اصل دومی که قرآن بعداز ایمان به غیب شمرده است بپا داشتن نماز ((ویقیمون الصوه )) است و می توان گفت اصل اول یعنی ایمان به غیب به نظام فکری و اعتقادی یک فرد مسلمان مربوط است و اصل دوم با خود سازی و اصل سوم یعنی اصل اتفاق با جامعه سازی ارتباط دارد.
جهان ، محراب وسیعی است که همه کائنات در آن به تسبیح و عبادت و سجود در برابر خدا مشغولند . ما نیز به عنوان یک انسان و بنده خداوند با خواندن نماز خداوند را عبادت می کنیم . نماز مراسم مخصوصی برای پرستش خدا و راز و نیاز با اوست. باید همانطور که لباس و تن خود را می شوییم و پاکیزه می کنیم ، دل و جان را هم شست و شو دهیم و پاکیزه کنیم و خود را به خدا ، سرچشمه پاکی و کمال نزدیک سازیم . لحظاتی را به یاد او ، به نیایش او و راز و نیاز با او بگذرانیم و روح آلوده را در چشمه صاف و زلال الهی شست و شو دهیم . این است نمازی که هر مسلمان پنج بارمی خواند.
معنی لغوی صلاه:
در قران به معنای ((توجه)) و ((انعطاف)) تعبیر کرده است.
جمعی از مفسران مانند مرحوم طبرسی در مجمع البیان وآلوسی در روح البیان ، آن را به معنی دعا تفسیرکرده اند که مفهوم اصلی آن در لغت همین است .
چرا نماز بخوانیم؟
گرچه نماز در منظر بسیاری از عاملین و ناظرین ،تصویری جز یک عمل تعبدی و مورد هدف زهادو رهبانها ندارد که صرفاََ برای نمایش خضوع وکرنش در ارتباط با خالق ایفای نقش می کند ، امابررسی آداب ، شرایط ، مضامین و هویت این عبادت بزرگ ، ضمن تایید آن به عنوان یک امر
تعبدی ، آن راعاملی مهم برای اصلاح نفس انسانهاوکنترل نظامات عمومی جامعه معرفی می کند.
اصولاََ هر عبادت و اطاعتی که انسانها بر حسب تکلیف به جای می آورند ، با نظر به استغناء ذات اقدس باریتعالی نمی تواندکمترین سود و خیری را متوجه ذات ربوبیت گرداند.
پس او بهره ای نمی برد ، او که نیازی ندارد، او که عظمت مطلق است و همه عالم در برابر او تکویناََ سر تعظیم دارند، چراگونه هایی از خضوع و کرنش را به عنوان واجب بر انسان، تشریح نموده است؟ او که می تواند از منبع خزائن بی پایان و کاستی ناپذیر خود همه را روزی دهد و انعام مضاعف بخشد چرا انسان علاقمند به دنیا و وابسته را مامور به واگذاری بخشی از مال محدود خود می کند، اواز این الزامات چه هدفی را دنبال می کند؟
شکر منعم و اطاعت از ولی نعمت امری اخلاقی ، عاطفی و انسانی است و خداوند هیچ نیازی ندارد،نماز دشوار است مگر برای کسانی که درک صحیح از مقام ربوبی داشته باشند و بزرگی و بی نیازی خالق را باور کنند وبدانند که صبر و صلاه یک نیروی کمکی برای پیشبرد امور و نیل به مقاصد وتعالی خود آنهاست نه کمکی به ربوبیت رب
(( سبحانه و تعالی عما یقولون علوا کبیراََ))
از پیامبر (ص) نقل شده که در گفتگویی کوتاه با یاران خود چنین فرمود : ((فرض کنید در برابر خانه یکی از شما نهری روان باشد و هر روز در آن پنج بار شست و شو کند . آیا به تن او هیچ آلودگی می ماند ؟ یاران پیامبر (ص) - نه ، این شست و شو به تن هیچ آلودگی نمی گذارد .))پیامبر اکرم (ص) فرمودند: نمازهای پنج گانه هم همین اثر را دارد. با پنج بار نماز در روز ، خداوند ، لغزش ها را از آدمی می زداید و او را پاکیزه می کند . نماز سرود عشق و آهنگ آسمانی است ، نماز سرود فضیلت و پاکی است و نماز سرود توحید و یکتا پرستی است که روح و جان مارا از شرک وآلودگی شست و شو می دهد . نماز ریسمانی است که ما را به خداوند جهان متصل می کند . از آنجایی که خداوند سرشت انسان را خداپرست آفریده و خداشناسی و خدا گرایی فطری است ، لذا بشر در طول تاریخ
دنبال پرستش و عبادت معبودی بوده که مظهر و نمود عینی آن عبادت در ادیان الهی در نماز تجلی یافته است . اما اگر بیشتر در باره این موضوع بخواهیم کنکاش کنیم ، در می یابیم که مساله نیایش به ویژه نماز مخصوص ادیان الهی نبوده بلکه در غیر ادیان اسلامی و غیر الهی هم مطرح بوده که به طورمختصربه شرح آن می پردازم .
