جزوات و مقالات فلسفی

يكي از راه هاي اثبات وجود خدا، اثبات از طريق مفهوم است. در اين روش، تنها از طريق يك مفهوم ذهني مثل مفهوم واجب الوجود، مفهوم كامل ترين و مفهوم بزرگ ترين، وجود واجب تعالي در خارج اثبات مي شود. بدون اين كه به جهان خارج رجوع و از واقعيت هاي عيني و موجودات طبيعت كمك گرفته شود. بر اين اساس،‌ برهان مفهومي يك برهان پيشيني و قبل از تجربه است. اين برهان را در غرب اولين قديس آنسلم (1033-1109) متكلم قرن 11 ميلادي و اسقف كليساي كانتربري مطرح كرد و از زمان كانت، «برهان وجودي» ناميده شد. بر اين برهان، اشكالات متعددي وارد شده كه مهم ترين آنها اشكال خلط بين حمل اولي و حمل شايع است كه انديشمندان اسلامي آن را مطرح كرده اند. در ميان انديشمندان اسلامي اولين بار فارابي اين برهان را ارايه و سپس انديشمندان ديگري آن را مطرح كرده اند كه موجزترين و متقن ترين بيان را مرحوم محمد حسين اصفهاني معروف به كمپاني مطرح كرده است. مقاله حاضر بر آن است كه برهان ايشان را تبيين و با برهان آنسلم مقايسه كند و اشكالاتي را كه بر برهان محقق اصفهاني وارد شده است، پاسخ دهد.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

چون از خزائن در قرآن و حديث ياد شده، علماي تفسير و حديث و در پي آنها اهل كلام، فلسفه و عرفان نيز به بحث از آن پرداخته اند. ما در اين مقاله، علاوه بر تفسير لغوي خزائن، به نقل و تنظيم آراي آنها در اين باره مي پردازيم و چون بحث به كليد خزانه و نيز خزانه داران تعميم داده شده است بحث درباره آنها را نيز مطرح مي كنيم، علاوه بر آن، به تبيين نكته هاي ظريفي كه در ضمن آراي خويش آورده اند نيز اهتمام مي ورزيم تا خواننده حاصلي از مباحث را در اختيار داشته باشد و از بين آنها آني را كه به واقع نزديك تر مي بيند، برگزيند.

 نسخه قابل چاپ

در بحث نفس گير اصالت وجود يا اصالت ماهيت، ضرورت دارد ابتدا، نخستين قضيه اي كه مستند و خاستگاه اين بحث است، بررسي و تحليل شود، سپس چگونگي حصول تصوري كه اين تصدق از آن به دست مي آيد مورد بحث قرار گيرد، آن گاه معناي قضيه وجودي يا كان تامه روشن شود و سرانجام با بيان معاني لفظ ماهيت و معاني لفظ وجود و مقايسه آن ها با هم نشانه هاي خلط مبحث شناخت شناسي و هستي شناسي ديده مي شود.

 نسخه قابل چاپ

ديويد هيوم براي آن كه درباره عقايد ديني به شيوه اي قابل تفاهم داوري كند، كوشيده است تا از حساب احتمالات بهره گيرد. وي در استفاده از حساب احتمالات بر آراي ويژه اي در خصوص عليت و استنتاج علي تكيه دارد. از نظر او، روابط علي خاص ميان پديده ها، از طريق تكرار مشاهده تقارن يا توالي آن پديده ها بر ما آشكار مي شوند. حاصل اين تكرار، تداعي طبيعي و غير قابل اجتنابي ميان پديده هاي مقارن است. همه تداعي هاي از اين قبيل قوت و شدت يكساني ندارند. در مواردي كه مشاهدات قبلي بدون استثنا و يكنواخت باشد تداعي قوي است و اگر يكنواخت نباشد، قوت اين تداعي به نسبت، تقليل مي يابد. حساب احتمالات كمك مي كند تا با مشاهده هر يك از پديده هاي متداعي بتوانيم احتمال وجود پديده ديگر را محاسبه كنيم. در انجام اين محاسبه، هيوم به احتمالات شرطي، احتمال پيشين و احتمال پسين توجه ويژه دارد و نحوه محاسبه خود را بر شكل ابتدايي قانون يا فرمول مبتني كرده كه امروزه به فرمول بيز شهرت يافته است. نتيجه اعمال فرمول بيز بر سنجش برهان نظم و مبحث معجزه از نظر هيوم نشان دهنده غير منتج بودن برهان نظم و غير قابل پذيرش بودن اخبار معجزه است. در اين مقاله نشان داده شده كه هيوم در اين قضاوت خود دچار مغالطه و مصادره به مطلوب است.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

