پاسخ به:جزوات و مقالات فلسفی
گتيه با ارايه دو مثال نقض ادعا مي کند که ممکن است شخص S به گزاره P باور صادق موجه داشته باشد ولي به آن معرفت نداشته باشد. گزاره P در اولين مثال نقض گتيه دربردارنده يک «توصيف معين» است. در اين مقاله، با تکيه بر آراي راسل، استراوسون، و دونلان در باب تحليل جملات حاوي توصيفات معين، تلاش مي کنيم تا اولين مثال نقض گتيه را نقض کنيم. به بيان دقيق تر، نشان مي دهيم که دليل معرفت نداشتن شخص S به گزاره P در اولين مثال نقض گتيه اين است که يا اصلا به P باور ندارد و يا به P باور دارد اما P صادق نيست. به اين ترتيب، روشن مي شود که مثال اول گتيه، برخلاف ادعاي او، ناقض تعريف سه جزئي معرفت نيست.
نسخه قابل چاپ
خونجي و پيروان وي، با اثرپذيري از فخر رازي، قضيه محصور را به دو قسم حقيقي و خارجي تقسيم کرده اند. ابهري قسم سومي را تحت عنوان «ذهني» به دو قسم پيش گفته اضافه مي کند. خواجه طوسي و پيروان وي با طرح ديدگاه رقيب به رد ديدگاه خونجي مي پردازند. تحليل و تبيين تطور تاريخي طبقه بندي گزاره حملي به حقيقي، خارجي، و ذهني مساله تحقيق حاضر است. در پرتو تحليل و تبيين تاريخي اين تقسيم بندي، روشن مي شود که در اين مساله دو طبقه بندي تحت عنواني واحد مطرح شده اند. طبقه بندي نخست تقسيم ثنايي، و طبقه بندي دوم تقسيم ثلاثي ناميده مي شود. اين پژوهش سهم منطق نگاران دوبخشي قرن هفتم را در بسط و توسعه دانش منطق، با عطف توجه به مساله اي معين، نشان مي دهد.
گرايش به خدا در فطرت انسان ها قرار داده شده و آدمي در طول تاريخ در پي شناختن خداي خود بوده و بسا که در اين مسير مصاديق ناشايست را به عنوان خدا پرستيده است. برخي براي شناخت خدا او را به انسان يا موجودات ديگري تشبيه مي كنند و حتي قائل به تجسم خدا مي شوند، و برخي ديگر براي در امان ماندن از تشبيه دچار تنزيه مطلق مي گردند و مي گويند که ما را راهي براي شناخت خدا نيست. امام علي (ع) تشبيه را رد كرده و براي رد آن، ادله اي به ميان آورده است. از آن جمله: همتا نداشتن خدا، اين که شباهت مخلوقات به يكديگر دليل بي همتايي خداست، احاطه ناپذيري خدا و ... او براي رد تجسيم نيز، ادله و شواهدي آورده است، همچون اين که عظمت نفوذناپذير خدا مانع رويتاش است، و نيز تقدم زماني خداوند، همانند نداشتن او، مكان مند نبودن او، خستگي ناپذيري و عدم عجز و عدم تحمل رنج و ...، و در اين راستا آيات موهم تجسيم را تاويل کرده است. علي (ع) تنزيه مطلق را قبول ندارد و قائل به اين است كه خدا را در حدي كه خود خدا و پيامبران اش معرفي كرده اند و بر اساس آيات و افعال اش مي توان شناخت، ولي براي شناخت ذات و كنه صفات اش راهي نيست. او براي تنزيه نيز ادله اي آورده است، مثل: حد نداشتن خدا، محاط نبودن خدا، و توصيف ناپذيري خدا.
از زمان ابن سينا تاکنون دلايل گوناگوني بر اثبات وجود ذهني ارايه شده است که مهم ترين آن ها ده دليل است. اين مقاله مي کوشد تا، ضمن بررسي و نقد اين براهين ده گانه، نشان دهد که: 1) اثبات وجود ذهني براي ادراکات حصولي صرفا با ياري مقدمه اي تعميم دهنده ممکن است. 2) دو برهان حکم بر معدومات و قضاياي حقيقيه صرفا در صورت ارجاع به برهان تصور معدومات نتيجه بخش اند. 3) هفت برهان از براهين وجود ذهني از قبيل تکثير مثال براي برهان تصور معدومات به شمار مي آيند و خود برهان مستقلي نيستند. 4) از ميان براهين ده گانه تنها دو برهان تصور معدومات و خطاي ادراک قادر به اثبات وجود ذهني اند و ساير براهين در اثبات مدعا ناکافي اند.
