لیلا معصوم زاده
نمازگزاران و اولیاء خدا بر افکار و اندیشههای خود حاکمند نه محکوم آنها. آنان در اثربندگی خدا چنان ولایت و سلطهای بر نفس خویش دارند که اجازه نمیدهندوسوسهای بر قلب آنها ظهور کند. آنان با نمازهای عارفانه و عشق ورزیدن به نماز نفس را کنترل و روح را در جهت رضای خدا قرار میدهند و بر هستی سلطه مییابند. دعاهای آنان مستجاب میشود و کارهای خدایی انجام میدهند.
بیشک در هر برههای از زمان شناخت دقیق دیدگاههای اسلام و نقش دستورات و احکام و اجرای آن نجات بخش جوامع بشری مسلمان بوده است و نماز که از ستون دین و کلید بهشت است، نقش مهمی در بازسازی افراد بخصوص قشر جوان و دانشجویان خواهد داشت. در این مقاله به بررسی اثر بازدارندگی نماز از گناه و فحشا و نقش نماز در تقوی، پاکی، کسب فضائل، احضار روح،یاد خدا بودن، جامعیت و قداست نماز، سیمای نماز و آثار و برکات نماز خواهیم پرداخت.
واستعینوا بالصبر و الصلوه و آنگاه که فشار نفس طاغوت زیاد شد از اهرم نماز و صبر کمک بگیرید.
قداست نماز:
قداست نماز به قدری است که زمان اجرای بعضی مراسم مانند قسم و ادای شهادت، بعد از نماز قرار داده شده است.قرآن در سوره مائده آیه ۱۰۶ میفرماید: هرگاه کسی در سفر دچار مرض شد و در آستانه مرگ قرار گرفت، دو نفرمسلمان یا حتی غیرمسلمان را بر وصیت خود گواه گیرد، لکن مراسم ادای شهادت باید پس از نماز باشد. یعنی آن دو نفر را بازداشت کنید تا نماز تمام شود، آنگاه حاضر شده و با قسم خوردن شهادت دهند که فلان مسلمان در مسافرت چه وصیت کرده است. بیشک مشخص میگردد که قداست و عظمت و نتیجه نمازگزاران تا چه حد است و باید به این مقوله توجه بسیار شود.
جامعیت نماز:
نماز یک هنرنمایی الهی است که خداوندتمام ارزشها را به نحوی در نماز قرار داده است چه کمالی است که برای انسان ارزش باشد اما در نماز یافت نشود؟ باید به ارزشها و کمالاتی که در نماز نهفته شده توجه کرد تا جامعیت نماز بهتر روشن شود. یاد خدا یک ارزش و تنها وسیله آرامبخش دلهاست و نماز یاد خداست. یاد قیامت یک ارزش و بازدارنده از گناه و فساد است. نماز یادآور یومالدین است. در خط انبیاء و شهداء و صالحان بودن یک ارزش است که ما در نماز از خدا میخواهیم در صراطالدین انعمت علیهم قرار بگیریم. انزجار و قرائت خود را از ستمپیشگان و گمراهان با جمله غیرالمغضوب علیهم ولاضالین اعلام میداریم.
عدالت که در رأس همه ارزشهاست در امام جماعت لازم شمرده شده است که به جای خودسری و تکروی باید تابع رهبر باشیم. رو به قبله ایستادن ارزش بسیاری دارد، که یادآور مکه، شکنجهگاه بلال، قربانگاه اسماعیل، زادگاه علیبنابیطالب، پایگاه قیام مهدی، آزمایشگاه ابراهیم(ع) و عبادتگاه تمام انبیاء و اولیاست.
در نماز هرچه هست تحرک در هر صبح و شام است. تحرک در رکوع و سجود و قیام حرکت دررفتن به مسجد و مصلی، پس ساکن و ساکت و گوشهگیر نبودن از برکات نماز است. نماز به ما یاد میدهد که همواره در تلاش و حرکت باش البته در جهت خداوندی و به سوی او. در نماز روح و جان انسان، غبارروبی میشود. غبار تکبرش میریزد چون هر شبانهروز دهها بار بلندترین نقطه بدنش را با خاک میمالد و سجده بر خاک بهتر از سنگ است که تذلل در به خاک مالیدن است. بر زمین پاک سجده کردن که از راه بخش نمیتوان به پاکی و سرچشمه پاکیها رسید. گریه از خوف خدا یک ارزش است و قرآن سجده همراه با گریه را ستایش کرده است: سجدا و بکیّا.
