۴۰ نکته پزشکی پیرامون نماز

دکتر مجید ملک محمدی
بسم الله الرحمن الرحیم
العلم علمان ، علم الابدان و علم الدیان ( پیامبر اکرم (ص)) 
مجموعه ای که تحت عنوان چهل نکته پزشکی پیرامون نماز پیش روی شماست ، کوششی ناچیز و حرکتی کوچک در جهت هدفی بزرگ است ، که آن هدف بزرگ همانا اثبات همسویی علم و دین است .
در جهان امروز گروهی از مردمان ( از جمله مردم ممالک غرب ) با پیشرفت روز افزون و حیرت بر انگیز علوم مختلف و با مشاهده توانایی های بی حد و حصر علم در گره گشایی از مشکلات بشری ، اصالت محض را به علم داده اند و آن را بعنوان تنها راه نجات خویش برگزیده اند .
در مقابل در طول تاریخ همواره مردمان دیگری نیز وجود داشته اند که دین را برای برخوررداری از زندگی سعادتمندانه ، کافی دانسته اند و با بی اهمیت جلوه دادن همه مسائل دنیایی از جمله حتی علم در اعتقادات خویش اصالت مطلق را به دین بخشده اند .
از جمله پیروان این عقیده نیز می توان به رهبران مذهبی کلیسای کاتولیک در قرون وسطی ، اشاره نمود .
اما در این میان آیین مقدس اسلام و بخصوص شکل حقیقی آن یعنی مکتب تشیع ، علم و دین را بعنوان دو بال نیرومند برای پرواز انسان ، به سوی کمال مطلق خویش که همانا نزدیک شدن به مرزهای عصمت و تخلق به اخلاق الهی در سایه قرب به حضرت حق است ، معرفی می کند و پرداختن به هر یک بدون توجه به دیگری را آفتی برای سعادت و نیکبختی انسان ، به حساب می آورد .
به این ترتیب همان قدر که عالم بی دین مسبب بدبختی خود و دیگران است ، جاهل مقدس مآب نیز موجبات خسارت در دنیا و آخرت را برای خود و اطرافیانش فراهم می آورد.
این سخن مولای متقیان جهان و پیشوای شیعیان حقیقی ، حضرت علی (ع) است که می فرمایند :
العلم و الدین توامان ، اذا افترقا احترقا
علم و دین پییوسته با یکدیگرند و هر گاه جدای از هم شدند ، آتش افروز خواهند بود . اما نکته بسیار مهمی که در این میان هرگز نباید آن را فراموش کرد ، نقصان علم نسبت به دین است ، چرا که دین توسط آفرینشگر و خالق توانای هستی وضضع شده است که هم او آگاه و مسلط بر همه جزئیات و ظرایف آفرینش است و همه آنچه که برای سعادت و نیکبختی انسان در دنیا و آخرت لازم است ، بهتر از هر کس دیگری می داند ، اما علم حاصل مجاهدات و تلاشهای پی گیر انسان برای آگاهی یافتن به اسرار آفرینش و ارائه راه حل برای مشکلات و نابسامانیهای زندگی بشری است .
بر این اساس علم راهی را می پیماید که در انتهای آن راه دین قرار گرفته است و هر روز که جانفشانیهای بشر در راه گشودن اسرار علمی حیات به نتیجه ای جدیدتر می رسد ، صحت و کمال دستورات دین ، آشکار تر می گردد .
بدین ترتیب بشریت وظیفه دارد با ابراز قدرتمندی که علم در اختیار او قرار می دهد و در راه روشن و صراط مستقیمی که دین فرا راهش گذاشته است حرکت کند و مدارج کمال را مرحله به مرحله طی نماید .
بی شک در این مسیر سرانجام انسان به درجه ای خواهد رسید که در یک نگاه توحیدی علم و دین را با یکدیگر یکی خواهد دید و متوجه خواهد شد که هر حقیقتی که علم به طور مسلم بر آن دست یافته است از جمله همان حقایقی است که دین در کاملترین شکل خود یعنی اسلام و دقیق ترین تعبیر آن یعنی تشیع از آن سخن گفته است .
