جزوات و مقالات فلسفی

ابن سينا براي اولين بار در تاريخ منطق، كميت و كيفيت گزاره هاي شرطي را به تفصيل بحث نموده است و در قالب زبان طبيعي به تبيين چگونگي اعتبار كليت، جزئيت و نيز تعيين جايگاه ايجاب و سلب در گزاره هاي شرطي پرداخته است. هر چند، وي در اين تحليلها به نكات و دقايق متعددي دست يافته است، اما منطق معمول و موجه شرطي ها را در هم آميخته كه به دليل برخي مواضع متضاد در آن، سيستم صوري معيني درباره شرطي از آن قابل استخراج نيست. وي پايه گذار بحث قياس اقتراني شرطي به شمار مي آيد و به نظر مي رسد درصدد بوده است تا با مقايسه گزاره هاي شرطي با گزاره هاي حملي و وجوه شباهت آنها منطق شرطي را براساس منطق حملي استوار نمايد.

 نسخه قابل چاپ

آيات مربوط به آسمانها در قرآن حتي صرفنظر از جنبه آماري و عددي آن بسيار متنوع، جالب و شگفت انگيز است و در بسياري موارد نمايانگر جنبه اعجاز علمي قرآن كريم مي باشد. شمارگان بالاي آياتي كه واژه «سما» در آنها بكار رفته، خود گويي امري معني دار است. در برخي آيات اين مجموعه سما به معني آسمان قابل مشاهده و محسوس تعريف شده است كه در آنها ساختار فيزيكي و پديده هاي طبيعي مربوط به آسمان تبيين گرديده است؛ و در دسته ديگري از آيات، به عنوان آسماني كه از ديده ما پنهان و در عوالم غيب است و تدبير امور و مقدرات اين عالم در آنجا شكل مي گيرد مورد عنايت واقع شده است.

 نسخه قابل چاپ

دو سوره نورين و ولايه با تلفيق پريشان و ناشيانه اي از آيات قرآن و در عباراتي سست و مغلوط درباره وصايت و مناقب امام علي (ع) ساخته شده است. پس از تحقيق فراوان، معلوم گرديد اين دو سوره در قرن 11 ق. در هندوستان توسط عده اي ناشناس جعل و نشر شده است. تنها منبع شيعي که از اين دو سوره ياد مي کند، کتاب تذکره الائمه از آثار قرن 12 ق. است که مولف آن منبع خود را ذکر نمي کند. بنابراين ادعاي برخي خاورشناسان و سلفيان در اين که شيعه آن دو سوره را از متن قرآن دانسته و مي پندارد که در زمان جمع آوري قرآن توسط عثمان از قرآن فرو افتاده است و هم اکنون در مصحف امام علي (ع) موجود است، بي اساس و فاقد هر نوع مدرکي است.

 نسخه قابل چاپ

رابطه زبان فارسي و عربي را در سه سطح بايد بررسي كرد: تاثير عربي در فارسي، فارسي در عربي، ادبيات تطبيقي. در اين مقاله كه به مرحله نخست مي پردازد، نشان داده شده كه از دوران ساساني (= جاهلي عرب)، زبان عربي تعدادي واژه فارسي (105 واژه شناسايي شده)‌با مفاهيم آنها وام گرفته است. طي چهار قرن نخستين اسلامي، وام واژه هاي فارسي در عربي سخت كثرت يافت، چندان كه تعداد آنها را مي توان بين 2000 تا 2500 كلمه برآورد كرد. علاوه بر واژگان، فرهنگ ايراني نيز با شدت و كثرتي چشمگير به جهان عرب راه يافت و فرهنگ تازه عظيمي پديد آورد كه پس از اين، بايد «فرهنگ اسلامي» ‌خواند نه «عربي».

 نسخه قابل چاپ

عده اي از متاخران اهل سنت به تاليف كتبي با عنوان «زوايد» دست زده اند. زوايد نويسي - با تعريفي كه خواهد آمد - نخست با تاليف كتابهايي چون: مستخرجات، مستدركات و ديگر آثاري كه به عنوان ذيل و تكلمه صحيحين به رشته تحرير درآمده بود، شكل گرفت، اما در دوره هاي بعد به صورت فن رايج و مستقلي درآمد و در نتيجه به احياي بسياري از آثار حديثي اهل سنت و گسترش دايره حديث در آن مكتب انجاميد، به طوري كه امروزه يكي از شعب رايج در علوم حديث «علم الزوايد» است و كتب زواد از آثار مهم در منابع حديثي به شمار مي رود.

