جزوات و مقالات فلسفی

 نسخه قابل چاپ

از ديدگاه مارسل، مباحث اصلي فلسفه دين (همچون وجود، اگزيستانس، اختيار و ايمان) در گستره راز مي گنجد نه مساله، و از همين روست که متافيزيک به مثابه تامل در راز است، و رازها با تامل ثانويه مورد بررسي قرار مي گيرند. به عقيده وي، مهم ترين اشتباه اهل مابعدالطبيعه آن بوده که سعي مي کردند مباحث فلسفه را که از جنس رازند به عنوان مساله مطرح سازند و به حل آنها بپردازند؛ اما از آنجا که رازها قابل حل نيستند، دچار شکست و انحراف شدند. از ديدگاه مارسل، مباحث اصلي فلسفه دين (همچون وجود، اگزيستانس، اختيار و ايمان) در گستره راز مي گنجد نه مساله، و از همين روست که متافيزيک به مثابه تامل در راز است، و رازها با تامل ثانويه مورد بررسي قرار مي گيرند. به عقيده وي، مهم ترين اشتباه اهل مابعدالطبيعه آن بوده که سعي مي کردند مباحث فلسفه را که از جنس رازند به عنوان مساله مطرح سازند و به حل آنها بپردازند؛ اما از آنجا که رازها قابل حل نيستند، دچار شکست و انحراف شدند.

 نسخه قابل چاپ

آليستر مک گراث، ديدگاه تکاملي و ملحدانه ريچارد داوکينز نسبت به علوم طبيعي را نقد مي کند و شواهدي را که داوکينز براي تاييد نظريه خود مي آورد نامتناسب با نتيجه استدلال او مي داند. داوکنيز در قالب چهار نکته به نقد مسيحيت پرداخته و بر اين باور است که علم، خدا را از ميان برداشته و دين مخالف استدلال است و همچون ويروسي براي ذهن عمل مي کند. مک گراث نيز به انتقادات وي پاسخ داده و معتقد است که مکتب ملحدانه داوکينز برچسبي علمي دارد، در حالي که از يک بنياد مستدل علمي بي بهره است و ميان علوم طبيعي و الحاد، رابطه اي وجود ندارد. علوم طبيعي، الحادي يا توحيدي نيستند، بلکه مي توان آنها را به صورت الحادي يا توحيدي توصيف کرد. در اين مقاله در نظر است ديدگاه اين دو مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گيرد. علي رغم پاسخ هاي منطقي مک گراث، ميزان نفوذ انتقادات او به ادعاهاي داوکينز ارزيابي شود.

 نسخه قابل چاپ

برخي از صاحب نظران، فلسفه يا علت خلقت انسان را در نظام تربيتي اسلام، رسيدن او به کمال مطلق مي ‏دانند. با توجه به اينکه خالق حکيم در هدفش نه غير مقدور، بلکه بايد مقدور و ممکن باشد، و از طرف ديگر انسان داراي عقل است و هيچگاه غير مقدور را هدف فعاليت ‏هاي خود قرار نمي ‏دهد، لذا رسيدن انسان به کمال مطلق به عنوان فلسفه خلقت انسان اشتباه است و بايد تعبير مزبور اصلاح شود. برخي از صاحب نظران، فلسفه يا علت خلقت انسان را در نظام تربيتي اسلام، رسيدن او به کمال مطلق مي ‏دانند. با توجه به اينکه خالق حکيم در هدفش نه غير مقدور، بلکه بايد مقدور و ممکن باشد، و از طرف ديگر انسان داراي عقل است و هيچگاه غير مقدور را هدف فعاليت ‏هاي خود قرار نمي‏دهد، لذا رسيدن انسان به کمال مطلق به عنوان فلسفه خلقت انسان اشتباه است و بايد تعبير مزبور اصلاح شود.

