آشنائی با کشورهای آسیائی / ازبکستان

جمهوری ازبکستان

موقعیت جغرافیایی :

ازبکستان در آسیای مرکزی و در میان رودخانه های آمودریا و سیر دریا قرار گرفته است . طول مسیر این کشور از شرق به غرب حدود 1425 و از شمال به جنوب 930 کیلومتر می باشد . این کشور از شمال شرقی از طریق کوهای پسکام ، سلسله جبال چاتقال ، سلسله جبال کارژانتا  و بخش شمال شرقی سلسله جبال اوگام به قزاقستان از جنوب شرقی ازطریق سلسله جبال کورامین ، ترکستان ، زرافشان ، حصار و بابا تاق به تاجیکستان ، از جنوب غربی از طریق آمودریا ، کوه های تنگ تاو ، جنوب فلات استورت و صحراهای شنی راست آمودریا به ترکمنستان و از جنوب از طریق آمودریا دریا به افغانستان منتهی می شود .

مجموع مرزهای ازبکستان 6221 کیلومتر است . این کشور2203 کیلومتر با قزاقستان ، 1099 کیلومتربا قرقیزستان ، 1161 کیلو متربا تاجیکستان ، 1621 کیلومتربا ترکمنستان و 127کیلومتربا افغانستان مرز مشترک دارد.

آب و هوا :

بخش اعظم ازبکستان در منطقه معتدل و قسمت غربی آن در منطقه خشک قرارگرفته است . بطور کلی ویژگی عمده آب و هوای ازبکستان ، اختلاف زیاد دما ، مقدار کم بارندگی سالیانه و تابش زیاد آفتاب است .گرمترین ماه درطول سال ماه ژوئیه و در نقاط کوهستانی ژوئیه و اوت است .

ازبکستان از لحاظ اقلیمی در منطقه گرمسیر قرار گرفته است . وزش باد در دوران زمستانی معتدل و دوران تابستانی دارای بادهای استثنایی است . در جنوب استان سرخان دریا ( ترمذ)  بادهای گرم و خشک معروف به باد افغانی حاوی شن و غبار است  که در طول سال و بخصوص در بهار می وزد . در ناحیه ترمذ سرعت باد به 15-20 نتر در ثانیه می رسد .

شهرهای مهم درازبکستان :

تاشکند .سمرقند . نمنگان . اندیجان . بخارا . فرغانه . خوقند 

مرکز ازبکستان تاشکند است و تنها شهر آسیای مرکزی است که در آن مترو وجود دارد .

جمعیت :  

براساس ژوئیه سال 2007 ، جمعیت ازبکستان 27780059 میلیون نفر می باشد . این کشور پرجمعیت ترین کشور آسیای مرکزی است ، تراکم جمعیت آن 48 نفر در هرکیلومتر مربع می باشد ، در این کشور 129 ملیت ساکن هستند .

رشد جمعیت : براساس آمار سال 2007 رشد جمعیت 7/1 درصد است .

ساختار سنی جمعیت :

14- 0 سال : 4/32 در صد ( مردان 4587338 نفر ، زنان 4416014 نفر )

64-15 سال : 8/62 درصد ( مردان 8636226 نفر ، زنان 8817633 نفر )

65 سال به بالا : 8/4 درصد ( مردان 543417 نفر ، زنان 779431 نفر )

اقوام نژادها:

ازبکستان قریب به 129ملیت مختلف را در خود جای داده است و بیش از 70 درصد جمعیت این کشور را ازبکها تشکیل می دهند . اقلیتهای عمده این کشور عبارتند از : روسها ، قزافها ، کره ایها ، قرقیزها ، اوکرانیها و آلمانی ها 

زبان و خط : در حال حاضر خط رسمی این کشورکیریل است وطبق مصوبه شورای عالی ازبکستان درتاریخ 20 سپتامبر 1993 از سال 2000 میلادی خط لاتین به جای خط کیریل مورد استفاده قرارگرفت .

همچنین براساس مصوبه یازدهمین اجلاسیه شورای عالی ازبکستان درسال 1989 زبان رسمی این کشوربه زبان ازبکی تغییر یافت .