نماز در ادیان دیگر
زرتشتیان نمازشان بسیار شبیه نماز مسلمانان بوده و همان طور درپنج وقت باید نماز و دعاهای مخصوص را بخوانند و نیز مقدماتی برای انجام مراسم عبادی دارند که بی شباهت به مقدمات نماز دراسلام نمی باشد.
در کتاب ((دیانت زرتشتی ))آورده است ،زرتشتیان هر ۲۴ ساعت را به پنج دوره تقسیم می نمایند و آداب مذهبی تابه این پنج گاه است .زرتشتیان جهت نیایش به سوی منبع نور(آفتاب ، ماه وچراغ)می باشدواکثر اََ با خم شدن و سجده بر روی زمین و نشان دادن عبودیت وبندگی خود به اورمزد، دعای خود راپایان می دهند.
نماز در شریعت موسی
در این باب ابتدا از قران به عنوان متقن ترین منبعی که خبر از گذشتگان داده است شواهدی را در باره نماز در شریعت حضرت موسی (ع) خواهیم کرد و در پایان هم به مطالبی از کتاب تورات ( عهد عتیق ) و نویسندگان و مورخان صاحبنظر استشهاد می کنیم . وقتی حضرت موسی( ع)در راه رسالت الهی با همسرش از وطن هجرت نمود و سر به بیابان گذاشت و در تاریکی و ظلمت شب ،به طوفان و باران برخورد کرد و به خاطر سختیها و مشکلات فراوان دستخوش اضطراب وناراحتی گشت . پروردگار مهربان برای آرامش او به او وحی نمود که :
((اننی انا الله لا اله الا انا فاعبدونی و اقم الصلوه لذکری )) ((همانا من الله هستم و معبودی جز من نیست، پس مرا عبادت کن و نماز را برای یاد من بپا دار .))
پس از بیان عبادت خدای یکتا به حضرت موسی مسئله نماز
را یاد آورشده است .در آیه دیگر به موسی و برادرش هارون دستور داده شد که :
(( شما و پیروانتان در مصر منزل گیرید و خانه هایتان را قبله و معبد قرار دهید و نماز به پای دارید.))
در این آیه هم ، خطاب به موسی و هارون به پا داشتن نماز مطرح گردیده است. یهودیان در شبانه روز سه مرتبه نماز می خوانند که آنها را نماز صبح گاه و نماز نیمروز و نماز شامگاه می گویند و وقت نماز صبح قبل از طلوع آفتاب (طلوع فجر ) است تا تقریباََ هشت یانه صبح و وقت نماز نیمروزخواندن نماز و دعاباید باخلوص نیت و به گونه ای احترام آمیز باشد. کسی که دعا می خواند باید قلب خود را متوجه خدای آسمان سازد. به فرزندان و تابعین به عنوان توصیه و سفارش گفته شده است:
(( هر بامداد زودتر برخیزید و به کنیسه بروید ، شب نیز تا دیرگاه در آن جابمانید تا آن که طول عمر شما طولانی شود.))
