جزوات و مقالات فلسفی

اعتباريات از مسايل مهم فلسفه جديد اسلامي و نيز علم اصول است. در فلسفه اسلامي سنتي «اعتباريات» به صورت مستقل مورد بحث قرار نگرفته است؛ تا اين که علامه طباطبايي در کتاب «اصول فلسفه و روش رئاليسم» آن را مطرح مي کند. در علم اصول هم، صرفا مجموعه مباحثي پراکنده در اين زمينه وجود داشته و تحت عنوان واحدي مطرح نشده است و آن مباحث هم عمق کافي ندارد. در سلسله بحث هاي «فلسفه علم اصول» بحث اعتباريات را به صورت برجسته مورد تحقيق قرار داده ام. يکي از مباحث قابل طرح در اين زمينه جريان استدلال منطقي در اعتباريات و عدم آن است. علامه طباطبايي و شاگرد بزرگ او شهيد مطهري، بر عدم جريان استدلال منطقي در اعتباريات استدلال مي کنند. راقم اين سطور گمان مي کند که اين نظر درست نيست. مقاله حاضر اين استدلال را بازگو مي کند.

 نسخه قابل چاپ

گرچه ديويد هيوم يک فيلسوف سياسي مصطلح نيست، برخي ديدگاه هاي او در تفکر سياسي اثرگذار بوده است، از آن جمله بينش خاص او درباره فضيلت عدالت. وي با اتکا به رويکرد تجربه گرايانه خويش تلقي نفع انگارانه اي از عدالت عرضه مي دارد و برخلاف تصور مرسوم و رايج، عدالت را يک فضيلت و ارزش ذاتي نمي داند و فضيلت بودن آن را به وجود شرايطي خاص مشروط مي کند. مقاله حاضر ضمن تبيين تفصيلي ديدگاه هاي وي درباره عدالت و ارتباط آن با معرفت شناسي و انسان شناسي وي به بررسي و تحليل انتقادي نظريه عدالت او مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ

مطابق با قرآن کريم، انجيل کتابي آسماني است که خداوند بر حضرت عيسي (ع) نازل کرده تا آن را بر مردم ابلاغ کند و آن مشتمل بر هدايت، ذکر و احکام الهي بوده است. اما مسيحيان اين مفهوم از انجيل را از اساس منکرند. آنها هرگز نمي گويند که عيسي کتابي به نام انجيل آورده است. آوردن وحي توسط عيسي به گونه اي که حضرت موسي تورات را و حضرت محمد قرآن را آورده اند، در الهيات مسيحي جايگاهي ندارد. آنها حقيقت انجيل را بشارت به رستگاري مي دانند که حاصل تجسد خدا در عيسي، تصليب، و زنده شدن عيسي پس از مرگ است. بنابراين مي توان گفت که دو قرائت کاملا متفاوت از مفهوم انجيل نزد مسلمانان و مسيحيان وجود دارد.

نويسنده در اين مقاله ضمن تبيين هر دو ديدگاه، با استناد به متون تاريخي و مسيحي، ديدگاه قرآني در مورد انجيل را تقويت کرده است.

 نسخه قابل چاپ

در برخي از کتب فلسفي، قضيه ظاهرا واحدي را يک بار به حمل اولي ذاتي و بار ديگر به حمل شايع صناعي صادق دانسته اند؛ براي مثال «جزيي جزيي است» را يک بار به حمل اولي و بار ديگر، به حمل شايع، صادق دانسته اند؛ يا معدوم مطلق را در جايي به حمل اولي صادق دانسته اند و در جايي به حمل اولي کاذب به شمار آورده اند. اين تهافت ظاهري باعث شده است تا در تبيين حمل هاي اولي ذاتي و شايع صناعي سر در گمي پيش آيد. برخي اختلاف مورد بحث را ناشي از تفاوت در عقد الوضع و عقد الحمل قضايا دانسته اند. در اين مقاله ضمن بررسي ايراد اين راه حل، راه حل جديد ديگري براي برطرف کردن تناقض ظاهري، که مبتني بر مصداق هاي خارجي و ذهني و تمايز بين مفهوم و وجود ذهني مفهوم است ارايه خواهد شد که تهافت ظاهري را حل خواهد کرد.