جغرافیای سیاسی ازبکستان :

ازبکستان با 447400 کیلومترمربع معادل 172741 مایل مربع با 27 میلیون نفرپرجمعیت ترین جمهوری آسیای مرکزی محسوب می شود  این کشور در قلب آسیای مرکزی بین رودهای سیر و آمو دریا قرار گرفته ، با تمام جمهوریهای آسیای مرکزی مرز مشترک دارد .

موقعیت مرکزی و جمعیت این کشور موجب شده است که امروزه این جمهوری نقطه ارتباطی مناسبی برای کل آسیای مرکزی باشد . قسمت اعظم مرزهای ازبکستان از جلگه ها می گذرد که به توسعه حمل و نقل و روابط اقتصادی با کشورهای دیگر مساعدت می نماید .

کشورهای آسیای مرکزی به سبب عوامل جغرافیایی ، اقتصادی ، تاریخی ، فرهنگی ، قومی و مذهبی خود از ویژگی های خاصی در روابط ژئو پلتیک و اقتصادی خویش برخوردارند، نخست آنکه

ازبکستان درقلب آسیای مرکزی از لحاظ جغرافیایی در محل تقاطع اروپا درغرب و آسیا در شرق و شمال به روسیه و از جنوب به جهان اسلام محدود است و بدین سان از موقعیت استراتژیک بسیار عمده ای برخوردار است .

دوم آنکه ازبکستان ، مستقیما به آبهای آزاد راه ندارد . کشورهای آسیای مرکزی تنها می توانند با عبور از خاک همسایگانشان به آبهای آزاد جهان راه پیدا کنند.

سوم آنکه در ازبکستان منابع طبیعی به ویژه گاز ، ذغال سنگ و طلا به وفور یافت می شود . علاوه بر این ازبکستان دارای شرایط مناسبی جهت کشت پنبه و سایر محصولات کشاورزی است .

چهارم آنکه ، ازبکها با فرهنگ اسلامی پیوندهای دیرینه دارند و در واقع هویت خود را از اسلام گرفتند .

ادیان  و مذاهب در ازبکستان :

ازبکستان کشوری است که پیروان قریب به 15 دین و مذهب مختلف را در خود جای داده است . عمده ترین ادیان عبارتند از : اسلام ، مسیحیت ، یهودیت

عمده ترین مذاهب عبارتند از : کاتولیک ، ادونتیستها ، بابپتیستها ، متدیستها و ارامنه

غذای ملی ازبکستان :

با توجه به ویژگی  های طبیعی این کشور ، فرهنگ ملیتهای مختلف متفاوت است . غذای شهرنشینان غرب ازبکستان به سبک ایرانی بوده ، در غذاهای شهرنشینان قسمت شرقی کشور انواع خوراکی های کاشغر به چشم می خورد . در میان خوراکی های ملی ازبکی خمیر وگوشت نقش اصلی را دارند . ازغذاهای خمیری می توان به لقمان ، منته ، سمبوسه ، خاتم و جوچواره اشاره کرد . در استان خوارزم خوردن گوشت گاو ، بقیه مناطق گوشت گوسفند و در بعضی مناطق تاشکند خوردن گوشت اسب عمومیت دارد .

ساعت کار و تعطیلات رسمی :

تاریخ رسمی ازبکستان تاریخ میلادی است .

 شروع و پایان ساعت رسمی کار در تمامی فصول از ساعت 18-9 بوده و مجموع ساعت کاردرهفته 15/41 ساعت است . ایام تعطیل روزهای شنبه و یکشنبه است .

تعطیلات واعیاد رسمی در ازبکستان عبارتند از :  عید نوروز ، عید فطر ، عید قربان ، اول ژانویه ، 8 مارس روز زن ، 9 مارس روز پیروزی درجنگ جهانی دوم ، اول سپتامبر روز استقلال ، 8 دسامبر روز قانون اساسی . تعطیلات طولانی در ازبکستان وجود ندارد . صرفا" دانشگاهها و مدارس تعطیلات تابستانی دارند ( اول ژوئیه تا اول سپتامبر ) .