مرتضي مطهري معمولا به عنوان شرح و بسط دهنده ديدگاه هاي علامه طباطبايي معروف است، اما با تامل در آثار وي مي توان ابعاد متعددي از اجتهادها و استنباط هاي شخصي را در آنها يافت. بخشي از اين آراي ويژه در چالش و تقابل با آراي علامه طباطبايي قرار مي گيرند. اين مقاله درصدد ترسيم بخشي از چالش هاي اين دو تفكر در عرصه مباحث نظري و فلسفي است.
پاره اي از اين چالش ها مربوط است به مسايلي از قبيل: حركت توسطي، لزوم موضوع حركت، حركت بالعرض يا بالتبع، حركت و تكامل، حركت و مساله تضاد، حامل استعداد، حدوث ذاتي، برهان صديقين، حكمت الهي، عبث نبودن خلقت، اصل استخدام، كليت احكام اخلاقي و جاودانگي آن، ضرورت اجتماع.

 نسخه قابل چاپ

تحولات مهم در تاريخ فلسفه علم در قرن بيستم عبارت اند از: گفتمان اول: پوزيتويسم و استقرار گرايي، گفتمان دوم: ابطال گرايي كارل پوپر و برنامه پژوهشي لاكاتوش، گفتمان سوم: ساختار گرايي و نسبيت گرايي تامس كوهن و گفتمان چهارم: هرمنوتيك
با چيره شدن هرمنوتيك بر عرصه فلسفه علم، تحول اساسي در زمينه روش شناسي صورت گرفت. انواع هرمنوتيك را مي توان از دو ديدگاه طبقه بندي كرد:
الف) از ديدگاه كاربرد آن
ب) از ديدگاه دوره تاريخي
اين نوشتار ضمن پرداختن به پيش زمينه هاي اثر گذار بر هرمنوتيك، گزارش تحليلي كوتاهي از انواع هرمنوتيك را ارايه مي كند.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله متكفل اشاراتي در باب نسبت «مدرنيته» و «مطالعات ديني» است. بدين منظور ضمن بحثي در باره مفهوم «دين» در «مطالعات ديني» جديد، از داعيه علمي بودن مطالعات ديني جديد و نيز نوع زبان و اهميت تاريخ در اين مطالعات سخن مي رود و تلويحا به تمايز مطالعات ديني جديد با آن چه در سنت الهيات، كلام و علوم ديني خوانده مي شد، نيز اشاره مي شود.

 نسخه قابل چاپ

بسياري از فيلسوفان با استدلال هاي فلسفي خود به قدم عالم معتقد شده اند، در عين حال، بر اين باورند كه انبيا عليه السلام در معارف خود، حدوث عالم را بيان كرده اند. غزالي نيز در اين مساله به تكفير فلاسفه پرداخته است. اما ابن رشد در برابر وي به دفاع از فلسفه برخاسته و اعتراضات او را پاسخ داده است. ولي عقيده خود ابن رشد چيست؟
بعضي به اين دليل كه نتوانسته اند بين آراي او جمع كنند، گاهي او را متهم به تناقض گويي كرده و گاهي نيز داشتن دو نظر مختلف را به او نسبت داده اند. مقاله حاضر به بازسازي نظر ابن رشد در اين مسئله پرداخته و پس از بيان كيفيت جمع بين دين و فلسفه از نظر فيلسوف قرطبه به اين نتيجه رسيده كه ابن رشد بدون مسئله جمع بين شريعت و حكمت قابل شناخت نيست. وي در تفسير مابعدالطبيعه كه در آن جا، تنها شارح و مفسر آراي ارسطوست، قدم عالم را گفته، ولي در آثاري كه عقيده شخصي خود را بيان مي كند، به حدوث عالم گرايش دارد و با تاويل لفظ خلقت و مجاز دانستن آن و تمايز بين حدوث ذاتي و زماني راهي براي پيوند عقل و نقل يافته است.

