در مخالفت تکلیف نیست، بلکه بعضی از مراحل مغفرت متعلق به مرضهای قلبی و احوال بدی می شود که عارض بر قلب شده و بین قلب و پروردگار حجاب می شود و این دسته از افراد درست است که به خاطر ضعف عقل و یا نداشتن آن تکلیف ندارند. لیکن چنان هم نیستند که ارتکاب کار زشت در دلشان اثر نگذاشته و دلهایشان را آلوده و محجوب از حق نسازد بلکه در این جهت با سایرین یکسانند و خلاصه در تنعم و نعیم قرب خدا و حضور در ساحت قدس الهی محتاج به ازاله آن مرضها و زدودن آن پرده ها هستند و هیچ چیزی  از عهده ازاله و رفع آن برنمی آید مگر همان عفو پروردگار. بعید نیست مراد از روایاتی هم که می گوید:(خداوند سبحان اطفال را محشور می کند و آتش را هم می آفریند، آنگاه به آنها دستور می دهد تا در آتش داخل شوند پس هر کس وارد آتش شود داخل بهشت می شود و هر کس سرپیچی کند داخل جهنم می شود) همین معنا باشد، یعنی مراد از آتش رفع آن پرده ها و معالجه آن مرضها باشد.

سرنوشت انسان هایی که هنگام نوزادی می میرند درجهان آخرت

بر اساس یک اصل پیشینی و مسلم می دانیم که در آخرت به هیچ کس ظلمی نخواهد شد، پس از این جهت جای نگرانی نیست. بنابر بعضی از تفاسیر و به استناد بعضی روایات، اطفال مؤمنین به پدر و مادر خود ملحق شده و اطفال مشرکین همان غلمان و ولدان بهشتی که در سوره مبارکه واقعه آیه 17 و 18 بدان اشاره شده، هستند، که در بهشت جاودانه خواهند ماند و به بهشتیان خدمت می کنند، البته این خدمت مانند خدمت دنیا نیست که مایه تحقیر یا خستگی و امثال آن باشد بلکه مایه نشاط، طراوت و زیبایی آنها است.

بنابر بعضی از روایات، اطفال مؤمنین به مؤمنین ملحق شده و اولاد مشرکین در آخرت امتحان می شوند، مانند اینکه خداوند آتشی می افروزاند و آنان را فرمان می دهد که به آتش درآیند، پس دسته ای فرمان خدا را اجرا کرده و آتش بر آنان سرد می شود و اهل نجات می شوند و گروهی دیگر در این امتحان سرافکنده و ناموفق بوده و اهل عذاب می شوند.[1]

سرنوشت اهل کتاب در روز رستاخیز

آن چه که شما از آیات مورد اشاره مانند آیه 62 سوره بقره و آیه 69 مائده و 17 حج متوجه شده اید نمی تواند مطلب درستی باشد جهت اختصار می گوییم که به تفسیر المیزان ج 1 ذیل آیه 62 سوره بقره و تفسیر نمونه   ج2 ذیل آیه 62 سوره بقره مراجعه کنید.

آیا دختر و پسری که به همدیگر علاقه دارند و لو در دنیا ازدواج نکنند، در قیامت به هم می رسند؟

اگر مراد شما از ملاقات، ازدواج باشد دلیل معتبری بر این امر وجود ندارد و اما اگر مراد شما این باشد که با فرض رستگار شدن هر دو و این که هر دو مشمول رحمت الهی گردند و در بهشت رحمت الهی قرار گیرند آیا می توانند با هم ازدواج کنند؟ می گوئیم مسلما ازدواج بهشتیان با کراهت و علیرغم میل خود نخواهد بود و زن بهشتی در انتخاب همسر با اکراه و اضطرار مواجه نخواهد شد و لذا ممکن است زنی در دنیا همسر کسی باشد و در آخرت همسر شخصی دیگر.