در این مورد خیلی جالب است که بدانیم در دیدگاه توحیدی حاکم بر سراسر قرآن ، حتی یکبار کلمه علوم یا کلمه ادیان در آیات شریفه این کاملترین کتاب سعادت به کار نرفته است ، بلکه هر چه هست سخن از علم است و دین . بدین معنا که در دیدگاه آفریدگار یگانه ، تنها یک علم و تنها یک دین وجود دارد و در مکتب توحید این هر دو نیز با هم ، همسو و یکسان هستند . با این توضیحات ، هر گاه فرمانی از طرف دین صادر شود و لو این که فرمان در نگاه اول یک عبودیت محض و یک اطاعت صرف به نظر برسد ، اما چنانچه بشر با ابزار نیرومند علم ، در آن فرمان ، تفکر و تامل نماید ، قطعا به تاییدات علمی و عقلی متعددی ، حول و حوش آن خواهد رسید ، چرا که : کل حکم به الشرع حکم به العقل .
و بدین وسیله نه تنها ایمان انسان نسبت به الهی بودن فرامین دین تقویت می شود و سایر فرامین دین که که احیانا بدلیل نقص نسبی علم و محدودیت دایره عقل انسان ، هنوز توجیه قابل قبولی پیدا نکرده اند ، مورد قبول و اطاعت کامل انسان قرار می گیرد ، بلکه خط مشی انسان در جریان پژوهش ها و مطالعات علمی به طور دقیق روشن می گردد.
اما در میان علوم مختلفی که باید پیوسته در کنار دین ، حرکت کنند ، علم پزشکی به خاطر دیدگاههای خاص و منحصر به فرد آن نسبت به مسائل انسانی ، از اهمیت بسیار زیادی ، برخوردار است .
این سخن پیشوای بزرگ شیعه ، حضرت امام رضا (ع) است که فرمودند :
من لم یعرف الهیئه و الالتتشریح ، فهو عنین فی معرفته الله
هر کسی که نجوم و آناتومی نداند ، در خداشناسی ناتوان است .
به قول امام محمد غزلی ( در کتاب جواهر القرآن ) مفهوم آیات شریفه الهی : یا ایها الانسان ما غرک بربک الکریم ، الذی خلقک فسویک ، فعدلک ، فی ای صوره ما شاء رکبک .
آن طور که باید بر مسلمانان آشکار نبود ، تا زمانیکه دانشمندان اسلامی ، در عصر شکوفائی علمی خود ، به تشریح اجزای بدن انسان پرداختند .
آری ! همانطور که مفهوم آیات شریفه سوره مومنون آنجا که مراحل خلقت انسان ، بیان شده است و از نطفه و علقه و مضغه سخن به میان آمده است یا آنجا که از تاریکیهای سه گانه رحم سخن گفته شده است ، جز تا زمانی که جنین شناسی پزشکی ، به این اسرار شگرف پرداخت ، روشن نشد ، و عظمت متحیر کننده کلام خداوند در آغاز سوره مبارکه قیامت ، آن جا که انسان را به تفکر در عظمت نوک انگشتان دستش ، فراخوانده شده است ، جز تا زمان پیشرفت های پزشکی بشر در اوایل قرن بیستم آشکار نشد . یعنی زمانیکه گالتون ثابت کرد اثر برجسستگی های نوک انگشت در دو انسان مختلف ، در سرتاسر دنیا ، تنها زمانی ممکن است اندکی به یکدیگر شبیه شوندد که جمعیت کنونی دنیا ، ۱۳ برابر میزان فعلی شود ، یعنی از ۵ میلیارد نفر به حدود ۶۴ میلیارد نفر برسد !
یا زمانی بشر متوجه اهمیت آیات شریفه سوره لقمان و بقره درباره تغذیه کودک با شیر مادر تا دو سال گردید ، که دانش پزشکی موفق به شکافتن ریزترین اجزای شیر مادر گردید ، و متوجه شد که ضروری ترین ماده برای سلامتی جسمی و روانی انسان شیر مادر است .
از جمله این قبیل شواهد مسیر پزشکی در آیات قرآن ، بسیار می توان یافت ، که اگر به آن مجموعه غنی و بی نظیر سخنان معصومین (ع) و آراء حکمای الهی و به طور کلی مبانی فقه شیعه را نیز اضافه نماییم متوجه عظمت شگرف و لایتناهی دستورات اسلامی در پرداختن به مسائل جسمی و پزشکی انسان ، خواهیم شد.