 نسخه قابل چاپ

نظريه موسوم به «مبناگرايي سنتي» که اول بار ارسطو مطرح کرده بود، در قرون وسطي نيز مورد توجه قرار گرفت. توماس آکوئيناس نظريه مبناگرايي ارسطويي را با اندکي تغيير همچنان حفظ کرد. اما ويليام اکام با تلقي خاص خود از سازوکار حصول معرفت، مبناگرايي اي را ارايه داد که بر واقع گرايي مستقيم مبتني بود و با تاکيد بر يقيني بودن تجربه و رد نظريه صورت، طريقي را پيمود که برخي از ايرادهاي وارد بر مبناگرايي ارسطويي بر آن وارد نباشند. در اين نوشتار، نخست به مبناگرايي ارسطو و آکوئيناس اشاره مي کنيم و سپس به بررسي مبناگرايي اکام مي پردازيم. سرانجام نيز روشن خواهيم ساخت که مبناگرايي مورد نظر ويليام اکام با نظريه آشنايي مستقيم سازگار است. امروزه بسياري از مدافعان شاخص مبناگرايي سنتي، نجات اين نظريه را در گرو تمسک بر نظريه آشنايي مستقيم مي دانند.

 نسخه قابل چاپ

واژه «استعلايي» از مفاهيم کليدي تفکر کانت است که اساسا نظام فلسفي خويش را با آن مي‌شناساند [ايدئاليسم استعلايي]. با وجود اين، واژه مذکور در فلسفه کانت در معناي يکساني به کار نرفته است. با توجه به اينکه در گفته ها و نوشته هاي راجع‌ به کانت، عمدتا يک معنا براي آن ذکر مي‌شود [شرايط تجربه ممکن]، لذا روشن سازي معناي اين اصطلاح، جهت جلوگيري از بدفهمي آن لازم مي نمايد.
دستاورد اين پژوهش که اساسا با هدف رفع ابهام از ترکيب «آزادي استعلايي» صورت گرفته اين است که «استعلايي» در ترکيب مذکور و نيز موارد ديگري در فلسفه کانت که در مقاله آمده است به معناي «شرايط تجربه ممکن» نبوده و به معناي «متعالي» است؛ يعني بنا به توجيهاتي که بيان شده است، کانت «ترانسِندنتال» را عادل «ترانسِندنت» به کار برده است.

 نسخه قابل چاپ

اثر حاضر بر آن است که مراتب تجلي روح در تاريخ، بسط آگاهي و تحقق آزادي را در نظام فلسفي هگل، به منزله جامع ترين نظام فلسفي، تبيين و تصوير نمايد. اما ارايه اين تبيين و ترسيم آن تصوير، چنانچه بخواهد مقرون به صحت و بازنماي دقت نظام هگلي باشد، ناگزير است که دايره المعارف علوم فلسفي هگل را مواقف اين تجلي و مدارج آن ترقي در نظر گيرد و بدان طريق، سير تکاملي روح را در گام هاي بلند اين کتاب به نظاره بنشيند.
در اين اثر، «آگاهي» يا «روح» در آغاز، چونان امري ذهني و درون ذات در طلب مطلق و در قالب منطق به سير در مقولات انديشه مي پردازد. اما به دليل محدوديت هاي عالم اثبات و ميل به عالم ثبوت، در کتاب «طبيعت»، اين آگاهي به سمت امر برون ذات و «اشيا» موجود در جهان خارج سوق مي يابد و سرانجام در «فلسفه روح» است که روح به حظ نفس و وحدت محض ميان ذهن و عين، يا انديشه و هستي که اوج آگاهي و کمال آزادي است، دست مي يابد.