بهشت دارای درجات فراوان است

بهشت دارای درجات فراوان است و هر انسانی به حسب کمال و ارزش خود در بهشت درجات دارد و هر عمل خیری آدمی را درجه ای بالاتر خواهد برد . ولی بعضی از انسانها در بهشت دارای درجه هستند ( و لهم درجات[i]) و بعضی خود درجه هستند و ( و هم درجات [ii]) .

قرآن کریم می فرماید:" لکل درجات مما عملوا و ما ربک بغافل عما یعملون[iii]" و برای هر یک [ از این دو گروه ] از آنچه انجام داده اند [ در جزا ] مراتبی خواهد بود و پروردگارت از آنچه می کنند غافل نیست .

و هم فرماید: "نرفع درجات من نشاء ان ربک حکیم علیم [iv] "

درجات هر کس را که بخواهیم فرا می بریم زیرا پروردگار تو حکیم و دانا است .

و هم می فرماید :"و للآخرة اکبر درجات و اکبر تفضیلا [v]"

و قطعا درجات آخرت و برتری آن بزرگتر و بیشتر است .

و هم در سوره مجادله آیه 11 فرمود:"یرفع الله الذین آمنوا منکم و الذین اوتوا العلم درجات "

خدا ( رتبه ) کسانی از شما را که گرویده و کسانی را که دانشمندند ( برحسب) درجات بلند گرداند و خدا به آنچه می کنید آگاه است .

هر عمل خیر و هر اندیشه پاکی می تواند آدمی را یک گام به پیش ببرد ،"من جاء بالحسنة فله عشر امثالها[vi]"هر کس یک حسنه بیاورد ده حسنه مانند آن بدو پاداش داده می شود .

 چنانچه فرمود: "من جاء بالحسنة فله خیر منها[vii]"کسی که حسنه ای به جا آورد برای او بهتر خواهد بود، همانطور که فرمود: "لا تستوی الحسنة و السیئة[viii]"حسنه و سیئه برابر نخواهد بود .

وضعیت زنان و شوهران بهشتی، اگر تمایل به هم نداشته باشند

زنان مؤمنه در آخرت جمالی چندین برابر حورالعین دارند و با همسران خود یا مردان بهشتی همسری خواهند کرد. غلمان بهشتی تنها خدمتگزاران بهشتیان هستند و غلمان بهشت، شوهر برای زنان بهشتی نیستند.

بهشت جای نزاع، حقد و عقده نیست،

«وَ نَزَعْنا ما فی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ تَجْری مِنْ تَحْتِهِمُ اْلأَنْهارُ وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی هَدانا لِهذا وَ ما کُنّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللّهُ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالْحَقّ‏ِ وَ نُودُوا أَنْ تِلْکُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوها بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»[1]

و آنچه در دلها از کینه و حسد دارند، برمی‏کنیم (تا در صفا و صمیمیّت با هم زندگی کنند)؛ و از زیر (قصرها و درختان) آنها، نهرها جریان دارد؛ می‏گویند: «ستایش مخصوص خداوندی است که ما را به این (همه نعمتها) رهنمون شد؛ و اگر خدا ما را هدایت نکرده بود، ما (به اینها) راه نمی‏یافتیم! مسلّماً فرستادگان پروردگار ما حق را آوردند!» و (در این هنگام) به آنان ندا داده می‏شود که: «این بهشت را در برابر اعمالی که انجام می‏دادید، به ارث بردید!»

انسانی که بهشتی شده است از همه این رذائل پاک است و شوهری که بهشتی شده باشد از هر نقصی رهیده شده است و لایق بهشت آمدن است و به فرض چنین حالتی، بر زن اکراه و اجباری نیست.