اوضاع اقتصادی ازبکستان :

ازبکستان در 31 اوت 1991 با اعلام استقلال از شوروی نه تنها وارث مشکلات باقیمانده برای تمام جمهوری های مشترک المنافع از قبیل افت تولید ، نزول کیفیت محصولات ، رشد تورم و غیره شد . بلکه همچنین با مشکلات خاص اقتصادی خود از جمله اقتصاد تک محصولی و سطح پایین زندگی با وابستگی شدید به واردات محصولات نفتی و مشکلاتی از این قبیل روبروشد.

دولت برای مقابله با مشکلات مذکور و نیل به اقتصاد بازار ، برنامه های اقتصادی کلان را تدوین کرد . سیاستها و اولویت های برای گذار به اقتصاد بازار توسط رئیس جمهور از بکستان بشرح ذیل اعلام شده اند :

1- اولویت اقتصاد بر سیاست ، جدا بودن سیاست از مناسبات اقتصادی ، اعم از داخلی و خارجی

2- در دوران گذار به اقتصاد بازار ، دولت مسئول اصلی انجام اصلاحات اقتصادی و تحولات دموکراتیک است .

3- اولویت قوانین و لزوم اجرای آن و رعایت حقوق اتباع

4- اجرای سیاست اجتماعی قوی که از منافع اتباع و بخصوص قشر فقیر حمایت کند .

5- گذار تدریجی و مرحله به مرحله به اقتصاد بازار و خود داری از وارد آوردن شوکه به جامعه

این کشور در میان کشورهای آسیای مرکزی دارای امکانات نسبتا" خوب اقتصادی در زمینه های صنعت و کشاورزی است . پس از جنگ جهانی دوم ، رشد اقتصادی ازبکستان آغاز شد و در زمینه های صنایع معدنی ، فلزات آهنی و رنگی ، کارخانجات صنعتی از جمله هواپیما سازی ، منسوجات و پنبه پاک کنی به پیشرفت هایی نائل شده است .

خصوصی سازی در این کشور به تدریج در تمام بخشهای اقتصادی کشور آغاز شده است . از جمله سفارشات دولتی و یارانه به تدریج در حال حذف شدن هستند . اتخاذ سیاستهای اقتصادی مذکور به همراه وجود امنیت لازم برای شروع فعالیتهای اقتصادی باعث شده که کشورهای خارجی را برای سرمایه گذاری به این کشور جذب کند .

تولید ناخالص داخلی :  81/54 بیلیون دلار ( 2006)

نرخ رشد تولید ناخالص داخلی : 8/6 درصد (2006)

تولید ناخالص داخلی در بخشهای :( 2006)

کشاورزی : 1/31 درصد

صنایع : 7/25 درصد

خدمات : 2/43 درصد

نیروی کار اشتغال در بخشهای مختلف :

کشاورزی : 44 درصد

صنایع   : 20 درصد

خدمات : 36 درصد

نرخ بیکاری :

براساس آماررسمی  وزارت کارنرخ بیکاری 3 درصد است .

نرخ تورم : ( تخمین سال 2006 )

براساس آمار رسمی 6 درصد است ، ام بر اساس تجزیه و تحلیل قیمتهای مصرف کننده 38 در صد می باشد .

میزان صادرات : ( تخمین سال 2006)

51/5 بیلیون دلار براساس  فوب

کالاهای صادراتی  :  پنبه ، طلا ، محصولات برقی ، کودهای معدنی ، فلزهای سولفاتی و بدون سولفات ، منسوجات ، فرآورده های غذایی، ماشین آلات ، اتومبیل

طرفهای تجاری در زمینه صادرات :

روسیه 8/23 درصد ، چین 9/11 درصد ، قزاقستان 9/6 درصد ، ترکیه 9/6 درصد ، اکراین 4/5 درصد، بنگلادش 7/4 درصد ، لهستان  2/4 درصد ، تاجیکستان 4 درصد

میزان واردات : ( تخمین سال 2006 )

 99/3 بیلیون دلار براساس فوب

کالاهای وارداتی : ماشین آلات و تجهیزات ، مواد غذایی ، مواد شیمیایی ، فلزهای سولفاتی و بدون سولفات

طرفهای تجاری در زمینه واردات : روسیه 6/26 درصد ، کره جنوبی 2/15 درصد ، آلمان 8/8 درصد، قزاقستان 1/7 درصد ، چین 1/7 درصد ، ترکیه 7/4 درصد ، اکراین 7/4 درصد

معادن : خاک ازبکستان از لحاظ منابع زیرزمینی غنی بوده ، بیش از 750 نوع مواد معدنی در ازبکستان یافت می شود که ارزش تقریبی آن براساس ارزیابی کارشناسان غربی 3 هزار میلیارد دلار برآورد شده است . ازبکستان در سطح جهانی از نظر تولید طلا هشتم ، از نظر ذخایر اورانیوم  هفتم و از نظر تولید آن 12-13 و از نظر تولید مسدر 10-11 است .