از پيچيده ترين مباحث فلسفي كه سرنوشت بسياري از مسايل به آن وابسته است، بحث علم و ادراك است. و از جمله پرسش هاي جدي در اين خصوص، مقدار اعتبار معلومات و دانش ما انسان هاست و اين كه واقع نمايي علم چگونه و در چيست؟
در ميان انديشمندان معاصر، علامه طباطبايي (ره) بيش از سايرين، به اين مهم توجه كرده و مباحث ارزش مندي را درباره اين موضوع ارايه داده اند. ايشان با ارجاع تمام علوم حصولي به علوم حضوري و پايه دانستن علوم حضوري، اولا، رويكرد نويني در اين قلمرو داشته و ثانيا، به توجيه خطاي حواس دست يافتند.
در اين نوشتار، ضمن تحليل و تبيين ديدگاه علامه طباطبايي (ره) در باب ارزش معلومات و توجيه خطاي حواس و يادآوري نكاتي چند در مورد اين نظريه، سعي بر اين داشته ايم تا تقريري منسجم تر با برخورداري از كمترين اشكال را در خصوص گونه واقع نمايي علم ارايه كنيم.

 نسخه قابل چاپ

در مقاله حاضر، ضمن بررسي مباني و پيش فرض هاي الهيات بوناونتوره، فيلسوف و عارف فرانسيسكن در سه جنبه معرفت شناسي 11)مورد( و هستي شناسي و كلامي 11) مورد(، نحوه تقرير او از راه آفاقي براي شناخت خداوند و دو راهي كه او در آثار خويش تحت عنوان شناخت خداوند «از راه نشانه هاي او» در جهان و شناخت خداوند «در نشانه هاي او» مطرح كرده، بررسي و تجزيه و تحليل شده است و اثر مهم او را در اين زمينه، يعني مسير نفس به سوي خداوند (به ويژه در فصل مربوط به خداشناسي آفاقي) تشريح و تبيين شده است.

 نسخه قابل چاپ

ملاصدرا در زماني پا به عرصه فلسفه نهاده كه مساله غالب فلسفي، مساله اصالت وجود و ماهيت بوده است. او در چرخشي معرفتي از نظريه اصالت ماهيت در عرصه موجودات ممكن الوجود به نظريه اصالت وجود در اين عرصه مي گرايد. اين چرخش، انقلابي فراگير در ساحت فلسفه ايجاد مي كند و به تبع خود، اصولي همچون وحدت وجود، تشكيك وجود و اشتداد وجود را حاصل مي كند. ملاصدرا عينيت مصداقي وجود، زيبايي، علم و ديگر صفات كمالي را به عنوان يك اصل فلسفي مطرح مي كند. در چنين نگاهي، به اصولي همچون اصالت زيبايي، وحدت زيبايي، تشكيك زيبايي و اشتداد زيبايي مي رسيم كه خود را در انديشه ملاصدرا آشكار مي كنند.

 نسخه قابل چاپ

برخي متكلمان بزرگ اسلامي، و پيش از همه آنها سيد مرتضي (قده) برآنند كه اگر شخصي حقيقتا مومن شود، محال است از ايمان برگشته و كافر گردد. اين متكلمان براي اثبات نظريه خود به دليل عقلي و نقلي تمسك كرده اند. دليل عقلي آنها اين است كه مومن مستحق پاداش ابدي و كافر مستحق كيفر ابدي است. پس اگر مومن، كافر شود، اجتماع پاداش و كيفر ابدي پيش مي آيد كه محال است. در اين نوشتار، اين استدلال نقد شده است. هم چنين با بررسي احاديث، نشان داده شده كه هيچ يك از آنها نمي تواند نظريه بالا را اثبات كند، گذشته از اين كه آيات صريح قرآن و احاديث بر وقوع ارتداد و كفر مومن تاكيد مي ورزند.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