پاداش زنان در بهشت در مقابل حورالعین برای مردان

این که پاداش زنان مومن در بهشت چیست؟ در منابع کلامی و روایی چنین آمده که در روز قیامت، اگر شوهر زن مؤمنه، اهل بهشت بود همو را به اختیار خود می­پذیرد و اگر از اهل جهنم بود مردی را از میان مردان بهشتی برمی‏گزیند. شاید بتوان گفت علت این که زنان بهشتی، چه از جنس حوران بهشتی و چه آنان که وارد بهشت شده­اند دارای یک همسر هستند، این است که چند شوهری علاوه بر ناسازگار بودن با طبیعت مرد با طبیعت زن نیز ناسازگار است.[i]

اما گروهی دیگر از مفسرین در مقابل مدعی‏اند که حورالعین می‏تواند مذکر هم باشد، بر اساس این نظر شاید علت این که اوصاف حور به کار رفته در قرآن بر مؤنث دلالت می‏کنند نه بر مذکر، به این جهت بوده است که گفتگو و محاوره در آن آیات با طائفه مردان مؤمن بوده است نه با زنان مؤمن دنیوی، لذا اسلوب محاوره اقتضا داشت که اوصاف زنان بهشتی ذکر شود.

اما باید توجه داشت با مراجعه به آیات، روایات و تفاسیر مربوطه این گونه استفاده می شود که زنان با ایمان در قیامت در کنار زنان بهشتی (حورالعین) با مردان مؤمن بهشتی قرین می‏باشند. و زنان با ایمان با همسران با ایمان خود وارد بهشت می‏شوند.

1- «اُدْخُلُوا اَلْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُونَ»[ii] (به آنها خطاب می‏شود:) «شما و همسرانتان در نهایت شادمانی وارد بهشت شوید!» و منظور از ازواج، همان زنان با ایمانی هستند که در دنیا بودند[iii] و بودن در کنار همسران با ایمان و مهربان هم برای مردان لذت‏بخش است و هم برای زنانشان.

2-«هُمْ وَ أَزْواجُهُمْ فِی ظِلالٍ عَلَی اَلْأَرائِکِ مُتَّکِؤُنَ»[iv]  آنها و همسرانشان در سایه‏های (قصرها و درختان بهشتی) بر تختها تکیه زده‏اند..

و آیاتی که داخل شدن همسران صالح را به بهشت وعده داده شده است. از جمله:«رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ اَلَّتِی وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ اَلْعَزِیزُ اَلْحَکِیمُ»[v] پروردگارا! آنها را در باغهای جاویدان بهشت که به آنها وعده فرموده‏ای وارد کن، همچنین از پدران و همسران و فرزندانشان هر کدام که صالح بودند، که تو توانا و حکیمی!..

«جَنّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیّاتِهِمْ وَ الْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلّ‏ِ بابٍ»[vi]

(همان) باغهای جاویدان بهشتی که وارد آن می‏شوند؛ و همچنین پدران و همسران و فرزندان صالح آنها؛ و فرشتگان از هر دری بر آنان وارد می‏گردند....

از این آیات استفاده می‏شود که زنان و مردانی که در این دنیا همسر یکدیگرند هرگاه هر دو با ایمان و بهشتی باشند در آنجا به هم ملحق می‏شوند و با هم در بهترین شرایط و حالات زندگی می‏کنند.

و حتی از روایات استفاده می‏شود که مقام این زنان برتر از حوریان بهشتی است؛ به خاطر عبادات و اعمال صالحی که در این جهان انجام داده‏اند، بنابراین لذت‏های بهشت مخصوص مردان بهشتی نیست، بلکه کسی که داخل بهشت می‏شود از نعمت‏ها و زیبایی‏ها لذت خواهد برد. چنان که قرآن می‏فرماید: «یُطافُ عَلَیْهِمْ بِصِحافٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ أَکْوابٍ وَ فیها ما تَشْتَهیهِ اْلأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ اْلأَعْیُنُ وَ أَنْتُمْ فیها خالِدُونَ»[vii]

"(این در حالی است که) ظرفها(ی غذا) و جامهای طلائی (شراب طهور) را گرداگرد آنها می‏گردانند؛ و در آن (بهشت) آنچه دلها می‏خواهد و چشمها از آن لذت می‏برد موجود است؛ و شما همیشه در آن خواهید ماند!"