بعلاوه ، به مدد دانش پزشکی ،می توان به درک بهتری نسبت به مسائل گوناگون اسلامی ، از جمله گرایشات غنی فلسفی آن رسید . بعنوان مثال تحقیق در مبانی موجود در فلسفه قدرتمند حکیم ملاصدرا (ره) از جمله عبارت مشهور او در بیان ماهیت انسان جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاد چنانچه با آگاهی از فرآیندهای موجود در دستگاه مغز و اعصاب انسان و وضعیت ناقل های عصبی موجود در آن ، صورت پذیرد ، بسی قابل فهم تر و گویاتر خواهد بود .
با این اوصاف بی سبب نیست که در فرمایش گهر بار حضرت رسول اکرم (ص) که در آغاز سخن به آن اشاره کردیم و از قول حضرت علی (ع) نیز نقل شده است ، علم پزشکی همپایه با علم دین معرفی شده است .
اما روشن است وقتی که حتی در کوچکترین مسائل اسلامی جنبه های عمیق و پربار پزشکی ، بوضوح ، خودنمایی می کنند ، حضور این جنبه ها ، در اساسی ترین فرامین اسلامی مثل نماز می تواند تا چه حدی واضح و در جریان باشد .
حقیقت این است که ۴۰ نکته پزشکی در مورد فواید نماز ، در مقابل فواید پزشکی بسیار متعدد این فریضه الهی ، عدد بسیار بسیار کوچکی است و تنها زمانی بشر به کشف این فواید متعدد نزدیک می شود که به پیشرفتهای عظیم دیگری دست یابد و به مدد آن پیشرفت ها از اسرار و ظرافتهای بی نهایت نماز پرده بردارد .
اما با این وجود ، این حقیر سر تا پا تقصیر ، نگارنده سطور علیرغم دانش اندک ، توانائی ناچیز ، قصور فهم و قلم شکسته ام ، عزم خطر کردم و با امید برخورداری از لطف بیکرانه الهی و با آرزوی جلب توجه حضرت صاحب الزمان (عج ) ، به غواصی در بحربیکرانه نماز پرداختم ، شاید که توشه کوچکی به قدر تشنگی از اقیانوس بی نهایت معارف نماز ، فراهم آورم ، که به قول سعدی شیرین سخن :
به راه بادیه رفتن ، به از نشستن باطل که گرمراد نیابم ، به قدر وسع بکوشم
و در این مجموعه نوشتار ، با وجود آشفتگی ذهن و قلمم ، رضایت یار را در راه
بر پایی ملکوتی ترین فریضه اش نماز خواهان بوده ام ، که بازهم سعدی شیراز فرموده است :
دوست دارد یار این آشفتگی کوشش بیهوده به از خفتگی
بدین ترتیب کتاب ۴۰ نکته پزشکی پیرامون نماز که در آن به تطبیق برخی جنبه های نماز با مطالب و نقطه نظرات پزشکی پرداخته شده است ، در مقابل شما عزیزان است .
این مجموعه برای نخستین بار در روزنامه محلی کرمان امروز در استان کرمان ، انتشار یافت و مورد استقبال همه جانبه همشهریان عزیزم ، یعنی مردم مسلمان کرمان قرار گرفت ، بعلاوه پس از چاپ ۱۲ شماره آن ، مورد قبول هیأت داوران ستاد مرکزی نماز واقع شد و عنوان مقاله برگزیده مطبوعاتی کشور را در نخستین جشنواره نماز و مطبوعات به خود اختصاص داد .
با این وجود نویسنده توجه دارد که بسیاری از نکات این مجموعه شاید به نظر متفکران و صاحبنظران ، فاقد عمق و غنای لازم برای وارد شدن در مسیر هدفی اینن چنین بزرگ و متعالی ، یعنی شناساندن معارف نماز باشد و چه بسا که از نظر این بزرگواران ، برخی از مطالب کتاب تا حدودی سطحی و سست به نظر برسد .
در این مورد ضمن این که از همه این صاحبنظران ، مصرانه تقاضای انتقاد و راهنمایی دارم ، به این نکته مهم نیز توجه می دهم که در نوشتن این مطالب سعی بر این بوده است که زبان علم به زبانی ساده و روان و قابل فهم برای همگان نزدیک شود و این مجموعه برای همه اقشار جامعه ، در همه سطح قابل استفاده گردد . ضمن این که ماهیت علمی موضوعات نیز خدشه دار نشود و به صحت علمی آن نیز لطمه ای وارد نیاید .