هدف از اين مختصر نه ارايه ديدگاه صدرا درباره زبان قرآن، که بيشتر ارايه تقسيم بندي و نقدهاي صدرا بر رويکردهاي مختلف در زبان قرآن است. بدين ترتيب، مقاله در بعد سلبي و نقد و بررسي رويکردها به رشته تحرير درآمده و در پي بعد اثباتي و تبيين ديدگاه صدرا نيست؛ گرچه از پس اين شناخت سلبي، ديدگاه صدرا نيز تا حدي به روشني مي گرايد. در بررسي و بحث از نظريات شناختاري و غيرشناختاري مطرح شده در مباحث زبان ديني، به طور عام، و زبان قرآن، به طور خاص، صدرا به 6 نظريه تصريح و يا اشاره كرده است. زبان ظاهرگرا، زبان اسراف در تاويل، زبان اقتصاد، زبان مجاز و استعاره نظريات شناختاري اند، و زبان شعر و خطابه و زبان قوم نظريات غيرشناختاري اند که در اين مقاله مورد نقد و تحليل قرار مي گيرند.
ابن سينا به معاد روحاني و جسماني اعتقاد دارد، ولي صرفا به بررسي فلسفي معاد روحاني مي پردازد و معاد جسماني را به دين واگذار مي کند. تصويري که او از معاد روحاني به دست مي دهد بر فيلسوفان پس از او بسيار اثرگذار بوده است. روش کار او چنين است که ابتدا به ذکر پنج اصل درباره قواي نفس و رابطه آنها با لذت و الم هر يک مي پردازد و آن گاه اين پنج اصل را در مورد نفس ناطقه پياده مي کند. علت آن است که بر اساس نفس شناسي او ذات نفس عقل است و حواس ظاهر و باطن به علت تعلق نفس به بدن تحقق دارند و به همين علت بعد از مرگ که بدن وجود ندارد حواس ظاهر و باطن نيز معدوم اند و هر گونه معاد روحاني مربوط به قوه ناطقه خواهد بود. او افراد بشر را با توجه به جنبه نظري و ملکات عملي و همچنين مقصر يا معاند بودن تقسيم مي کند و وضعيت هر يک را در زندگي بعدي مورد بررسي قرار مي دهد. بخشي از مباحث او نيز به وضعيت عده اي که وي از آنها با تعابيري چون «نفوس بله» و «نفوس ساده» ياد کرده اختصاص دارد. از نظر او عذاب ناشي از جنبه نظري نفس دايمي است، ولي عذاب ناشي از ملکات رذيله دايمي نيست و به پايان مي رسد.
ملاصدرا در تحليل ايمان به گزارش و تفکيک مفهومي تعريف هاي گذشتگان مي پردازد. از نظر او علم يا تصديق يقيني مفهومي محوري در ايمان است. او جايگاه مفاهيم ديگري چون اقرار زباني، احوال، و اعمال را در مفهوم ايمان بررسي مي کند و آن ها را به مفهوم علم پيوند مي زند. پس از اين تلفيق، وي از مفاهيم فلسفي، عرفاني، و قرآني همچون توحيد، حکمت، نور، و عقل ياري مي جويد تا فراديدگاه خود در مساله ايمان را به تصوير کشد. طي اين مراحل نشان دهنده استفاده ملاصدرا از روش ميان رشته اي با الگوي تلفيقي است.
برخي از براهين ابطال تسلسل در فلسفه اسلامي، مانند برهان تطبيق يا برهان آحاد و الوف، مبتني بر مباني و مقدمات رياضياتي اند. تحليل و استخراج اين مقدمات پرده از ماهيت رياضياتي اين برهان ها برمي دارد و نشان مي دهد که در کنار روي کرد فلسفي به اين براهين مي بايد از منظر رياضيات نيز به آن ها نگريست. با اتخاذ اين منظر، روشن مي شود که شان اين براهين هم سنگ برخي پارادوکس هايي است که در رياضيات فراروي مفهوم بي نهايت بزرگ مطرح شده اند. با استفاده از نظريه مجموعه هاي کانتور، پارادوکس هاي مزبور حل شده و راه براي پذيرش نامتناهي رياضياتي هموار گشته است. با توجه به ماهيت رياضياتي براهين ابطال تسلسل، بهره گيري از نظريه مجموعه ها نشان مي دهد که مباني و مقدمات رياضياتي براهين مزبور قابل خدشه و، در نتيجه، از اثبات امتناع تسلسل ناتوان اند.
