جزوات و مقالات فلسفی

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله تاثير آراي فلسفي صدرا درباره «واجب الوجود» بر فهم او از آيات قرآن مورد نقد و بررسي قرار گرفته است. به اين منظور، همه كتب تفسيري و فلسفي صدرا مطالعه و مواردي كه او، تحت تاثير آراي مذكور، از آيات قرآن معناهايي غير از معناهاي ظاهري برداشت كرده جمع آوري شده اند. سپس با توجه به ساير آيات و روايات، و معناي ظاهري و شأن نزول و سياق آيات مورد بحث، و قراين موجود در آن ها، و با توجه به خصوصياتي كه پيرامون موضوع مذكور در فلسفه ذكر شده است، و همچنين نظر به استحاله لوازم عقلي برخي از تفاسير صدرا، صحت و سقم برداشت هاي مذكور معلوم شده و اين نتيجه به دست آمده است كه از 7 تفسيري كه صدرا تحت تاثير آراي مذكور ارايه داده است، تنها در يك مورد مي توان برخي مطالب را تاييد كرد.

 نسخه قابل چاپ

در کتاب تعليقات - که به احتمال زياد حاصل درس نوشته هاي شاگردان شيخ الرييس است - تلاش مي شود تا به پارادوکسي در خصوص علم به جوهر پاسخ داده شود. اين پارادوکس را مي توان بدين صورت بازسازي کرد که اگر با علم به شي، عين ماهيت آن به ذهن مي آيد، آن گاه وقتي به جوهري علم پيدا مي کنيم بايد عين ماهيت آن، که جوهر است، به ذهن بيايد. از طرف ديگر، در فلسفه مشا، علم از کيفيات نفساني و از اعراض است. بدين ترتيب، با تناقضي مواجه مي شويم که علم ما به جوهر هم بايد جوهر باشد و هم بايد عرض باشد و جوهر نباشد. پاسخ تعليقات به اين پارادوکس آن است که آن چه جوهر است، مفهوم جوهر است که همان «در موضوع نبودن» است و آن چه عرض است، علم ما به جوهر است که از کيفيات نفساني است. بنابراين موضوع در دو گزاره به ظاهر متناقض عينا يکي نيست، بلکه در يکي مفهوم جوهر است و در ديگري مصداق ذهني جوهر. از اين جا معلوم مي شود که پاسخي که صدرالمتالهين با به کارگيري مفاهيم حمل اولي ذاتي و حمل شايع صناعي به اين پارادوکس (و پارادوکس هاي مشابه، مانند پارادوکس معدوم مطلق و يا کلي و جزيي) مطرح مي کند، در آثار شيخ الرييس سابقه دارد.

 نسخه قابل چاپ

ابوالبرکات بغدادي قبل از بيان ديدگاه مختار خويش درباره مساله چگونگي پيدايش كثير از واحد، با نگاه تاريخي، نظريه مشائيان را تبيين مي كند و سپس به نقد ديدگاه حكيمان مشايي مي پردازد و در نهايت ديدگاه خويش را در طي چهار تقرير بيان مي كند. در نقد و بررسي ديدگاه او نكات ذيل قابل طرح اند. او در بررسي ديدگاه مشائيان دچار خطاي تاريخي شده است. ميان ديدگاه او و برخي از متكلمان مشابهت ها و اختلاف هايي ديده مي شود. ابوالبركات به ديدگاه هاي فارابي و ابن سينا اشراف كامل ندارد و حتي در بيان نظريه خويش دچار تزلزل است. در ديدگاه او روابط موجودات در عوالم متعدد به صورت دقيق بيان نشده اند. ابوالبرکات در بيان ديدگاه خويش به هيات بطليموسي بي توجه بوده و نقد او بر نظريه حكيمان مشايي صائب نيست.