بطلان ادعای انکار بهشت و جهنم در آخرت

قرآن مجید تکلیف ما را روشن و مشخص کرده است و فرموده است: «... فَبَشِّرْ عِبَادِ* الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئکَ الَّذِینَ هَدَئهُمُ اللَّهُ وَ أُوْلَئکَ هُمْ أُوْلُواْ الْأَلْبَابِ[1]..پس بندگان مرا بشارت ده! * همان کسانی که سخنان را می‏شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‏کنند آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده، و آنها خردمندانند.»

راستی چه کلامی از کلام الهی و کلام پیامبر (ص) و اهل بیت پیامبر (ع) نیکوترو محکم تر است؟

قطعا وظیفه ما رجوع به آیات کلام الله و تدبر در آنها و آشنایی با تفسیر آنها، با استفاده از کلمات نورانی ائمه معصومین علیهم السلام است. اگر ما خود را بر فهم و درک معانی قرآن مجهز سازیم، آن وقت بطلان تمامی اندیشه­هایی که در خلاف جهت آیات قرآنی است بخوبی روشن و آشکار خواهد شد و فرقی نمی­کند که این اندیشه باطل چه اسمی داشته باشد و یا از سوی چه کسانی باشد. این عقیده منسوب به صوفیان (در فرض سؤال) در تعارض جدی با بسیاری از آیات قرآن مجید و فرمایشات پیامبر (ص) و ائمه طاهرین علیهم السلام که درباره بهشت و جهنم و پاداش و جزاء وارد شده است، آیاتی مانند:«*وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها أَبَداً وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ قیلاً[2].و کسانی که ایمان آورده‏اند و اعمال صالح انجام داده‏اند، بزودی آن را در باغهایی از بهشت وارد می‏کنیم که نهرها از زیر درختانش جاری است جاودانه در آن خواهند ماند. وعده خداوند حق است و کیست که در گفتار و وعده‏هایش، از خدا صادقتر باشد؟!

*وَعَدَ اللَّهُ الْمُنافِقینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْکُفَّارَ نارَ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها هِیَ حَسْبُهُمْ وَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ لَهُمْ عَذابٌ مُقیمٌ[3]خداوند به مردان و زنان منافق و کفّار، وعده آتش دوزخ داده جاودانه در آن خواهند ماند- همان برای آنها کافی است!- و خدا آنها را از رحمت خود دور ساخته و عذاب همیشگی برای آنهاست!

*وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ مَساکِنَ طَیِّبَةً فی‏ جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ[4].خداوند به مردان و زنان باایمان، باغهایی از بهشت وعده داده که نهرها از زیر درختانش جاری است جاودانه در آن خواهند ماند و مسکن‏های پاکیزه‏ای در بهشتهای جاودان (نصیب آنها ساخته) و (خشنودی و) رضای خدا، (از همه اینها) برتر است و پیروزی بزرگ، همین است!

*یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ[5].ای مردم! وعده خداوند حقّ است مبادا زندگی دنیا شما را بفریبد، و مبادا شیطان شما را فریب دهد و به (کرم) خدا مغرور سازد!

*وَ إِذا قیلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ السَّاعَةُ لا رَیْبَ فیها قُلْتُمْ ما نَدْری مَا السَّاعَةُ إِنْ نَظُنُّ إِلاَّ ظَنًّا وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَیْقِنینَ[6].و هنگامی که گفته می‏شد: «وعده خداوند حقّ است، و در قیامت هیچ شکّی نیست»، شما می‏گفتید: «ما نمی‏دانیم قیامت چیست؟ ما تنها گمانی در این باره داریم، و به هیچ وجه یقین نداریم!»