 نسخه قابل چاپ

نظريه افعال گفتاري (Theory of Speech Acts) نظريه اي فلسفي است که جان لنگشاو آستين استاد فلسفه اخلاق دانشگاه آکسفورد در سال 1962 عرضه کرد و پس از او شاگردش جان سرل، فيلسوف ذهن و زبان معاصر در کتابي با عنوان افعال گفتاري آن را بسط و توسعه داد.

هدف اين نظريه ارايه تحليل جامعي از نحوه ارتباط زبان با عالم خارج است و در نهايت، به اين پرسش اساسي و مهم در حوزه فلسفه زبان پاسخ مي گويد که چگونه مي توان از يک سلسله پديده هاي طبيعي نه چندان پيچيده اي چون خروج اصوات از دهان يا ايجاد علايم و نشانه ها بر کاغذ به يک سلسله اوصاف معناشناختي عجيب چون معناداري، بي معنايي، صدق، حکايت، حمل، ارتباط با عالم خارج، دست يافت؟

اهميت اين نظريه از آن جهت است که شايد نخستين تلاش جانانه اي است که پس از حمله ويران گر ويتگنشتاين به هر گونه نظريه پردازي در فلسفه، صورت مي گيرد و تا حدودي نيز موفق است. فيلسوفان اکنون پس از گذشت چهل سال از طرح اين نظريه هنوز به استخراج لوازم و نتايج آن مشغول اند.

 نسخه قابل چاپ

ارسطو در کتاب باري ارمينياس بحثي را درباره تعين صدق گزاره هاي ناظر به آينده مطرح کرده است که از جمله بحث انگيزترين مباحث وي به شمار آمده است. وي با بر شمردن توالي فاسد تعين صدق و يا کذب گزاره اي مانند «نبرد دريايي فردا در تنگه ها صورت خواهد گرفت»، نوعي عدم تعين و امکان را – موسوم به امکان استقبالي – در رويدادهاي آينده اثبات مي کند که رويدادهاي مربوط به زمان حال و يا گذشته فاقد آن مي باشند. بحث امکان استقبالي به فلسفه اسلامي راه يافت؛ و مورد نفي و اثبات قرار گرفت و در اين کشاکش نکات معرفت شناختي، هستي شناختي، منطقي و کلامي در خور توجهي مطرح شد. در اين مقاله تلاش شده با گزارش تحليلي و ارزيابي انتقادي سخنان ارسطو، فارابي، ابن سينا، خواجه نصير طوسي، صدرالمتالهين، ملاهادي سبزواري و دو تن از فيلسوفان معاصر، اولا با تحولات تاريخي طرح اين مساله آشنا شويم و ثانيا نقاط قوت و ضعف ديدگاه هاي گوناگون در اين مساله را بشناسيم و ثالثا از ديدگاه مورد نظر خود دفاع کنيم.

 نسخه قابل چاپ

مساله خلافت (جانشيني پيامبر صلي ا... عليه و اله) بعد از ارتحال رسول ا... مورد اختلاف صحابه قرار گرفت. جمعي از آنان، يعني اهل سنت، امامت را تابع انتخاب دانسته و آن را امري فقهي مي دانند که به خود مسلمانان واگذار شده است و جمعي ديگر، يعني شيعيان، قايل به نص و انتصاب امامت شده و آن را از مسايل کلامي دانسته اند. مولف در اين مقاله سعي کرده با دلايل عقلي و نقلي، کلامي بودن آن را اثبات کند و اين بحث را به گونه اي بررسي کند که حافظ وحدت و دور از دامن زدن به اختلافات شيعه و سني باشد. نگارنده به پيروي از بزرگان اماميه بر آن است که امام بايد معصوم و در عقايد و اخلاق حسنه، به ويژه علم و عدالت افضل امت خود باشد و چون تشخيص و احراز قطعي عصمت و افضل بودن از ديگران براي مردم عادي ميسر نيست، تعيين امام واجد شرايط منحصر به تعيين خدا و ابلاغ از طرف پيامبر (صلي ا... عليه و آله) است. بنابراين، با انتخابات و آراي ملت نمي توان شخصي را به عنوان جانشيني پيامبر (صلي ا... عليه و آله) معين کرد. نقش ملت بعد از نصب وي در تحصيل قدرت و اتمام حجت موثر است.