بر این اساس ضمنا به آن خاطر که ، آن چه در مورد نماز گفته شده است ، بعنوان ادعاهای یک فرد متعصب مذهبی ، تلقی نشود ، به همه منابع علمی که در نوشتن این مقالات ، از آن استفاده نموده ام در پاورقی ها ، اشاره شده است .
نکته قابل ذکر دیگر این که شماره های پایانی این مجموعه نوشتار ، در دیدگاه نویسنده از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است و چه بسا که فهم کاملتر موضوعات مورد بحث در این مقالات کوتاه ، با عنایت کافی به مضامین نکات پایانی آن ، ممکن باشد .
همچنین با توجه به این که برای وفادار ماندن به اصل مقالات ترتیب و ترکیب نکات ، در این کتاب ، دقیقا مشابه همان ترتیب و ترکیبی است که در مطبوعات به چاپ می رسیده است ، از این جهت ممکن است مطالب گهگاه واجد انسجام و تسلسل درونی لازم ، به نظر نیایند ، که از این بابت عذرخواهی می نمایم و امیدوارم که خوانندگان عزیز پس از مطالعه کل کتاب و با قضاوت کلی در مورد مطالب آن ، در ذهن خود بدین تسلسل و انسجام ، دست یابند .
اما در سطور پایانی این پیشگفتار لازم است ، نکته بی نهایت مهمی که در طول کتاب نیز بدان اشاره شده است یادآوری نمایم که آنچه در این کتاب یا مطالب مشابه ، در مورد فواید علمی نماز گفته می شود . همگی دربرگیرنده بعد کوچکی از ابعاد متعدد نماز است و پرداختن به فواید دنیوی و مزایای مادی نماز ، هرگز نباید انسان را از توجه به دریاهای نور و معنویت همراه با نماز ، غافل کند . و بر این اساس باید مراقب بود که توجه به مزایای پزشکی نماز و این قبیل مقولات ، تنها بعنوان تأییدات علمی و دنیایی بر این عبودیت محض شود و خدای نکرده ، حدود فواید و مزایای این فرضیه نورانی ، در حد خاک و دنیا باقی نماند و حکایت آن گروه گمراه که نماز را به یک نوع ورزش سوئیسی تشبیه کرده بودند و دل خوش داشتند که فلسفه نماز را دریافته اند، نشود .
به هر حال با عظمت و گستردگی بیکرانه ای که این حقیر ، در مورد نماز سراغ دارم و با وجود رحمت لایتناهی که می دانم پروردگار عالم ، بر سر یک نمازگزار حقیقی و در مطبوعات یک اقامه کننده نماز فرود می آورد ، چنانچه بر اثر خواندن این مقالات در مطبوعات و حالا به صورت این کتاب یک نفر آری تنها یک نفر ، دگرگون شود و نماز خود را به آن نماز در این وادی شکوهمند معصومین (ع) و اولیاء الهی است ، قدمی نزدیک تر نماید و مرا نیز در این وادی شکوهمند از دعای خیر خویش بی نصیب نگذارد ، بی شک این حقیر به اجر رسیده است و از نصیب خود خرسند است . ای کاش که این گونه باشد.
در خاتمه بر خود لازم می دانم تا از همه کسانی که مرا در تدوین مجموعه مطالب این کتاب ، یاری کرده اند ، کمال تشکر و قدردانی را بنمایم . بخصوص از حضرت حجه الاسلام و المسلمین ، حاج شیخ محسن قرائتی ، سردار بزرگ کاروان نماز ، و اعضای محترم ستاد مرکزی اقامه نماز که تشویق های پدرانه و برادرانه شان در طی سمینارهای گذشته نماز ، همواره دلگرم کننده این حقیر در ادامه راه بوده است ، همچنین معلم عزیزم ، جناب آقای یحیی فتح نجات سر دبیر محترم روزنامه کرمان امروز که با امکانات محدود اما پر برکت خود برای نخستین بار ، با آغوش باز از این مجموعه مقاله ، استقبال نمودند و نیز دوست و برادر بزرگوارم ، جناب آقای محمد علی کردی . مدیر محترم انتشارات معارف که علیرغم مشغله بسیار با شوقی سرشار برای خدمت به نماز ، نشر این کتاب را صادقانه قبول فرمودند ، صمیمانه تشکر و تقدیر نمایم و برای همه این عزیزان ، دعای سالار شهیدان ، حضرت امام حسین (ع) را در حق ابوثمامه صائدی ، تکرار نمایم که : جعلک الله من المصلین

منبع:http://www.sibtayn.com