 نسخه قابل چاپ

با توجه به كاربرد دو اصطلاح «درايه الحديث» و «فقه الحديث» در مباحث و علوم مربوط به حوزه حديث، و مشاهده خلط هايي كه در كاربرد اين دو اصطلاح بين دانشمندان اين فن واقع شده است، اين مقاله در صدد ايضاح اين دو اصطلاح با توجه به كاربرد هر يك از آنها در تاريخ حديث است. اين امر با مروري بر تحول كاربرد «درايه الحديث» در سه مقطع تاريخي از عصر ورود حديث تاكنون، و مقايسه آن با معناي امروزين «فقه الحديث» تبيين شده است و در هر مقطع نسبت «درايه الحديث» با «فقه الحديث» به لحاظ منطقي مشخص گرديده است.

 نسخه قابل چاپ

هدف اصلي اين مقاله تحليل گزيده هايي از كلام امام علي (ع) بر مبناي دو اصل مهم زبانشناسي متن مدار يعني انسجام متني و توازن مي باشد. انسجام يكي از مشخصه هاي متن است كه روابط دستوري و يا واژگاني بين عناصر متن ايجاد مي كنند و پيوستگي معناي و مفاهيم متن را ممكن مي سازند. توازن يك فرآيند ادبي است كه از طريق تكرار كلامي حاصل مي آيد و در سه سطح آوايي، واژگاني و نحوي طبقه بندي مي شود. در اين مقاله سعي بر اين است كه حقيقت عبارت «نهج البلاغه» كه همانا «روش زيباي سخن گفتن» است با ارايه نمونه هايي از سخنان آن حضرت تلالو يابد.

 نسخه قابل چاپ

اين نوشتار، پژوهشي در خطاب هاي عتاب آميز خداوند به پيامبر اكرم (ص) است. اين گونه عتاب ها كه قريب 80 آيه در قرآن را شامل مي شود، گستره عظيمي از مباحث گوناگون را در ميان قرآن پژوهان به وجود آورده است. اهتمام اصلي مفسران در توجيه و تحليل اين گونه آيات نكوهش بار، حل تعارضي است كه به گمان ايشان، اين آيات با اصل وجوب عصمت پيامبر (ص) دارد. نگارنده در اين جستار كوشيده است ضمن بيان آراي مفسران در تفسير برخي از مهمترين اين آيات، حكمت اين گونه خطاب ها را بيان دارد.

 نسخه قابل چاپ

ميرسيا الياده دين پژوهي است كه از نقطه نظر روش در معرض انتقاد ديگر دين پژوهان قرار دارد. بعضي به دليل رويگرداني او از روش تاريخي و كساني ديگر به دليل آنكه او را متعهد به روش كلامي مي دانند، آراي وي را در دين پژوهي فاقد اعتبار دانسته و از نقطه نظر روش، آثار او را غير انتقادي خوانده اند. بررسي آثار اين دانشمندان نشان مي دهد كه او به دليل نوع دين شناسي خود كه به فهم گوهر و ذات دين يا تجربه ديني نظر دارد، به رهيافتي توصيفي - تجربي و پديدارشناسانه متمايل گشته و بطور ضمني به منتقدان خود پاسخ گفته است. در نظر او دين پاسخ مناسب انسان به «مقدس» است و اين پاسخ در يك فرايند تجربي و در جريان زندگي انسان دين ورز بدست مي آيد.

 نسخه قابل چاپ

شايد هيچ كتابي به اندازه قرآن كريم مورد شرح و تفسير قرار نگرفته باشد. بر اساس آمارهايي كه از تفاسير موجود و نيز اطلاعات كتاب شناسي به دست آمده، تاكنون بيش از سه هزار تفسير بر قرآن كريم به سبك ها و روش هاي مختلف نوشته شده است. با اين حال، هنوز عناصر اصلي دخيل در تفسير نظير مباني، اصول، قواعد، روش ها و گرايش هاي تفسيري در يك نظام منسجم تعريف نشده است و نوعا مفسران بدون شفاف سازي اين گونه مباحث، به طور مستقيم به تفسير آيات قرآن پرداخته اند. در سال هاي اخير كتاب هاي چندي درباره اصول و مباني و نيز روش ها و گرايش هاي تفسيري نوشته شده است، ولي هنوز تعاريف موجود در اين زمينه به هماهنگي و وضوح نرسيده است. اين مقاله درصدد است عناصر موجود در تفسير قرآن را در يك نظام دقيق اصطلاحي تعريف كند.