 نسخه قابل چاپ

هابرماس نظريه پردازي است که در چهارچوب سنت نظريه انتقادي گام بر مي دارد و طي چند دهه حيات فکري خويش، در زمينه مقابله با انواع سلطه ها به خصوص سلطه هاي فکري که به طور نامحسوسي افراد جوامع را تحت سيطره خود قرار مي دهند، تلاش کرده است. او در بخش فعاليت هاي روش شناختي و فلسفي خود، نقد نگاه پوزيتيويستي و علم گرايانه را که درصدد حاکميت نگرش کمي و تکنولوژيکي بر تمامي شئونات زندگي آدمي برآمده بود، از جمله نخستين اهداف مهم خويش قرار داد. هابرماس براي اين منظور، به تدوين، ارائه و تحليل نظريه «علايق معرفتي» پرداخت. او در دوره بعدي حيات فکري خود، جهت شفافيت بخشيدن به فلسفه خويش تئوري «عقلانيت ارتباطي» را ارائه و بسط مي دهد و بدين وسيله کارايي عقل را در الگوي مفاهمه متقابل تاييد، تاکيد و تحليل مي کند. هابرماس به جهت غلبه بر انتقادات وارده، در برخي آراي قبلي خود مثل نظريه صدق تجديد نظرهايي را اعمال مي کند که در اين مقاله، به همراه ديدگاه هاي مهم معرفت شناختي و فلسفي وي، مورد بحث و بررسي واقع مي گردند.

 نسخه قابل چاپ

به زعم پوپر، اگر چه در نهان خويش، از برخي داوري هاي ارزشي متاثر شده است، اما به آن معنا نيست که خود مرتکب همان خطايي شده که پوزيتيويست ها را بدان متهم کرده است. در اين مقاله، ضمن پرداختن به نقش ارزش داوري در فلسفه علم پوپر، نشان داده شده است که تاثيرپذيري پوپر از ارزش داوري، فراتر از آن چيزي است که وي به آن اذعان مي کند. به نظر نگارنده، دو موضع مهم در روش شناسي علمي پوپر، مستعد نفوذ ارزش ها هستند: فرايند وضع و انتخاب قاعده هاي روش شناسي، و فرايند انتخاب گزاره هاي پايه. از تحليل اين دو فرايند در روش شناسي علمي پوپر، اين نتايج استنباط مي شوند که «دانشمند، به مثابه دانشمند ارزش داوري مي کند»، و «پوپر هم خود به مثابه يک فيلسوف علم، ارزش داوري نموده است».

 نسخه قابل چاپ

در خصوص مفهوم ميدان در نظريه الکترومغناطيس - همچون ديگر مفاهيم فيزيک - رويکردهاي مختلفي وجود دارد که عمليات گرايي و واقع گرايي از مطرح ترين آنها هستند. در اين مقاله ابتدا ديدگاه هاي تجربه گرايانه کارنپ و بريجمن مطرح مي شود و سپس نگاه واقع گرايانه مارک لنگ بر اساس کتاب مقدمه اي بر فلسفه فيزيک (Lange, 2002) وي مورد بررسي قرار مي گيرد. مارک لنگ در اين کتاب به دو مساله اساسي مي پردازد: «چرا کنش از راه دور يک مساله است» و «چه دلايلي براي واقعي دانستن ميدان ها داريم؟» استدلال اصلي لنگ براي هر دو مساله، مبتني بر فرض شهود موضعيت و ارضاي اين شهود است. وي فيزيک کلاسيک را در حل مسائل مربوط به وضعيت هستي شناختي انرژي، واقعيت ميدان و موضعيت فضا - زماني ناتوان مي داند و معتقد است که همانا نظريه نسبيت اينشتين است که از عهده اين مسائل بر مي آيد.
در اين مقاله از اين ادعا دفاع مي شود که مفهوم واقعيت ميدان در حوزه کلاسيکي صرفا مبتني بر يک پس زمينه و باور متافيزيکي و هستي شناسانه است، بنابراين با ديدگاه عمليات گرايي تعديل شده در خصوص شناخت ميدان قابل جمع است.

 نسخه قابل چاپ

معمولا دکارت را يکي از بنيان گذاران علم جديد مي دانند. او با ابداع هندسه تحليلي ماده را ممتد گرفت و با طرد تبيين غايت گرايانه ارسطويي تبيين مکانيکي را جايگزين آن کرد. دکارت با الهام از رياضيات روشي را بنا کرد که بر طبق آن هر مساله علمي بر حسب اعداد و اشکال هندسي صورت بندي گردد. او معتقد بود که کليه واقعيات جهان مادي در چهارچوبي هندسي قابل بيان است و اختلاف اشيا در چنين جهاني تنها به سبب حرکت آنهاست. در اين مقاله سعي شده است برخي از مقومات نظريه دکارت همچون ممتد بودن ماده و جسم، قوانين حرکت و روش پژوهش علمي او را بررسي شود.

