برخی پدیده هایی که در طبیعت رخ می دهد و حالت غیر عادی دارد،گاهی موجب وحشت انسان ها می شود و گاهی نیز ممکن است افکارخرافی و شرک آلودی را در اذهان جاهلان و غافلان پدید آورد.
اینجاست که توجه دادن اندیشه ها به عوامل اصلی آنها و جلوگیری از انحراف اذهان،به عنوان یک وظیفه برای ادیان حق، جلوه می کند.
در اسلام،برای اینگونه پدیده ها،نماز خاصی واجب شده تا مردم،توجه به خدای هستی آفرین پیدا کنند و منشا این تغییرات و حوادث را،قدرت الهی بشناسند.نام این نماز،«نماز آیات »است،چرا که برای بروز حوادثی برگزار می شود که از آیات و نشانه های الهی در جهان است.
در رساله ها می خوانیم که:نماز آیات،به واسطه چهار چیز واجب می شود:
۱- گرفتن خورشید(کسوف)
۲- گرفتن ماه(خسوف)
۳- زلزله
۴- رعد و برق و بادهای سیاه و سرخ وحشت آور،که بیشتر مردم بترسند.(به برخی مسائل آن اشاره خواهد شد).
نماز آیات درسی از توحید
بروز اینگونه حوادث،در اذهان ساده لوحان،نشان نوعی قهر طبیعت وخشم خدایان به شمار می آمد و چون از کیفیت و علل آن خبر نداشتند،ازخدا غافل می شدند و به طبیعت بی جان متوجه می شدند.به خصوص،خورشیدپرستان و ماه پرستان،افکار خاصی پیدا می کردند.
خواندن نماز آیات،برای توجه دادن به منشا اصلی آفرینش ودگرگونیهای طبیعت،یعنی خدای تواناست و درسی از توحید به مردم می آموزد.
روایت است که هنگام درگذشت ابراهیم،فرزند کوچک پیامبر،خورشید گرفت.مردم با خود می گفتند که این کسوف و خورشیدگرفتگی،به خاطر فقدان پسر رسول خدا(ص)است.پیامبر خدا(ص)-برای تصحیح افکار و برداشت ها-منبر رفت و پس از حمد و ثنای پروردگار،فرمود:
ایها الناس!ان الشمس و القمر آیتان من آیات الله،یجریان بامره مطیعان له لا ینکسفان لموت احد و لا لحیاته،فاذاانکسفتا او واحده منهما فصلوا»
ای مردم!خورشید و ماه،دو نشانه از نشانه های الهی اند،به فرمان او جریان دارند و مطیع اویند،و بخاطر مرگ یازندگی کسی،گرفته نمی شوند.پس اگر هر دو یا یکی ازآن دو گرفت،نماز بگزارید.
پس از این سخن،از منبر فرود آمد و با مردم،«نماز کسوف »خواند. (۱) دو درس از این برخورد پیامبر می آموزیم:
یکی،آنکه آنحضرت،ابتدا به روشنگری افکار،پیرامون این پدیده طبیعی پرداخت،سپس به نماز ایستاد،و این می فهماند که فهم و اندیشه،مقدم بر عبادت و نماز است.
دیگر،اینکه چون مرد الهی و رسول به حق بود،حق را گفت و مردم را به خدا توجه داد.بر خلاف آنانکه حیله گر و عوام فریب اند،که از چنین حادثه ای،شاید به نفع خود و کسب وجهه،سوء استفاده کنند.و حتی حوادث طبیعی را در مسیر خواسته های نفسانی،تجزیه و تحلیل و تاویل نمایند.
امام صادق(ع)از پدرش نقل می کند که فرمود:
زلزله ها و گرفتگی ماه و خورشید و بادهای سخت وحشت زا،ازنشانه های قیامت است.هرگاه یکی از اینها را دیدید،به یاد برپائی قیامت بیفتید،به مسجدها پناه برید و نماز بخوانید. (۲) این روایت نیز،توجه دادن اذهان مردم،از طبیعت،به خدای طبیعت است و در نهایت با نماز،این «خداگرایی »تکمیل می شود.
چگونگی نماز آیات
در مورد نماز آیات،فقط به چند مسئله اشاره می شود.توضیح بیشترآنرا در رساله های عملیه بخوانید.
۱- نماز آیات،دو رکعت است و هر رکعت،پنج رکوع دارد.در هررکعت،می توان پس از حمد و سوره،به رکوع رفت و برخاست،دوباره حمد و سوره و رکوع،تا پنج مرتبه.و می توان در هر رکعت،یک حمدخواند و آیات سوره را به پنج قسمت کرد و قبل از هر رکوع،یک بخش ازسوره را خواند و به رکوع رفت،و سپس آیه ای دیگر و رکوع دوم و همچنین تا پنج رکوع تمام شود.
۲- در نماز آیات هم،آنچه در نمازهای روزانه لازم است،واجب می باشد،مانند طهارت،قبله،و...
۳- خواندن نماز آیات،واجب فوری است و نباید به تاخیر انداخت.
در ماه و خورشید گرفتگی،از وقتیکه ماه و خورشید،شروع به گرفتن می کند،می توان نماز آیات را خواند.اگر کسی نماز آیات نخوانده،گناه کرده است و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقت بخواند،«ادا» می باشد.
۴- اگر عوامل وجوب نماز آیات،در شهری اتفاق بیفتد(مثلا زلزله و...)برای مردم همانجا واجب است نه شهرهای دیگر.
۵ نماز آیات
برخی پدیده هایی که در طبیعت رخ می دهد و حالت غیر عادی دارد،گاهی موجب وحشت انسان ها می شود و گاهی نیز ممکن است افکارخرافی و شرک آلودی را در اذهان جاهلان و غافلان پدید آورد.