 نسخه قابل چاپ

واژه «بداهت» در عرف و در دانش منطق به صورت مشترك لفظي به دو معناي متفاوت به كار مي رود؛ در عرف به معناي نسبي روشن و مانوس استعمال مي شود ولي در اصطلاح منطق مفهومي نفسي دارد و به معناي ادراك غيرمسبوق به ادراكات پيشين و غيرماخوذ از آنها به كار مي رود. در بحث از بداهت تصورات حسي، مفهوم دوم به كار مي رود. بداهت تصورات حسي توسط فخر رازي به صورت مسأله منطقي تدوين شد و نزد دانشمندان متاخر مورد بحث قرار گرفت. وي با ارايه دو قاعده كاربردي در تمايز مفاهيم نظري و بديهي، مساله بداهت تصورات حسي و وجداني را مطرح كرد. او را در اين نوآوري دلايلي است و عواملي مسبوقيت تصديق اولي بر تصورات اولي عمده ترين دليل اوست و مهمترين انگيزه اش انكار تصورات نظري و بديهي انگاري همه تصورات حاصر براي انسان است. اگرچه منطق دانان مسلمان با بديهي انگاشتن تصورات هم راي وي نيستند؛ بسياري از آنان از جمله خواجه طوسي و ميرسيد شريف جرجاني در بديهي انگاري تصورات حسي با وي همداستان شده اند. از سوي ديگر كساني كه ملاك بداهت تصورات را بساطت مفهومي مي دانند، تصورات حسي را بديهي نمي پندارند. نظريه بداهت تصورات حسي علاوه بر رخنه هاي عمده، اساسا بر درآميختن دو مفهوم عرفي و اصطلاحي بداهت مبتني است.

 نسخه قابل چاپ

يكي از مباحث جدال برانگيز و در عين حال اساسي، در قلمرو فلسفه زبان و منطق فلسفي، از هنگام آغاز قرن بيستم، در مورد اسامي خاص و توصيفات معرف بوده است. فيلسوفاني كه به اسامي خاص و توصيفات معرفه پرداخته اند،هم زمان با مشكلات بسياري نيز روبرو بوده اند. در اين ميان يكي از جدي ترين مشكلات، مشكل اسمي - توصيفات تهي است. اين مقاله نخست به معرفي و ارايه برخي از نظريات برجسته و موثر، از جمله نظريات ماينونگ، راسل، فرگه، استراسون، ودنلان، پرداخته است. پس از آن به راه حل هاي تدارك ديده شده براي مشكل ياد شده پرداخته است. و در نهايت هم، بر پايه متون گرايش قضيه اي de dicto/de re و تمايز قضيه شخصيه / كليه، نظريه اي جديد درباره اسمي خاص - توصيفات ارايه داده است؛ نظريه اي كه مي توان زمينه هاي آن را در نظريات فوق رديابي كرد.

 نسخه قابل چاپ

يكي از مسايل مهم فلسفي، بحث و بررسي درباره چگونگي ادراك صور كلي و معقولات به وسيله نفس انسان است. فلاسفه اسلامي نيز به بررسي و تبيين آن پرداخته اند. نظريه ملاصدرا يكي از نظريات مهم و برجسته در اين زمينه به شمار مي آيد.
در اين نوشتار ابتدا نظريه صدرالمتالهين و مباني مهم آن به بيان درآمده، و آنگاه مورد نقد قرار مي گيرد.

 نسخه قابل چاپ

نزد فلاسفه اي چون ابن سينا و ملاصدرا، شريف ترين و محكم ترين برهان ها و برترين آنها در اعطا يقين، برهان لمي است، اما محمدحسين طباطبايي نه تنها بر اين اعتقاد نيست، بلكه از اساس برهان لمي را خارج از ساخت فلسفه اولي مي داند، چه موضوع فلسفه اولي عام ترين اشيا است و عام ترين اشيا معلول چيز ديگري نيست، زيرا موجودي خارجي از عام ترين اشيا نيست تا علتي براي آن باشد. به هر روي ايشان تنها برهان مفيد يقين در فلسفه اولي را برهان انيي مي داند كه در آن از برخي لوازم عام به لازم عام ديگر پي برده مي شود.

 نسخه قابل چاپ

در بخش نخست، واژه طبسين را در متون تاريخي و جغرافيايي - از سده 3 ق. تا دوره معاصر - مورد بررسي قرار داده و با استناد به منابع به اين نتيجه رسيده ايم كه پيش از سده 6 ق.، طبسين بر طبس خرما و طبس عناب كه بعدا از آن به طبس گيلكي و طبس مسينان ياد شده، اطلاق نگرديده است از سده 6 ق. به بعد جغرافي نويسان عرب و نيز نويسندگان سده هاي اخير، طبس گيلكي و طبس مسينان را طبسين ناميده اند.
در بخش دوم مقاله، ضمن بررسي و تحليل گفته تاريخ نويسان و پي گيري مسير حركت مسلمانان از كرمان به خراسان و بررسي موقعيت و مسافت ميان طبس گيلكي و طبس مسينان به اين نتيجه رسيده ايم كه منظور از طبسين، طبس گيلكي و كرين مي باشد و كرين نيز خود در نخستين سده هاي ق. حداقل شهري در حد طبس گيلكي بوده است. دلايل و قرايني كه پيشينه تاريخي كرين را نشان مي دهد، مويد نظر مولف است.

 نسخه قابل چاپ