مسجد حضرت علی (ع)شهر نوش آباد كاشان

اين مسجد كه در محله توی ده در كنار درخت كهنسالی واقع شده ، مشتمل است بر شبستان ، ايوان ، رواق ، محراب دوره مغول و مأذنه بسيار زيبا. محراب گرداگرد اين محراب با گچبری مشتمل بر آيات قرآنمی و اسماء الله و با خط ثلث بسیار زيبايی تزئين شده است. داخل محراب نيز مزين به حروف قرآنی با حرف خط كوفی ظريفی است كه طرح بته جقه زیبايی را در برگرفته است. بر بالای محراب نيز كلمه شهادتين با خط ديوانی گچبری شده است. افزون بر اين جای جای محراب و نيز در لابه‌لای كتيبه‌ها طرح‌های اسليمي بسيار ظريفی ديدگان هر صاحب ذوق را مي‌نوازد و جان و دلش را سرشار از تحسين مي‌كند.محراب ديگری شبيه اين محراب در مسجد ميان ده قمصر كاشان وجود دارد كه شباهتهای فراوان اين دو محققان را برآن داشته است تا هر دو را متعلق به يك دوره بدانند. جز اينكه محراب مسجد ميان ده قمصر تقريباً سالم و دست نخورده باقی مانده است، و حال آنكه قسمت‌های پايين محراب مسجد علی (ع) آسیب ديده است. مؤلف « تاريخ كاشان و نطنز» ضمن توصيف محراب مسجد قمصر آنرا شبيه به محراب مسجد علی (ع) مي‌داند. وی در اثر دیگر خود مي‌نويسد: «مهمترين اثر عهد سلجوقی محراب گچبری مسجد محله میان ده قمصر مي‌باشد كه پس از آنهمه سوانح ناهنجار گذشته هنوز هم مشاهده آنهمه ذوق و سليقه، دقت، مهارت و هنرمندی كه در ساختن آن بكار برده شد. هنر دوستان را به تعظیم و تجلیل صنعت‌گران وادار مي‌سازد. مسلم است كه اين محراب گچبری و پركار بيش از شروع ساختن محراب‌های كاشی كاری و قدیمی كاشان معمول بوده است.» قسمت فوقانی در قسمت فوقانی اين شبستان مسجد ديگری بنا شده است كه با توجه به اينكه بر ستون‌ها و ديواره قسمت قديمي‌تر مسجد متكی است و اتكايی به قسمت الحاقی دوره‌های بعد ندارد. مي‌توان احتمال داد كه همزمان با احداث مسجد اولیه بنا شده است. اين طبقه شامل يك ايوان و سه دهليز در طرفين است و در ساخت آن هيچ در و پنجره‌ای به كار نرفته فقدان اين دو عنصر در معماری طبقه فوقانی مسلم مي‌دارد كه اين مسجد مكمل مسجد زيرين و مخصوص فصل گرماست تا نمازگزاران در اين فصل دور از آزار گرمای خشك و خشن كوير مشغول عبادت و راز و نياز با معبود شوند. شكل بنای اين طبقه و هم ارتفاع بلندتر آن نسبت به خانه‌ها و اماكن مجاور، آنرا در معرض نسيم ملايم قرار داده و خاصيت خنك كننده آنرا مضاعف مي‌كند. كتيبه وقف نامه همچنين در ضلع غربی اين طبقه كتيبه سنتي زيبايی به اضلاع 45 × 35 سانتيمتر قرار دارد كه احتمالاً از محل اصلی خود جابجا شده و اين كتيبه به وقف محرابی در اين مسجد اشاره دارد. گرداگرد اين كتيبه به خط ثلث و زبان عربی است به صلوات و چهارده معصوم (ع) آراسته شده در قسمت میانی اين سنگ به نام مسجد و واقف محراب، خواجه كمال الدين بن خواجه فخرالدين كاشی، اشاره شده است و در قسمت پايين كتيبه تاريخ 1003 (فی سنة الف و ثلاث) به چشم مي‌خورد. توجه به تاريخ و مندرجات وقف نامه اين احتمال را كه وقف نامه موردنظر به محراب گچبری دوره سلجوقی اشاره دارد نفی مي‌كند و بايد گفت كه محراب مذكور در وقف‌نامه از بين رفته و اثری از آن نيست. مأذنه در ضلع شمال شرقی اين طبقه راه پله‌ای است كه ما را به بام و مأذنه مسجد كه در نوع خود بی نظير است هدايت مي‌كند. اين مأذنه 5/5 متر ارتفاع و 6/1 متر قطر دارد. كف آن با فاصله 1 متر از سطح بام قرار دارد. اين بنای شش ضلعی منظمی است كه سه ضلع آن امتداد پیدا كرده و ستون‌های گنبد را تشكيل مي‌دهد. اين مأذنه دارای يك گنبد مدور داخلی و يك گنبد مخروطی خارجی مي‌باشد. بنای اين مأذنه آجريست كه آجرنمای آن بسيار منظم و دقيق است و در قسمت بالا و گنبد همراه با آجر لعاب‌دار فيروزه‌ای در اشكال مربع و مستطيل نمايانگر طرح‌های معقلی زيبايی است كه روح و لطافت اين بنا را دو چندان كرده است. ضمناً ارتفاع اين مسجد از سطح زمين تا گنبد مأذنه 5/13 متر مي‌باشد. ظاهراً مأذنه‌ای به شكل و ظرافت اين مأذنه در بنای مسجد امام حسين (ع) بر طبقه سوم آن كه عمارت بسيار زيبا و مصفايی بوده به كار رفته بوده است. اما متأسفانه مسجد فوق‌الذكر حدود 20 سال پيش به كلی تخريب و مسجد تازه‌ای به جای آن احداث شد. با توجه به نظر اساتيد و كارشناسان نمونه‌ای مانند اين مأذنه در نقاط ديگر ايران شناسايی نشده و بنای آن منحصر به فرد مي‌باشد. لازم به ذكر است نويسنده كتاب راهنمای آثار تاريخی كاشان مي‌نويسد: « اين مسجد دارای منبر منبتكاری شده بسیار حائز اهمیت ، به جا مانده از قرن هفتم است» ولی در حال حاضر هیچ اثری از اين منبر نفيس و ارزشمند نيست.