به دلیل این آیات و بسیاری از آیات دیگر ،چنین اوهامی به هر اسمی که باشد برای ما هیچ گونه ارزشی ندارد، کدام انسان عاقلی است که بین کلام خدا و رسول خدا و ائمه طاهرین علیهم السلام و کلام و عقاید این مدعیان دروغین حقانیت، کلام پروردگار و معصومین علیهم السلام را رها نماید و به سراغ کلام انسان­های غیر معصوم و جایز الخطا و سیراب نشده از زلال وحی برود؟

سازگاری لطف الهی با خلود و جهنم

باید توجه داشت که مستفاد از آیات و روایات اسلامی آن است که تنها گروهی مورد عذاب الهی واقع می شوند که حجت بر آنها تمام شده باشد و حداقل کسانی که مقصر در ایمان به حق و آگاهی از حق بوده اند، مورد عذاب واقع می شوند. یعنی ملاک اصلی برای عذاب الهی عنودگری در مقابل حقیقت است که با آنکه علم به آن دارد ولی حق را نمی پذیرد «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُم»[1]و «یَعْرِفُونَهُ کَما یَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ»[2]ولی کسانی که حجت بر آنان تمام نشده است، خلود در آتش نداشته و معذب نمی شوند «وَ ما کُنّا مُعَذِّبینَ حَتّی نَبْعَثَ رَسُولاً»[3] پس تنها عنود گران و کسانی که عمداً حق را نمی پذیرند مورد عذاب الهی و خلود در جهنم هستند.

 حال باید توجه داشت که آیا این خلود در آتش چه رابطه ای با وجود تاریک و ظلمانی این افراد دارد آیا خلود یک مجازات قراردادی است یا یک مجازات تکوینی و عین عمل است یعنی این آتش عین وجود ظلمانی او و عین اخلاق و عین اعمال این مخلد فی النار است؟ مستفاد از معارف دینی و اسلامی رابطه عینیت بین عذابها و خلود در آتش و شخصیت ذاتی و اخلاقی و عملی این فرد هست و در نتیجه نباید عذاب او را به این معنا مستند به خداوند کنیم این سرنوشت را خود رشته و کشته است و محال است که رحمت و رضوان خدا هر جا که استعدادی باشد، تعلق نگیرد. مشکل در قابلیت است که قابلیتی برای رحمت خداوند نیست والا در فاعلیت او ایرادی وجود ندارد. و منفعتی رخ نداده است.

 در معنای خلود بین عرفا و مفسرین جهان اسلام اختلاف نظرهایی است که می توانید به کتاب «جهنم چرا؟» نوشته جناب فرامرز قراملکی رجوع فرمایید.

معنای (عذاب روز عقیم) در قرآن

قرآن کریم می فرماید:( وَ لا یَزالُ الَّذینَ کَفَرُوا فی مِرْیَةٍ مِنْهُ حَتّی تَأْتِیَهُمُ السّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ یَأْتِیَهُمْ عَذابُ یَوْمٍ عَقیمٍ،  کافران همواره در باره قرآن در شکّ هستند، تا آن که روز قیامت به طور ناگهانی فرا رسد، یا عذاب روز عقیم ( روزی که قادر بر جبران گذشته نیستند) به سراغشان آید!)[i]

دو عبارت بغته و عقیم که در این آیه به کار رفته است نشان دهنده آن است که مقصود از این عذاب عذاب روز قیامت است و خاصیتش آن است که روز هلاک و بدبختی آنان است به گونه ای که روز دیگر بعد از آن نمی آید تا بتوانند گذشته را جبران کنند پس نه حیله و چاره ای برای این افراد باقی است و نه روز دیگری و فرصتی تا جبران مافات کنند و بالأخره قادر بر جبران آن نیستند.

اگر چه این افراد دچار تردید و شک بوده اند و تا این مرحله پیش آمده اند و در حقانیت قرآن دو دل شده اند و مرتبه ای از کفار دیگر جلوترند اما تعصّبها و خود خواهیها به آنان اجازه نداده است تا بیشتر مطالعه و تحقیق کنند و به حق برسند.

پس توصیف قیامت به عقیم (نازا) اشاره به این است که آنها روز دیگری پشت سر ندارند تا بتوانند به جبران گذشته بر خیزند و در سر نوشت خود تغییری ایجاد کنند.