دیگر منابع : سنگ آهن ( آهن ، تیتان ، منگنز ، کروم ) فلزات رنگی ( مس ، سرب ) فلزات نادر ( ولفرام ، مولیبدن ، قلع ، بیسموت ، جیوه ) و فلزات  قیمتی ( طلا ، نقره ) یافت می شود .

کشاورزی:

ازنظر کشاورزی ازبکستان را می توان به 3 منطقه تقسیم کرد :

1- مناطق کوهستانی و کوهپایه ای : 5/21 درصد از خاک ازبکستان را در بردارد و از جنگل و مرتع پوشیده است ، باغ میوه و تاکستان در این منطقه یافت می شود . پرورش دام شغل اصلی مردم این سرزمین به شمار میرود.

2- مناطق زراعی : این بخش 18 درصد از کل کشور را در بر می گیرد ، فرغانه ، چرچیق ، انگرین ، زرافشان ، قشقه دریا ، سرخان دریا و قسمتی از آمودریا در این منطقه قرار دارند که مهمترین و آبادترین بخش کشور را تشکیل می دهند. پنبه ، سبزیجات ، میوه ، برنج و علوفه از محصولات مهم در این مناطق محسوب می شوند .

3- مناطق کویری : این منطقه از قیزیل قوم تا فلات امتداد داشته 60 درصد ازبکستان را شامل می شود که از نظر کشاورزی عقب مانده ترین بخش کشور محسوب می شود .

صنایع :

حدود 2000 کارخانه در ازبکستان وجودارد که در بیش از 100 رشته صنایع فعال هستند 45 درصد کارخانه ها در بخش صنایع سنگین  35 درصد در بخش صنایع سبک و بقیه در بخش صنایع غذایی مشغول به فعالیت هستند . صنایع در این کشور به صورت یک مجموعه مرتبط به یکدیگر است . پیشرفته ترین بخش صنایع عبارتند از : صنایع سبک ، صنایع غذایی ، صنایع شیمیایی ، صنایع ماشین سازی ، صنایع ماشین های ساختمانی ، هواپیما و تراکتور سازی ، ماشین های پنبه پاک کنی و صنایع نساجی

انرژی :

ازبکستان دارای منابع انرژی طبیعی شامل : نفت ، ذغال سنگ است . این کشور سومین تولید کننده گازطبیعی در بین کشورهای مشترک المنافع بعد از روسیه و ترکمنستان بوده و جزء 10 تولید کننده عمده گاز در جهان محسوب می شود .

ازبکستان نقش استراتژیکی در تجارت نیروی برق داشته و نیمی از تولید برق آسیای مرکزی را در اختیار دارد .

میزان مصرف برق :

47 بیلیون کیلو وات در ساعت ( تخمین سال 2006)

میزان صادرات برق :

 8/6 بیلیون کیلو وات در ساعت ( تخمین سال 2006 )

میزان واردات برق : 5/10 بیلیون کیلو وات در ساعت ( تخمین سال 2006 )

میزان تولید نفت :

  142000 بشکه در روز

حمل و نقل در ازبکستان :

راه آهن : راه آهن ازبکستان دولتی است ، تا تاریخ اول مارس 1995 طول راه آهن مورد بهره برداری شده در ازبکستان 7/3655 کیلومتر بوده که 270 کیلومتر آن برقی است . عرض ریل راه آهن ازبکستان 1520 میلی متر و مطابق استاندارد شوروی است .