نگارنده براي اثبات اين مدعا اين مقاله را در 3 فصل و يک خاتمه به پايان مي برد و آن چه را در اين چکيده ادعا شده با دلايل عقلي و نقلي به اثبات مي رساند.

 نسخه قابل چاپ

قديسان اخلاقي شايسته ترين افرادي هستند که در فرهنگ هاي ديني و اخلاقي، به دليل ويژگي هاي خاص معرفتي – تربيتي و افعال برتر و فراتر از حد وظيفه، به عنوان نمونه و اسوه شناخته مي شوند.

دو چهره ارزشي و الزام آور اخلاق در تئوري هاي اخلاق هنجاري، به انضمام رويکرد ديني و غير ديني در اخلاق هاي ديني و سکولار، تفاوت هايي را در تفسير افعال فراتر از وظيفه و ويژگي هاي قداست مآبانه ايجاد کرده است. گذشته از اين، تنوع در تصوير ارايه شده از هويت قديسان و ويژگي هاي آنان، در آثار برخي نويسندگان غربي، تنزل مقام قديس و قهرمان اخلاقي، تا حد يک سياستمدار فاقد هر گونه قداست را به دنبال داشته است.

به رغم تاييد قداست و پاکي طينت و رفتارهاي صحيح قديسان نزد نظريه پردازان مختلف، با ترديدهايي نيز در اين رابطه مواجهيم.

در مقاله حاضر، پس از تصوير ماهيت قديس در اخلاق ديني و سکولار، و اشاره به تفاوت هاي ماهوي قديسان در اين دو رويکرد، بر دقت در کاربرد واژه قديس در فرهنگ هاي مختلف تاکيد شده است. طرح و نقد ديدگاه هاي مخالف با جايگاه و ارزش هاي اخلاقي قديسان، از ديگر مباحثي است که به آن پرداخته شده است.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

آنچه قابليت مقايسه آراي کرکگور و غزالي را فراهم مي سازد، رويکرد معترضانه اين دو الهي دان به تفسير رايج از دين، و به طور خاص، به مساله معقوليت باور ديني است. مخالفت کرکگور با نظام هاي فلسفي پيش از خود، خصوصا نظام هگلي مشهور است. دغدغه او، بيشتر متوجه تاثير نامطلوب اين نظام ها بر فهم زمانه از دين است. او، در مواجهه با مساله عقل و ايمان، با تکيه بر مباني فلسفه وجودي خود، به ويژه اين هماني حقيقت و انفسيت، جانب ايمان را مي گيرد. او تمام تلاش هايي را که سعي در معقول نشان دادن باورهاي ديني و کشاندن دين به حوزه پژوهش هاي آفاقي دارند، بي حاصل و حتي مضر به حال دين و دين داري مي داند. لذا مي توان کرکگور را يک ايمان گراي افراطي دانست.
اما رويکرد غزالي به مساله عقل و ايمان، تقريبا با بسياري از نظريه هاي توجيه قابل تطبيق است. او، گاه يک عقل گرا، حتي در حوزه تصوف، است، و گاه چنان جانب ايمان را مي گيرد که صرف تصديق جازم را در حصول ايمان نجات بخش مي داند. نگاه او، ناشي از توجه خاص به تفاوت ميان آدميان است. او براي انسان ها مراتبي قايل است که هر فرد از هر مرتبه، با توجه به ظرفيت و شاکله وجودي خود، طريقي را براي رسيدن به ايمان و باور ديني برمي گزيند. ازاين رو، ايمان عوام را به همان اندازه معقول و نجات بخش مي داند که ايمان اهل فلسفه و تصوف چنان است.

 نسخه قابل چاپ