با مطالعه در تمام آثار ملاصدرا چهارده برهان براي اثبات اصالت وجود به دست مي آيد که اين نوشتار آن ها را مورد بررسي قرار داده و بدين نتيجه رسيده است که صدرالمتالهين براي اثبات اصالت وجود به مثابه محور هستي شناسي حکمت متعاليه دو رهيافت کلي را به کار گرفته است: 1. اثبات اصالت وجود از راه سلب ويژگي هاي امر اصيل از ماهيت، 2. ابطال اصالت ماهيت از طريق لوازم محال. و در پايان، معلوم مي شود که رهيافت نخست و برهان هايي که بر آن مبتني است وافي به مقصود و قوي تر از رهيافت ديگر و استدلالهاي ناشي از آن است.
فرضيه پلوراليسم ديني جان هيک تلاشي است که وي از درون سنت مسيحي براي تبيين رابطه مسيحيت با ديگر اديان جهان صورت داده است. ادعاي اصلي هيک آن است که همه اديان از ارزش معرفتي يکساني برخوردارند و همه آن ها در راهنمايي پيروانشان به سمت رستگاري نهايي موفق عمل مي کنند. هيک براي تبيين و توجيه ادعاي خود ابتدا بايد در مقابل ناواقع گروان از واقع گروي گزاره هاي ديني حمايت، و سپس در مقابل شمول گروان و انحصارگروان از تفسير پلوراليستيِ مساله تنوع اديان دفاع کند. اما به نظر مي رسد که مدل پلوراليسم ديني هيک دچار تعارضات دروني بسياري است که بيان آن ها هدف اصلي اين مقاله است. به اين منظور، به بيان سه دسته از انتقادات وارد بر اين مدل اشاره خواهد شد: نخست انتقاداتي که به ناکثرت گروانه بودن اين مدل اشاره دارند، دوم انتقاداتي که به عدم امکان پذيرش اين مدل در سنت مسيحي مي پردازند، و سوم انتقاداتي که از ناکارآمدي اين مدل در دست يابي به اهداف از پيش مشخص شده پرده برمي دارند.
ابن سينا شرطي لزومي با مقدم ممکن و شرطي لزومي با مقدم ممتنع را لزومي به حسب نفس الامر و لزومي به حسب الزام ناميده، و قسم دوم را در واقع و نفس الامر کاذب دانسته است. اين حکم شگفت بلکه خلاف شهود است و، از اين رو، نزاع هاي بسياري در رد و قبول آن درگرفته است. در اين مقاله، با گزارش انتقادي نزاع هاي يادشده، لزومي حقيقي و لفظي را به زبان منطق جديد و به کمک منطق موجهات و منطق ربط تحليل کرده ايم و نشان داده ايم که به کمک لزومي حقيقي مي توان به فهم بهتري از آراي منطق دانان مسلمان رسيد و به دفاع از آموزه هاي منطق سنتي پرداخت. در اين ارتباط، سه موضوع مورد مناقشه در منطق سنتي (يعني عکس مستوي گزاره شرطي، تلازم شرطيات، و مدعاي قطب الدين رازي مبني بر لزوم سازگاري ميان مقدم و تالي لزومي صادق) را به کمک لزومي حقيقي شرح داده و از آنها دفاع کرده ايم.
شهيد سيد مصطفي خميني از فيلسوفان معاصر است که در مکتب حکمت متعاليه پرورش يافته و، بر اساس آن، آراي نويني را عرضه کرده است. کتاب فلسفي باقي مانده از او با نام تعليقات علي الحکمه المتعاليه حاوي نظرات خاص وي است. اما در ميان 29 جلد کتاب فقه، اصول، و تفسير او نيز به طور پراکنده مي توان از نظرات اختصاصي اش در زمينه فلسفه اسلامي اطلاع يافت. ديگر کتاب فلسفي او، القواعد الحکميه، در حمله ساواک از ميان رفته و، به همين دليل، گاهي مدعاهاي فلسفي وي بدون استدلال برجاي مانده اند. نگارنده در مقاله اي ديگر به 32 نظريه جديد او در زمينه الاهيات بالمعني الاعم اشاره کرده و در اين نوشته به 17 نظر فلسفي شهيد در مباحث الاهيات بالمعني الاخص مي پردازد و آن ها را با آراي گذشتگان مقايسه مي کند-مباحثي همچون توحيد و صفات حق، عوالم هستي که فعل خداوند است، و مباحث مربوط به معاد. اطلاع از اين آرا، علاوه بر رشد دادن به فلسفه اسلامي، در تدوين تاريخ جامع فلسفه اسلامي ياري رسان است.