 نسخه قابل چاپ

پيدايش علوم و رشته هاي جديد و معضلات مربوط به رهيافت تحويلي نگري در عرصه علم و دانش، ضرورت پيدايش مطالعات ميان رشته اي را تبيين مي کند. گرچه برخي از انديشمندان سابقه مفهوم مطالعه ميان رشته اي را به يونان باستان مي رسانند، سابقه اين گونه از مطالعات به حدود 150 سال پيش مي رسد و اولين مراکزي که به مطالعات ميان رشته اي پرداختند آزمايشگاه هاي صنعتي بودند. مطالعات ميان رشته اي هم مانند هر پديده يا تئوري ديگري بر مبنا يا مباني استوارند. مباني آن کدام اند و چه دسته بندي اي دارند؟ اين مباني چگونه اين رهيافت را توضيح مي دهند؟ اين مقاله سه دسته مبنا براي مطالعات ميان رشته اي پيشنهاد مي کند: مباني منطقي، مباني معرفت شناختي، و مباني معرفتي. کثرت گرايي روش شناختي از مهم ترين مباني منطقي آن است. همچنين، انسجام از مهم ترين مباني معرفت شناختي اين رهيافت است. سرانجام، سيستم هاي پيچيده و ضابطه هاي مربوط به آن از مباني معرفتي مطالعات ميان رشته اي اند. مقاله مي کوشد تا مطالعات ميان رشته اي را بر اساس مباني يادشده توضيح دهد و ويژگي هاي هر يک از مباني را تبيين کند و، همچنين، برخي سوالات فرعي را بررسي کند، مانند تعاريف مطالعات ميان رشته اي، انواع آن، و گسترش آن در تمام زمينه ها و رويکردها در مطالعات ميان رشته اي. مطالعات ميان رشته اي از نوع چندتباري است. مسايل چندتباري ريشه در علوم گوناگون دارند و از طريق يک علم واحد قابل بررسي نيستند. مطالعات دين و اخلاق حرفه اي از علوم چندتباري هستند. مطالعات ميان رشته اي از ضرورت ها در علوم انساني است. علوم انساني به دليل پيچيدگي و چندضلعي بودن موضوع آن، يعني موجود انساني، نمي تواند به صورت علوم تک تباري بررسي شود.

 نسخه قابل چاپ

رفاه را به دشواري مي توان تعريف کرد. با وجود اين، از ملاحظه تعاريف مختلف مي توان آن را به برخورداري از امکانات زندگي در سه حوزه اصلي، يعني بودن، صيرورت، و تعلق، تعريف کرد. فرهنگ رفاه عبارت است از اصالت يافتن رفاه مادي و اومانيستي همراه با ابرازگرايي سوژه. در عصر حاضر، فرهنگ رفاه گسترده اي شکل گرفته است و با ارزش ها و معاني جديدي که با خود به همراه آورده، تاثير قابل ملاحظه اي بر کيفيت و کميت دين داري نهاده است. نظام معنايي نهفته در رفاه، يعني سوژه محوري و تاصل انسان، همراه با فرهنگ احساس گرايي سطحي، زمينه بسيار مساعدي جهت تحول دين داري فراهم کرده است. رابطه انسان با خدا، از رابطه تکليفي و تعبدي به رابطه اختياري و رمانتيک تحول يافته است و نيز دين به گونه اي تعريف شده است که تضادي با رفاه نداشته باشند. دين داري در تحت حاکميت فرهنگ رفاه، در معرض آن است که دين را به وسيله و ابزاري رفاه زا تبديل کند. همه تحليل هاي فوق، به صورت کاملا آشکار در جنبش هاي معنويت گراي نوپديد قابل مشاهده است.

 نسخه قابل چاپ

حمل اولي و شايع را در حل بسياري از مسايل فلسفي به كار برده اند كه برخي از آن ها كاربرد نادرست اين دو حمل است. برخي از اين كاربردها، به شبهات فلسفي و پارادوكس هاي منطقي مربوط مي شود و برخي ديگر را مي توان در مباحث مستقل فلسفي يافت: 1. شبهه اخبار از معدوم مطلق، 2. اشكالات وجود ذهني، 3. معماي جذر اصم و پارادوكس راسل، 4. پارادوكس اشاره به گيومه و پارادوكس مفهوم اسب، 5. دليل اين كه چرا حد تام را به كليات خمس نيفزوده اند، 6. دليل اينكه چرا محصورات نيازمند وجود موضوع اند، و 7. اثبات اصالت وجود با نظر به مبحث حمل. در اين مقاله، با تحليل فرامرز قراملكي از حمل اولي و شايع در منطق جديد، نشان داده ايم كه كاربردهاي هفت گانه يادشده همگي دچار نوعي خطا و لغزش منطقي اند.