مسیحیان در کنیسه هایشان کتاب مخصوص برای نماز دارند. مسیحیان در یکشنبه نماز خاص دارند. دکتر احمد شبلی در کتاب مقارنه الادیان خود می گوید: (مهم ترین عبادات نزد مسیحیان روزه و نماز است ،ولی محدوده آن ها متفق علیه نیست . بسیاری از مسیحیان معتقدندکه انتظامات وقانون درروزه ونماز توجیه اختیاری است نه اجباری .
نماز در مکتب اسلام
در مکتب ارزشمند اسلام ، نماز سمبل عبادتهاست. مثال نماز در دین مثال ستون خیمه است .هر بنا و ساختمانی بر پایه ها و ستون های خود استوار است ، نماز هم به منزله ستون دین وپایه دین است. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند:
((نماز به مانند ستون خیمه است که هرگاه آن ستون پا برجا وثابت باشد، طناب هاو میخ ها و پرده خیمه نیز پا برجا و استوار خواهد بود و هرگاه آن ستون شکست ، دیگر نه میخ و نه طناب و نه پرده خیمه هیچ کدام فایده ای ندارد.))
یعنی قوام و پایداری بنای رفیع اسلام بسته به نماز است واگر نماز را از اسلام بگیریم چیزی در آن باقی نمی ماند. همچنین در اسلام چیزی بعد ازشناخت خدا بالاتر و مهم تر از نماز نیست . چنانکه از امام صادق (ع) نقل شده که فرمودند:
((لا اعراب شیئاََ بعد المعرفه با الله افضل من الصلاه ))
((چیزی را بعد از شناخت خدابرتر از نماز نمی شناسم .))
رسول اکرم (ص) می فرمایند :
(( اولین چیزی که بر بندگان واجب گردیده ، نماز است و آخرین چیزی است که در هنگام مرگ باقی می ماند .اولین چیزی که از بنده حسابرسی می شود پس اگرمورد قبول واقع شود، بعدازآن کارها به اوآسان گرفته می شود واگر مورد قبول واقع نشود کارها بعد از آن بر او سخت خواهد بود.))
آنقدر نماز در اسلام ارزشمند است که علی(ع) جنگ وجهاد در میدانهای نبرد بادشمن را برای احیاءاین فرضیه معرفی می کند ،هنگامی که علی (ع) درجنگ صفین سرگرم بودند،
ضمناََدر صف کارزار مراقب وضع خورشید بودند.
در مورد نماز پیامبر اکرم (ص)گفته شده است :
(( رسول اکرم (ص) وقتی به نماز می ایستادند رنگ صورتشان به رنگ خاکستری در می آمد و به خاطر ترس از خدا وند، سینه یا دلشان ، صدای مختصری مانند صدای سینه شخص ترسناک داشت.))
فاطمه زهرا(س) هنگام نماز از ترس نفس نفس می زد و امام حسن (ع) هرگاه از وضو فارغ می شدند رنگشان تغییر می کرد ووقتی در این مورد از ایشان سئوال کردند ، فرمودند :
((کسی که می خواهد بر صاحب عرش وارد شود و به خدمت او برسد ،سزاوار است که رنگ چهره اش دگرگون شود.))
از امام رضا (ع) نقل شده است که در یک لباس ، هزار وهر شب هزار رکعت ،یعنی در مجموع یک میلیون رکعت نماز
خوانده است . آنگاه آن پیراهن را به عنوان بهترین و مقدس ترین هدیه به دغبل شاعر سلحشور علوی اهدا نموده است .
اقامه نماز چیست ؟
بپا داشتن نماز آنست که حق نماز ادا شود ، یعنی نماز بصورت یک پیکر بی روح انجام نگردد، بلکه نمازی باشد که واقعاََ بنده را متوجه خالق و آفریننده خویش سازد. یاد خدا بودن مساوی است با فراموش کردن غیر خدا، اگر انسان ولو مدت کوتاهی با خدادر راز و نیاز باشد و از او استمداد جوید؛ واو را ثنا گوید ؛ او را به الله بودن ، رب بودن ، رحمان بودن ، رحیم بودن ،احد بودن ،صمد بودن ، (( لم یلد و لم یولد و لم یکن له کفواََ احد)بودن ،توصیف کند ، عالیترین تاثیرها در نفس او گذاشته می شود ، و روح انسان آنچنان ساخته می شود که مذهب اسلام می خواهد .