سکوت يکي از مهم ترين بن مايه هاي الاهيات عرفاني، به نحو اعم، و الاهيات سلبي،به نحو اخص، است. سکوت آخرين مرحله کوشش عارف و الهي دان عرفاني در تلاش براي سخن گفتن از خداست. در اين مرحله، تمام ترفندها و روش هاي زباني عارف رنگ مي بازند. در نوشته پيش رو به کارکردهاي الاهياتي سکوت در آثار مولانا مي پردازيم. در ابتدا به نقش محوري سکوت در آثار وي اشاره مي کنيم. سپس به دلايل اخلاقي-رواني و نيز دلايل زباني-معرفتي دعوت به سکوت در آثار اين عارف مي پردازيم. رابطه معکوس عقل و سخن گفتن، نجات بخشيِ خاموشي، پرهيز از پريشاني ضمير و نيل به جمعيت خاطر به مدد خاموشي، مراعات حال مخاطب، رازپوشي، پرهيز از خاصيت تخديري سخن وري، و پرهيز از کبر از مهم ترين دلايل اخلاقي-رواني دعوت به سکوت است و ظرفيت محدود زبان در بيان حقايق، بيان ناپذيري خدا و تلاش براي حفظ وحدت و رهايي از عالم مادي، به طور اعم، و زبان بشري، به طور اخص، از دلايل زباني-معرفتي فراخواندن به خاموشي به شمار مي آيد. در بخش آخر اين مقاله نيز چرايي سخن گفتن به رغم فراخواندن به سکوت را بررسي مي کنيم. از مهم ترين دلايل و علل سخن گفتن عارف و الهي دان، به رغم دعوت به سکوت، به مواردي هم چون به سخن در آمدن عارف از جانب خدا، سخن گفتن به واسطه اضطراري دروني، سخن گفتن از سر عشق ورزي به خدا و خلق، جنبه تعليمي سخن و ارايه قرينه اي بر بيان ناپذيري اشاره مي توان کرد.
برخي از فيلسوفان تحليلي معاصر در يک تقسيم بندي کلي واقعيت ها را به دو گونه طبيعي و نهادي تقسيم مي کنند. ويژگي اصلي واقعيت هاي نهادي اين است که متقوم به اعتبار جمعي انسان ها است. اين واقعيت ها عموما از صورت بندي قواعد قوام بخش يعني «X در بافت C، به عنوان Y محسوب مى شود» تبعيت مي کنند. وجود چنين واقعيت هايي پرسش هاي مهمي را براي فيلسوفان پديد آورده است: چگونه ممکن است واقعيتي صرفا به واسطه اعتبار انسان ها عينيت يابد؟ ماهيت چنين واقعيت هايي چيست؟ آيا مي توان آنها را ابژکتيو تلقي کرد؟ اگر پاسخ مثبت است به چه معنايي واقعيت هاي نهادي ابژکتيوند؟ در اين مقاله نشان داده مي شود که شالوده واقعيت هاي نهادي، کارکردهاي وضعي است. اين کارکردها که مجموعه اي از توان هاي بايايي را به همراه دارند، به واسطه حيث التفاتي جمعي توسط انسان ها اعتبار مي شوند. بنابراين واقعيت هاي نهادي به لحاظ هستي شناختي، سوبژکتيو و به لحاظ معرفت شناختي، ابژکتيوند. ابژکتيويته واقعيت هاي نهادي امري کاملا وابسته به زبان است؛ زبان خود نهادي بنيادين براي ساير نهادهاست.
به نظر دريدا، هوسرل براي بنا کردن پديده شناسي به خلوص منطقي معنا نياز دارد و اين مهم را از همان ابتداي کار خويش با تفکيک نشانه هاي بياني از نشانه هاي اخباري تضمين مي کند. در بيان، قلمرو معاني افلاطوني به رسميت شمرده مي شود و زبان در اين جا وظيفه بيان حقايق ايده ال پديده شناختي را بر عهده مي گيرد. اما دريدا با رد استدلال هاي هوسرل در تفکيک بيان از اخبار و نشان دادن وجوه ناسازه وار برنامه هوسرل، پروژه پديده شناسي را ناممکن اعلام مي کند. در اين مقاله مي خواهيم به نقد و ارزيابي تحليل هاي دريدا بپردازيم.