جاده ها :

ازبکستان یک سیستم نسبتا" مطلوب حمل و نقل جاده ای دارد و شبکه داخلی حمل و نقل قسمت اعظم کشور و خصوصا" بخش متراکم آن را در بر می گیرد . مجموع طول جاده های ازبکستان 43318 کیلومتر است که شامل 3243 کیلومترجاده بین المللی ، 18582 کیلومتر جاده دولتی و 21493 کیلومتر جاده محلی است . روکش 21742 کیلومتر از جاده های مذکور ترکیبی از آسفالت – بتن، 336 کیلومتر دارای بتن و 17708 کیلومتر دارای روکش سیاه هستند و مابقی جاده ها شنی یا خاکی هستند .در مجموع 4/95 درصد جاده ازبکستان دارای روکش مناسب هستند .

فرودگاه ها :

این کشور دارای 9 فرودگاه غیر نظامی است که در بین آنها 4 فرودگاه توانای پذیرش هواپیماهای بویینگ 747 را دارند .

عضویت در پیمانهای و سازمانهای اقتصادی و بین المللی و منطقه ای :

ازبکستان از بدو استقلال به عضویت سازمانهای و مجامع اقتصادی و بین المللی و منطقه ای ذیل در آمده است :

* اجلاس مشورتی امنیت و همکاری در اروپا

* سازمان همکاری اقتصادی اکو

* شورای همکاری اقیانوس اطلس شمالی

* کمیته ملی المپیک

* بانک اروپایی ترمیم و توسعه

* اتحادیه بین المللی انرژی

* سازمان بین المللی کار

* شورای همکاری گمرکی

* نهضت عدم تعهد

* بانک جهانی

* بانک بین المللی ترمیم و توسعه

* صندوق بین المللی پول

* سازمان بین المللی هواشناسی

* دفتر بین المللی آفات حیوانی

* اتحادیه جهانی پست

 *  عضو ناظر درگات

*سازمان بین المللی حمل و نقل

تشکیل حکومت و تحولات :

سیر تحولات در اتحاد جماهیر شوروی و شکست کودتای 1991 و بدنبال آن سقوط حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی ، این فرصت را به رهبران ازبکستان داد که در اول سپتامبر 1991 ازبکستان را به عنوان کشوری مستقل معرفی کنند .در4 سپتامبر 1991 ، حزب کمونیست جمهوری ازبکستان منحل و حزب دموکرات خلق ازبکستان جایگزین آن شد . در 29 دسامبر 1991 اولین انتخابات  ریاست جمهوری پس از اعلام استقلال ، میان اسلام کریم اف دبیراول حزب دموکرات

خلق ازبکستان و محمد صالح شاعر جوان و رئیس حزب دموکرات ارک انجام گرفت که طی آن

اسلام کریم اف  86 درصد آراء را به خود اختصاص داد .

قانون اساسی ازبکستان :

در تاریخ 8 دسامبر 1992 در یک مقدمه 6 بخش ، 26 فصل و 128 ماده به تصویب رسید . طبق اصل 15 قانون اساسی بر دیگر قوانین بدون قید و شرط تصریح می شود .

تقسیمات کشوری و اداری :

ازبکستان از 12 استان و یک جمهوری خود مختار تشکیل شده است . این کشور دارای 162 ناحیه و 118 شهر است . استانها عبارتند از : نوکوس ، اندیجان ، بخارا ، جیزق ، قرشی ، نوایی ، نمنگان ، سمرقند ، ترمذ ، گلستان ، فرغانه ، اورگنج

روابط ازبکستان با جمهوری اسلامی ایران :

پس از استقلال ازبکستان در 1991 ایران جزء اولین کشورهایی بود که استقلال این کشور را به رسمیت شناخت ودر صدد برقراری روابط با این کشور شد . در حاشیه اولین اجلاس سران آسیای مرکزی در عشق آباد ، پس از مذاکرات روسای جمهوری ایران و ازبکستان در 19 اردبیهشت 1371 ، سند برقراری روابط دیپلماتیک به امضاء رسید .

در12 خرداد 1371 آقای هاشمی گلپایگانی به عنوان اولین نماینده سیاسی جمهوری اسلامی ایران    ( کاردار موقت ) در ازبکستان استوارنامه خود را تسلیم وزیر امور خارجه این کشورکرد و متعاقب آن در تاریخ14 آبان 1371 سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاشکند با حضور آقای واعظی معاون وزیر امور خارجه کشورمان ، نخست وزیر و دیگر مقامات ازبکستان رسما" افتتاح گردید .