 نسخه قابل چاپ

ارسطو در مواردي موضوع فلسفه اولي را موجود نامتحرك يا خدا دانسته و در موارد متعدد ديگر موضوع آن را موجود بما هو موجود شمرده است. آيا اين دو موضع، دو باور ارسطويي اصيل بوده و با هم قابل جمع اند يا بايد دو موضع متناقض تلقي گردند كه ارسطو از اولي به دومي عدول کرده است؟ ثمره فرض عدول به موضع دوم اين است كه خدا را نمي توان «وجود» خواند و، در نتيجه، مابعدالطبيعه و الاهيات دو دانش مستقل مي شوند، درحالي که بنا به فرض عدم عدول، يعني بنا بر موضع نخست، مابعدالطبيعه همان الاهيات خواهد بود. راه هايي كه در اين جا براي حل مساله مورد استفاده قرار مي گيرند از اين قرارند. تحقيق مساله از منظر حكمت يا دانش مورد جستجو كه خود حاوي دو راه جداگانه خواهد بود، سپس تحقيق بر مبناي معاني «وجود» نيز ادامه مي يابد، تا سرانجام نتيجه تحقيق از اين راه هاي گوناگون با يکديگر مقايسه شود.

 نسخه قابل چاپ

بنا بر قواعد مربوط به نسبت هاي چهارگانه بين مفاهيم، منطق دانان اثبات کرده اند که همواره بين نقيض هاي دو مفهوم مساوي و عام و خاص مطلق، به ترتيب، نسبت تساوي و عام و خاص مطلق (ولي به صورت برعکس) برقرار است. هنگامي که نسبت بين نقيض هاي مفاهيم شامل مورد بحث قرار مي گيرد، از آن جا که اين مفاهيم فاقد مصداق و بلکه ممتنع المصداق اند، استدلالي که براي اثبات قواعد مذکور به کار مي رود، دچار مشکل مي شود. منشا مشکل، اعم بودن موضوع سالبه محصله از موجبه معدوله است. منطق دانان تلاش هاي بسياري براي حل مشکل کرده اند که به نظر مي رسد هيچ کدام تمام نيست. در اين مقاله سعي خواهيم کرد نشان دهيم که در اين ميان ملاصدرا با نقد ديدگاه مشهور درباره معناي اعم بودن موضوع قضيه سالبه، به بيان تفسير صحيح آن، که خود مبتني بر ديدگاهي از قطب شيرازي است، مي پردازد و سپس با استفاده از ويژگي هاي قضاياي لابتيه، به حل مشکل توفيق مي يابد.

 نسخه قابل چاپ

مساله لذت از مسايل درازعمر، سترگ، تاثيرگذار، و در عين حال، مناقشه انگيز در طول تاريخ بشري بوده است و از ديرزمان تاكنون توجه مكاتب مختلف فلسفي ـ اخلاقي و همچنين اديان الاهي و غيرالاهي، به صورت سلبي يا ثبوتي، بدان معطوف بوده است. گرچه ابن سينا در تعريف لذت از حكيمان سلف تاثير پذيرفته، مقلد محض آن ها نبوده است. او دو تعريف براي لذت ارايه مي دهد كه تعريف دوم كامل تر از تعريف نخستين است. او براي تكميل تعريف اش به امور ايجابي و سلبي توجه مي كند. بوعلي از يك حيثيت در گام نخست، لذات را به حسي، عقلي و شهودي منقسم مي سازد و برخلاف تصور عامه و برخي لذت گرايان مدعي است كه لذات حسي باطني برتر از لذات حسي ظاهري، و لذات عقلي و شهودي برتر از هر دوقسم لذات حسي اند و دلايلي براي به كرسي نشاندن اين مدعا بيان مي دارد. او از جهات ديگر لذات را به دنيوي (ناپايدار) و اخروي (ابدي)، جسماني و روحاني تقسيم مي کند، و لذات اخروي و روحاني را بر لذات دنيوي و جسماني ترجيح مي دهد و همچنين بر اين باور است كه لذت امري تشكيكي و ذومراتب است و براي آن مراتب پنج گانه اي ذكر مي كند.

 نسخه قابل چاپ