آثار تربیتی نماز
از جمله عوامل تربیت دینی ، عبادت است . نماز بزرگترین
عامل تربیت انسان است . اصلاََ خدا نماز را برای چه واجب کرده است ؟ برای اینکه نماز ما را می سازد.
اثر تربیتی دیگرنماز ، نظافت است .
اسلام به عبادت شکل داده است و به شکل هم نهایت اهمیت را داده و در آن شکل نیز یک سلسله برنامه های تربیتی را در لباس عبادت واردکرده است . مثلاََ از نظر اینکه قلب انسان می خواهد متوجه خدا باشد این چه اثری دارد که بدن انسان پاک باشد یا نباشد؟ ما که با بدن نمی خواهیم پیش خدا برویم ، دلمان باید پاک باشد . ولی اسلام وقتی که عبادت را تشریع می کند ،چون می خواهد مخصوصاََ عبادت هم یک اثر خاصی از نظر تربیتی داشته باشد، چیزی را که به عبادت ربط زیادی ندارد ولی در تعلیم و تربیت موثر است ، در لباس عبادت - اعم از واجب و مستحب - پیاده می کند و در ضمن آن می گنجاند ، مثل مسئله غسل،مساله وضو، دائم الوضو بودن، دائم اطهاره بودن
که یکی از سنت های اسلامی است و غسلهای مستحبی به عناوین مختلف . به هر حال اسلام می گوید به نماز که می ایستید بدن و جامه تان پاک باشد . این خود یک برنامه نظافت است در ضمن عبادت.
اثر دیگرنماز رعایت حقوق است . باز از نظر روح عبادت واقعاََ فرق نمی کند که ما روی یک فرش غصبی نشسته باشیم و یا روی یک فرش مباح . اینها قرار دادهای اجتماعی است که این فرش مال شما باشد و آن فرش مال من ، من در مال شما تصرف نکنم و شما در مال من تصرف نکنید. اینها یک دستوراتی است که برای زندگی اجتماعی مفیداست والا یک واقعیت و حقیقتی است که مثلاََ اگر این فرش مال من باشد یک کیفیت واقعی داشته باشد و اگر مال شما باشد یک کیفیت دیگر داشته باشد.اسلام می گوید جایی که درآن نماز می خوانی،آبیکه باآن وضو میگیری،حتی آن محلی که در آن آب وضوی توریخته می شود،لباسی که باآن نماز می خوانی ،
تمام آنچه که با این عمل تو ارتباط دارد باید مباح باشد ، یعنی نباید حرام باشد ، اگر یک نخ غصبی هم در لباس تو باشداین عبادت پذیرفته نیست .
اثر بعدی انضباط ووقت شناسی است. باز به ما می گوید عبادت یک وقت مشخص و معینی دارد و دقیقه اش هم حساب می شودو این مساله بسیار مورد توجه واقع شده است .
اثر دیگر وحدت جهت می باشد. آن اینکه اسلام می گوید هنگام نماز همه رو به یک نقطه بایستند ، با اینکه خود اسلام تصریح می کند که از نظر واقعیت عبادت رو به هر طرف بایستد فرقی نمی کند.یعنی آنطور نیست که اگر رو به کعبه نایستیم با خدا مواجه نمی شویم . ولی در عین حال اسلام به خاطر یک مصلحت تربیتی اجتماعی که با روح عبادت ارتباط ندارد یعنی روح عبادت متوقف به آن نیست چنین استفاده تربیتی در اینجا می کند،می گوید بجای اینکه نمازی
که می خوانی ، به هر طرف می خواهی باشد ، همه مردم روبه یک نقطه معین بایستندتا افراد بفهمند که باید یک جهت باشند ، یعنی این درسی است برای وحدت و اتحادویک جهت داشتن و رو به یک سو بودن .
