فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصّلوه و اتّبعوا الشّهوات فسوف یلقون غیّاً.
امّا بعد از آنها فرزندان ناشایسته ای روی کار آمدند که نماز را ضایع کردند و پیروی از شهوات نمودند و به زودی (مجازات) گمراهی خود را خواهند دید.«مریم ، ۵۹»
فرزندان ناشایسته نماز را ضایع می کنند.
سپس از گروهی که از مکتب انسان ساز انبیاء جدا شدند و پیروانی ناخلف از آب در آمدند سخن می گوید و قسمتی از اعمال زشت آنها را برمی شمرد و می گوید: بعد از آنها فرزندان ناشایسته ای روی کار آمدند که نماز را ضایع کردند، و از شهوات پیروی نمودند که به زودی مجازات گمراهی خود را خواهند دید «فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصّلوه و اتّبعوا الشّهوات فسوف یلقون غیّاً».
(خلف) بر وزن برف به معنی فرزندان ناصالح و به اصطلاح (ناخلف) است در حالی که (خلف) (بر وزن صرف) به معنی فرزند صالح است.
این جمله ممکن است اشاره به گروهی از بنی اسرائیل باشد که در طریق گمراهی گام نهاده، خدا را فراموش کردند، پیروی از شهوات را بر ذکر خدا ترجیح دادند جهان را پر از فساد نمودند و سرانجام به نتیجه ی اعمال سوء خود در دنیا رسیدند و در آخرت نیز خواهند رسید.
در این که منظور از (اضاعه صلاْه) در اینجا ترک نماز است و یا تأخیر از وقت آن، و یا انجام دادن اعمالی که نماز را در جامعه ضایع کند؟ مفسران احتمالهای مختلفی داده اند، ولی معنی اخیر، صحیح تر به نظر می رسد.
چرا از میان تمام عبادات روی نماز در اینجا انگشت گذارده شده؟ شاید دلیل آن باشد که، نماز چنان که می دانیم سدّی است در میان انسان و گناهان، هنگامی که این سدّ شکسته شد غوطه ور شدن در شهوات، نتیجه قطعی آن است.
ـ و به تعبیر دیگر همان گونه که پیامبران، ارتقاء مقام خود را از یاد خدا شروع کردند و به هنگامی که آیات خدا بر آنها خوانده می شد به خاک می افتادند و گریه می کردند این پیروان ناخلف سقوط و انحرافشان از فراموش کردن یاد خدا شروع شد.
از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل شده:
و تعطیهم طرف الهدایا من الله لمواقیت الصلوه الّتی کانوا یصلون فیها فی الدّنیا.
در ایامی جالب و نخبه از سوی خداوند بزرگ در اوقاتی که در این دنیا نماز می خواندند به آنها در بهشت می رسد.[۱]
صاحب المیزان می فرماید:
ـ معنای جمله (فخلف من بعدهم خلف)، این است که به جای آنان که خدا انعامشان کرده بود، و طریقه شان خضوع و خشوع برای خدای تعالی بوده همواره با عبادت متوجّه او می شدند، قومی آمدند و قائم مقام ایشان شدند، که آنچه را از آنان گرفتند یعنی نماز و توجه عبادی به سوی خدای سبحان را ضایع کردند و در آن سهل انگاری نموده، بلکه به کلی از آن اعراض نمودند و در عوض شهوات را پیروی کردند، و در نتیجه همان شهوات انسان را از مجاهده در راه خدا و توجه به او مانع گردید.[۲]
از همین جا روشن می شود که مراد به ضایع کردن نماز فاسد کردن آن است، به این که در آن سهل انگاری و بی اعتنایی کنند، و در نتیجه کار به جایی برسد که آن را بازیچه قرار دهند، و در آن دخل و تصرّف نمایند و سرانجام بعد از قبولش به کلّی ترکش کنند، و ضایعش گذارند.
ـ پس این که بعضی ها گفته اند: مراد به ضایع کردن نماز ترک آن است خیلی حرف صحیحی نیست، چون ترک به کلّی را ضایع کردن نمی گویند.
و عنایت در آیه شریفه متعلّق به این نکته است که دین الهی از آن طبقه صالح منتقل به این طبقه که خلف و ناخلف آنها بودند گردید، و حق جانشینی آنان را درباره این اداء نکردند، و آن چه را ارث برده بودند ضایع گذاردند در حالی که تنها رکن عبودیّت بود، و در عوض شهوات را که سدّ راه حقّ است پیروی نمودند.[۳]
از ابی سعید خدری روایت کرده اند که گفت: از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ شنیدم که می خواند (فخلف من بعدهم خلف) و می فرمود بعد از شصت سال این خلف خواهد آمد (اضاعوا الصّلوه...) آنگاه خلفی پدید می آید که قرآن می خوانند امّا این قرآن از گلویشان تجاوز نمی کند، سه طائفه قرآن می خوانند هم مؤمن و هم منافق و هم فاجر.[۴]
مرحوم طبرسی می فرماید:
ـ پس از آنها یهودیان به وجود آمدند که مردمی نابخرد و زشت رفتار هستند. مجاهد و قتاده گویند: مقصود دسته ای از همین امّت است.
اضاعوا الصّلوه.
محمّد بن کعب گوید: یعنی نماز را ترک کردند. ابن مسعود و ابراهیم و عمر بن عبدالعزیز و ضحاک گویند: یعنی نماز را به تأخیر انداختند. از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نیز همین طور روایت شده است.
و اتّبعوا الشّهوات.
و در راه حرام، شهوات خود دنبال کردند، وهب گوید: یعنی، پس از آنها مردمی آمدند که قهوه می نوشیدند و قمار بازی می کردند و دنبال شهوت و لذّت بودند و وظایف خود را ترک و نمازها را تضییع کردند.[۵]
________________________________________
[۱] . تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۱۰۷.
[۲] . المیزان، ج۱۴، ص۱۱۴.
[۳] . المیزان، ج ۱۴، ص ۱۱۴.
[۴] . المیزان. ج ۱۴، ص ۱۱۸.
[۵] . مجمع البیان، ج ۱۵، ص ۱۸۳.
منبع:موسسه جهاني سبطين