 نسخه قابل چاپ

يکي از تلاش هايي که در حوزه فلسفه طب صورت گرفت، تعميم آموزه هاي فلسفه علم به حوزه پزشکي بود. در اين زمينه آثار توماس کوهن بيشتر از ساير فلاسفه علم مورد عنايت قرار گرفت و تلاش شد بر اساس مفاهيم پاراديم، بحران پارادايمي، انقلاب پارادايمي، و وضعيت پزشکي در جهان امروز فهم شود. پزشکي امروز (بخوانيم مدرن) يک پارادايم است و اين پارادايم اکنون دچار بحران شده است. دو نشانه اصلي اين بحران يکم، اقبال بيماران به طب مکمل، و دوم درگرفتن بحث هاي فلسفي و اخلاقي در جامعه پزشکي هستند. به اين ترتيب در اين گفتار تلاش شده است با پاسخ گفتن به چهار پرسش اساسي وضعيت طب مدرن فهم شود. پرسش اول در مورد ماهيت خود طب است. اينکه در اين عالم مدرن، طب دقيقا چه تعريفي دارد، نقطه ورود به بحث است. پرسش دوم آن است که آيا پزشکي اساسا يک پارادايم است يا به طور بنيادين با معنايي که از پارادايم مراد مي شود، ناسازگار است. به اين ترتيب نشان داده مي شود که طبابت پارادايم نيست و زيست - پزشکي به مفهوم پارادايم نزديک تر است و زيست - پزشکي هم به مثابه پارادايم در بحران نيست.

 نسخه قابل چاپ

قول به ماهيتي مستقل از اراده آدميان براي تکنولوژي، از سوي هر انديشمندي که ارائه شود، تاثيرات درازدامني بر کل منظومه تاملات او درباره تکنولوژي بر جاي مي نهد. هايدگر را در زمره قائلين به ماهيت مستقل براي تکنولوژي (ذات گرايان يا essentialists) آورده اند. راي هايدگر به اين ماهيت، موکد و سازگار با ساير پاره هاي تفکر او در باب تکنولوژي است. اين قول حتي تا نهايت فلسفه ورزي او درباره تکنولوژي يعني آنجا که راهي به سوي رهايي از گشتل تکنولوژي مي جويد، جاري است. مقاله حاضر سعي بر آن دارد که ادله و شواهد عرضه شده درباره اين موضوع از سوي هايدگر را بر تکنولوژي پزشکي جاري سازد. آنگاه به نقدهايي که ممکن است بر اين ادله و شواهد وارد شوند، مي پردازد. جستن بنيادهاي آراي هايدگر در باب تکنولوژي در نخستين اثر کلاسيک وي - هستي و زمان - مطمح نظر مقاله بوده است.

 نسخه قابل چاپ

اندازه گيري در مکانيک کوانتوم يکي از وجوه افتراق اساسي آن با مکانيک کلاسيک است. در اين مقاله مساله اندازه گيري، به عنوان يک مساله مهم در مکانيک کوانتوم طرح شده است و ضمن تحليل مباني فلسفي آن، راه حل هايي که مدل هاي مختلف نظري براي آن ارائه کرده اند به اجمال بررسي، تحليل و مقايسه شده است تا از رهگذر آن بهترين راه حل يا راه حل هاي ارائه شده انتخاب شود.

 نسخه قابل چاپ

برهان جهان شناختي يکي از مهم ترين برهان هاي فلسفي و کلامي در حوزه سنت ديني اديان مختلف بوده و هست. در سنت فلسفي کلامي مغرب زمين، هم تعبيرهاي متفاوتي از اين برهان ارايه شده و هم نقدهاي بسياري بر آن وارد گشته است. در اين نوشتار هم مهم ترين تعابير آن ارايه شده و هم نقدهاي آن مورد توجه قرار گرفته و در موارد لزوم به اندازه اعتبار نقدها اشاره شده است.

 نسخه قابل چاپ