اثرات دیگر نماز :
- تعظیم خدا و تحقیر غیر خدا
- صلح و مسالمت طلبی
- زدودن گناهان و بسیاری از موارد دیگر
مهمترین چیزی که بایدبه آن توجه نمود مسئله نماز و خانواده می باشد. هیچ می دانیم که ما مسئول نماز خواندن خاندان خودمان ، یعنی زن و فرزند خودمان هستیم ؟ هر فردی از ما نیز مسئول نماز خودش است و هم مسئول نماز اهلش .
خطاب به پیامبر اکرم ( ص) است:
(( و امر اهلک بالصلواه و اصطبر علیها))
(( ای پیامبر؛ خاندان خودت رابه نماز امرکن وخودت هم بر نماز صابر))
راههای آشنایی کودکان با نماز
بچه ها را چه باید کرد؟
بچه هارا از کوچکی باید به نماز تمرین داد، دستور به ما رسیده که به بچه از هفت سالگی نماز تمرینی یادبدهید. البته بچه هفت ساله نمی تواند نماز صحیح بخواند ولی صورت نماز را می تواند بخواند ، از هفت سالگی می تواند به نماز عادت کند، چه پسر و چه دختر . یعنی همان اولی که بچه به دبستان می رود ، باید نماز را در دبستان به او یاد بدهند در خانواده هم باید به او یاد بدهند ولی این را توجه داشته باشند که یاد دادن و وادار کردن با زور نتیجه ای ندارد، کوشش کنید که بچه تان از اول به نماز خواندن رغبت داشته باشد و به این کار تشویق بشود. بهر شکلی که می توانید موجبات تشویق بچه تان را فراهم بکنید که با ذوق و شوق نماز بخواند ، زیاد به او بارک الله بگویید ، جایزه بدهید، اظهار محبت کنید که بفهمد وقتی نماز می خواند ، بر محبت شما نسبت به اوافزوده می شود.
کودک و مسجد
موضوع مهم دیگر اینکه بچه را باید در محیط مشوق نماز خواندن برد. اگر بچه به مسجد نرود ، اگر در جمع نباشد، نماز خواندن جمع را نبیند ، به اینکار تشویق نمی شود، چون اصلاََ حضور در جمع مشوق انسان است، آدم بزرگ هم وقتی خودش را در جمع اهل عبادت می بیند ، روح عبادت بیشتری پیدامی کند، بچه که بیشتر تحت تاثیر است. باید ما با بچه های خودمان برنامه مسجد رفتن را داشته باشیم تا بچه ها با مساجد و معابدآشنا بشوند. پس این موضوع را نباید فراموش کنیم که وظیفه داریم نماز بخوانیم و وظیفه داریم که خاندان خودمان را هم نماز خوان بکنیم بشکلی که به نماز راغب و تشویق بشوند. فوائد وخاصیت نماز خواندن را برای بچه ها بگوئیم ، در حدودی که می توانیم فلسفه نماز خواندن را برای بچه ها بگوئیم . اولا برای خودتان در خانه یک مصلایی انتخاب کنید ( مستحب است) یعنی در خانه یک نقطه ای را انتخاب بکنید که جای نمازتان باشد.یک محراب برای خودتان درست کنید.
اگر می توانید یک اتاق را بعنوان مصلی همانطوریکه پیغمبر اکرم (ص) یک مصلی داشت. یک جانماز پاک هم داشته باشید ، مسواک داشته باشید ، تسبیحی برای ذکر گفتن داشته باشید.( گفتارهای معنوی ) ص ۶۶
___________________________
منابع :
۱- طهارت روح اثر استاد شهید مرتضی مطهری
۲- سیری در آداب الصلواه اثر اکرم یاسینی
۳- سیری در تربیت اسلامی اثر مصطفی دلشاد تهرانی
۴- جایگاه نماز در ادیان الهی اثر محمد جوادغمخوار یزدی
۵- چهل حدیث در اهمیت نماز اثر محمد محمدی اشتهاردی
سیمین پورنقی باهوش
منبع:موسسه جهاني سبطين