بطور کلی در زمینه سیاسی بین دو کشور می توان گفت که در ابتدا ازبکستان با توجه به تبلیغات بعمل آمده توسط کشورهای عربی در خصوص جمهوری اسلامی ایران و نیز اتهام بنیاد گرایی به کشورمان از گسترش روابط سیاسی با ایران هراس داشت . به قدرت رسیدن نهضت اسلامی – ملی در تاجیکستان و نیز عدم برقراری آرامش در مرزهای ازبکستان با افغانستان مزید بر علت شده بود .

برخورد منطقی مقامات عالیرتبه جمهوری اسلامی ایران با این کشور و همچنین با حوادث تاجیکستان و افغانستان بتدریج بی اساس بودن تبلیغات به عمل آمده را به اثبات رسانید و مقامات ازبکستان به مرور زمان دریافتند که جمهوری اسلامی ایران بر خلاف تمامی شایعات ، بدنبال برقراری صلح وآرامش درمنطقه است . همچنین در روابط دو جانبه به نحوی عمل شد که مقامات عالی رتبه ازبکستان به این نتیجه رسیدند که ایران بدنبال ایجاد تشنج و بحران در این منطقه نبوده ،

اصولا" معتقد به عدم دخالت در امور داخلی سایرکشورهاست .

بدین ترتیب روابط سیاسی دو کشور از بدو برقراری بصورت سیستماتیک رو به رشد بوده ، روز به روز استحکام بیشتری می یابد . البته کشورهای  غربی  و بخصوص آمریکا در صدد خـــدشه دار

ساختن روابط دو کشور هستند و در این رهگذر به هر اهرمی متوسل می شوند . مثلا" در سفر وزیر امور خارجه ازبکستان آقای کامل اف به امریکا ، وزیر امور خارجه این کشور از ازبکستان جهت حمایت از تحریم علیه ایران تشکرکرد . در حالی که مقامات از بکستان در ملاقاتهای دو جانبه با جمهوری اسلامی ایران اتخاذ چنین موضعی را تکذیب کردند ، بویژه وزیر امور خارجه ازبکستان در ملاقات با ریئس جمهور ایران در اول مرداد سال 1374 پیوستن به تحریم اقتصادی آمریکا علیه ایران را صریحا"  رد کرد .

روابط اقتصادی ایران و ازبکستان :

پس از برقراری روابط سیاسی ، تجار دوکشور بتدریج در بازار ازبکستان حضور یافتند  اما دربدو امر به دلیل مقررات اقتصادی حاکم برازبکستان ، فعالیت تجار خارجی با مشکلاتی روبرو بود ولی بتدریج از موانع موجود بر سر راه همکاریهای اقتصادی کاسته شده و تجار ایرانی در این کشور رو به افزایش هستند . از آنجایئکه ازبکستان کشوری بری بوده ، راهی به آبهای آزاد ندارد . موقعیت جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران به این کشور امکان داده تا بتواند کشورهای آسیای مرکزی و از جمله ازبکستان را به اروپا و آبهای بین المللی متصل کند .

همکاریهای دو کشور در زمینه حمل ونقل و ارتباطات یکی از مهمترین موارد همکاری در بعد اقتصادی است . سفرهای مکرر مسئولین ذیربط حمل و نقل ازبکستان به ایران و بازدید از جاده های مواصلاتی و نیز تاسیسات بندری کشورمان موید این مطلب هستند . با افتتاح راه آهن مشهد – سرخص – تجن دراوایل سال 1375 کشورهای آسیایی مرکزی خواهند توانست از ارزانترین وسیله حمل ونقل استفاده کرده ، به اروپا  و آبهای آزاد  دسترسی داشته باشند.  

جدول وضعیت تجاری ازبکستان با ج.ا. ایران ( 1380تا 1384 )

جدول کالاهای صادراتی ج.ا.ایران به ازبکستان ( 1380 تا 1384 )

جدول کالاهای وارداتی ج.ا. ایران از ازبکستان  ( 1380 – 1384 )