تفسير سوره حمد
قال على (عليه السلام ):
فاتحة الكتاب اعطاها الله محمدا (صلى الله عليه وآله ) و امته ، بعداء فيها بالحمد و الثناء عليه ، ثم ثنى بالدعاء الله - عزوجل - و لقد سمعت رسول الله (صلى الله عليه وآله ) يقول : قال الله - عزوجل قسمت الحمد بينى و بين عبدى فنصفها لى و نصفها لعبدى ، و لعبدى ما ساءل ، اذا قال العبد: (بسم الله الرحمن الرحيم ) قال الله - عزوجل - بداء عبدى باسمى ، حق على ان اتمم له اموره و ابارك له فى احواله . فاذا قال : (الحمدلله رب العالمين ). قال الله - عزوجل - حمدلى عبدى و علم ان النعم التى له من عندى و البلايا التى اندفعت عنه بتطولى . اشهد كم انى اضعف له نعم الدنيا الى نعيم الاخرة . و ادفع عنه بلايا الاخرة ، كما دفعت عنه بلايا الدنيا، فاذا قال : (الرحمن الرحيم ) قال الله - عزوجل - شهد لى باءنى الرحمن الرحيم . اشهد كم لاوفرن من رحمتى حظه ، و لا جزلن من عطائى نصيبه فاذا قال : (مالك يوم الدين ) قال الله - عزوجل - اشهد كم كما اعترف بانى انا المالك اليوم الدين لاسهلن يوم الحساب حسابه ، و لاتقبلن حسناته ، و لا تتجاوزن عين سيئاته . فاذا قال العبد: (اياك نعبد)قال الله - عزوجل - صدق عبدى اياى يعبد لا ثيبنه عن عبادته ثوابا يغبطه كل من خالفه فى عبادته لى فاذا قال : (واياك نستعين ). قال الله - عزوجل - بى استعان والى التجاء. اشهد كم لا عيننه على امره و لا غيثنه فى شد ائده و لا خذن بيده يوم القيامة عند نوائبه . و اذا قال : (اهدنا الصراط المستقيم ) الى اخرها. قال الله - عزوجل - هذا العبدى و لعبدى ما ساءل . قد استجببت اعبدى و اعطيته ما امل ، و آمنته مما منه و جل . قيل يا اميرالمؤ منين (عليه السلام ) اخبرنا عن (بسم الله الرحمن الرحيم ) اهى من فاتحة الكتاب ؟ قال : نعم كان رسول الله (صلى الله عليه وآله ) يقروها و يعدها اية منها، و يقول : فاتحة الكتاب هى السبع المثانى فضلت (بسم الله الرحمن الرحيم ،) و هى الاية السابعة منها.
(بحار الانوار ج 85 ص 59)
سوره فاتحه را خداوند به محمد (صلى الله عليه وآله ) و امت او داد. و با حمد و سپاس برخود آن را آغاز كرد. سپس با دعا و ثنا خداوند - عزوجل - ادامه يافت . من از پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله ) شنيدم كه فرمود: (خداوند - عزوجل - مى فرمايد: سوره حمد را ميان خود و بنده ام تقسيم كرده ام ، پس نيمى از آن من و نيمى از آن بنده من است . و بنده ام هر چه (در آن ) بخواهد به او مى دهم .
پس هنگامى كه بنده بگويد: (بسم الله الرحمن الرحيم ) خداوند مى فرمايد: بنده ام به نام من شروع كرده ، پس بر من لازم شد كه آمرش را كامل كنم و احوالش را بر او مبارك گردانم .
و هنگامى كه بگويد: (الحمد لله برب العالمين ) خداوند مى فرمايد: بنده ام مرا ستايش كرد و فهميد كه نعمتهاى كه دارد از من است و بلاهايى كه از او دفع شده با نيروى من است ؛ شما را گواه مى گيرم كه چند برابر نعمتهاى دنيايش در آخرت به او بدهم و بلاهاى آخرت را از او برگردانم ، به همان گونه اى كه بلاهاى دنيا را از او بر مى گرداندم
و هنگامى كه بگويد: (الرحمن الرحيم ) خداوند مى فرمايد: شهادت داد كه من بخشنده و مهربانم ، شما را گواه مى گيرم كه از رحمتم بهره او را فراوان گردانم و از عطايم سهم وى را بسيار دهم .
پس وقتى بگويد: (مالك يوم الدين ) خداوند مى فرمايد: شما را به شهادت مى گيرم كه همان گونه كه اعتراف نمود كه من مالك روز رستاخيز هستم ، در روز حساب ، حسابش را بر او آسان گردانم و حسناتش را بپذيرم و از گناهانش در گذرم .
پس وقتى بنده بگويد: (اياك نعبد) خداوند مى فرمايد: بنده ام درست گفت ؛ او مرا عبادت مى كند، من نيز به او پاداشى در قبال عبادتش بدهم كه هر كسى در عبادتش براى من با او مخالفت كرده رشك برد.
پس وقتى كه بگويد (واياك نستعين ) خداوند مى فرمايد: از من كمك خواست و به من پناه آورد، شما را گواه مى گيرم كه او را در كارش يارى كنم و در گرفتارى اش كمك كنم و در روز رستاخيز در سختى ها دستش را بگيرم . (تا اين فراز حمد، از آن خداوند)
هنگامى كه بنده بگويد: (اهدنا الصراط المستقيم ) تا آخر سوره ، خداوند بزرگ مى فرمايد: اين براى بنده ام ، و هر چه كه بخواهد به او مى دهم ، خواسته او را اجابت كردم و هر چه آرزو نمود به او دادم و از هر چه مى ترسيد ايمنى اش بخشيدم .
از اميرمؤ منان على (عليه السلام ) پرسيدند: يا على ! از (بسم الله الرحن الرحيم ) بگو. آيا جزئى از فاتحه است ؟ فرمود: آرى . رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) آن را مى خواند و يك آيه از سوره حمد محسوبش مى فرمود. فاتحة الكتاب ، سبع المثانى (دو هفت تايى ) است و با (بسم الله الرحمن الرحيم ) كه آيه هفتم آن است ، فضيلت يافته است .