اینجاست که توجه دادن اندیشه ها به عوامل اصلی آنها و جلوگیری از انحراف اذهان،به عنوان یک وظیفه برای ادیان حق، جلوه می کند.
در اسلام،برای اینگونه پدیده ها،نماز خاصی واجب شده تا مردم،توجه به خدای هستی آفرین پیدا کنند و منشا این تغییرات و حوادث را،قدرت الهی بشناسند.نام این نماز،«نماز آیات »است،چرا که برای بروز حوادثی برگزار می شود که از آیات و نشانه های الهی در جهان است.
در رساله ها می خوانیم که:نماز آیات،به واسطه چهار چیز واجب می شود:
۱- گرفتن خورشید(کسوف)
۲- گرفتن ماه(خسوف)
۳- زلزله
۴- رعد و برق و بادهای سیاه و سرخ وحشت آور،که بیشتر مردم بترسند.(به برخی مسائل آن اشاره خواهد شد).
نماز آیات درسی از توحید
بروز اینگونه حوادث،در اذهان ساده لوحان،نشان نوعی قهر طبیعت وخشم خدایان به شمار می آمد و چون از کیفیت و علل آن خبر نداشتند،ازخدا غافل می شدند و به طبیعت بی جان متوجه می شدند.به خصوص،خورشیدپرستان و ماه پرستان،افکار خاصی پیدا می کردند.
خواندن نماز آیات،برای توجه دادن به منشا اصلی آفرینش ودگرگونیهای طبیعت،یعنی خدای تواناست و درسی از توحید به مردم می آموزد.
روایت است که هنگام درگذشت ابراهیم،فرزند کوچک پیامبر،خورشید گرفت.مردم با خود می گفتند که این کسوف و خورشیدگرفتگی،به خاطر فقدان پسر رسول خدا(ص)است.پیامبر خدا(ص)-برای تصحیح افکار و برداشت ها-منبر رفت و پس از حمد و ثنای پروردگار،فرمود:
ایها الناس!ان الشمس و القمر آیتان من آیات الله،یجریان بامره مطیعان له لا ینکسفان لموت احد و لا لحیاته،فاذاانکسفتا او واحده منهما فصلوا»
ای مردم!خورشید و ماه،دو نشانه از نشانه های الهی اند،به فرمان او جریان دارند و مطیع اویند،و بخاطر مرگ یازندگی کسی،گرفته نمی شوند.پس اگر هر دو یا یکی ازآن دو گرفت،نماز بگزارید.
پس از این سخن،از منبر فرود آمد و با مردم،«نماز کسوف »خواند. (۱) دو درس از این برخورد پیامبر می آموزیم:
یکی،آنکه آنحضرت،ابتدا به روشنگری افکار،پیرامون این پدیده طبیعی پرداخت،سپس به نماز ایستاد،و این می فهماند که فهم و اندیشه،مقدم بر عبادت و نماز است.
دیگر،اینکه چون مرد الهی و رسول به حق بود،حق را گفت و مردم را به خدا توجه داد.بر خلاف آنانکه حیله گر و عوام فریب اند،که از چنین حادثه ای،شاید به نفع خود و کسب وجهه،سوء استفاده کنند.و حتی حوادث طبیعی را در مسیر خواسته های نفسانی،تجزیه و تحلیل و تاویل نمایند.
امام صادق(ع)از پدرش نقل می کند که فرمود:
زلزله ها و گرفتگی ماه و خورشید و بادهای سخت وحشت زا،ازنشانه های قیامت است.هرگاه یکی از اینها را دیدید،به یاد برپائی قیامت بیفتید،به مسجدها پناه برید و نماز بخوانید. (۲) این روایت نیز،توجه دادن اذهان مردم،از طبیعت،به خدای طبیعت است و در نهایت با نماز،این «خداگرایی »تکمیل می شود.
چگونگی نماز آیات
در مورد نماز آیات،فقط به چند مسئله اشاره می شود.توضیح بیشترآنرا در رساله های عملیه بخوانید.
۱- نماز آیات،دو رکعت است و هر رکعت،پنج رکوع دارد.در هررکعت،می توان پس از حمد و سوره،به رکوع رفت و برخاست،دوباره حمد و سوره و رکوع،تا پنج مرتبه.و می توان در هر رکعت،یک حمدخواند و آیات سوره را به پنج قسمت کرد و قبل از هر رکوع،یک بخش ازسوره را خواند و به رکوع رفت،و سپس آیه ای دیگر و رکوع دوم و همچنین تا پنج رکوع تمام شود.
۲- در نماز آیات هم،آنچه در نمازهای روزانه لازم است،واجب می باشد،مانند طهارت،قبله،و...
۳- خواندن نماز آیات،واجب فوری است و نباید به تاخیر انداخت.
در ماه و خورشید گرفتگی،از وقتیکه ماه و خورشید،شروع به گرفتن می کند،می توان نماز آیات را خواند.اگر کسی نماز آیات نخوانده،گناه کرده است و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقت بخواند،«ادا» می باشد.
۴- اگر عوامل وجوب نماز آیات،در شهری اتفاق بیفتد(مثلا زلزله و...)برای مردم همانجا واجب است نه شهرهای دیگر.
۵- فرقی نمی کند که تمام ماه یا خورشید بگیرد،یا قسمتی از آن(خسوف و کسوف کلی یا جزئی)در هر دو حال،نماز آیات واجب است.
________________________________________
۱- وسائل،ج ۵ ص ۱۴۴.
۲- وسائل،ج ۵ ص ۱۴۵.
منبع:موسسه جهاني سبطين