نماز یک خط الهی است که از هنگام تولد تا لحظه مرگ ما ترسیم شده است. نوزاد که به دنیا آمد در گوش راست و چپ او اذان و اقامه میگویند و به هنگام مرگ نیز با خواندن نماز میت را دفن میکنند و در طول زندگی همواره در حال عبادت و پرستش خدا بودن و نماز گزاردن را سفارش میکنند. پس نماز پیوند انسان با طبیعت است برای شناخت وقت نمازها خصوصاً صبح و ظهر باید به خورشید نظر افکند، برای بدست آوردن قبله باید به ستارگان توجه کرد و برای انجام نمازهای مستحبی در ایام مبارکه به حرکات ماه باید دقت کرد. برای غسل و وضو رو به آب و برای سجده و تیمم به خاک روی آورد. این ارتباط باطبیعت برای نظر افکندن به پدید آورنده آنها و طراح حکیم و برنامهریز است. از دیگر واجبات دین که به نوعی در نماز حضور دارند، گفته شده است که نمازگزار همچون کسی است که به حج میرود، کعبه، قبله و محور کارهای اوست. نمازگزار همچون کسی است که به جهاد میرود لکن به جهاداکبر که جهاد با نفس است. نماز خود بالاترین امر به معروف و نهی از منکر است.
زینت و نظافت یک ارزش است. اسلام سفارش میکند که خذو زینتکم عند کل مسجد ۲ به هنگام شرکت در مساجد خود را زینت کنید و زینتهای خود را برگیرید. با لباس پاکیزه و معطر وارد مسجد شوید، چنان که سفارش میکند زنان به هنگام نماز زیورهای خود را همراه داشته باشند و با آنها خود را زینت دهند و به مسأله مسواک هم توجه داشته که نماز با مسواک هفتاد برابر نماز بدون مسواک ثواب دارد و یا قبل از رفتن به مسجد سیر یا پیاز نخورید که بوی دهان شما دیگران را اذیت نکند ومردم را از مسجد فراری ندهد. حال با توجه به جامعیت وشناختن ارزشهای حاکی از نماز به این مسأله مهم یعنی نقش نماز در معنویت نمازگزاران پی میبریم. پس اگر دانشجویان و جوانان نماز را سرلوحه کارهای خود قرار دهند و از نماز لحظهای غافل نشوند، بیشک در بازسازی معنوی آنها مؤثر خواهد بود و آنان را جوانانی پاک سیرت و با کمال و فضیلت خواهد نمود. نماز آنها را به صراط مستقیم هدایت خواهد کرد و معنویت را در آنها روشن خواهد کرد.
نماز بازدارنده از زشتیها و بدیها:
اتل ما اوحی الیک من الکتاب و اقم الصلوه ان الصلوه تهی عن الفحشاء و المنکر و لذکرالله اکر و الله یعلم ما تصنعون.
آنچه را از کتاب آسمانی به تو وحی شده تلاوت کن و نماز را برپا دارد که نماز (انسان را) از زشتیها و منکرات باز میدارد و خداوند میداند شما چه کارهایی انجام میدهید. ۳ بعد از پایان بخشهای مختلفی از سرگذشت زندگی گذشتگان در این آیه به فلسفه بزرگ نماز میرسیم زیرا میگوید: «نماز انسان را از زشتیها و منکرات باز میدارد» ( ان الصلواه تنهی عن الفحشاء و المنکر ) طبیعت نماز چون انسانها را به یاد نیرومندترین عامل بازدارنده یعنی اعتقاد به مبداء و معاد میاندازد دارای اثر بازدارندگی از فحشاء و منکرات است. انسانی که به نماز میایستد و تکبیر میگوید خدا را از همه چیز برتر و بالاتر میشمرد، به یاد نعمتهای او میافتد، حمد و سپاس میگوید او را به رحمانیت و رحیت میستاید و به یادروز جزای او میافتد، اعتراف به بندگی او میکند، از او یاری میجوید، صراط مستقیم از او میطلبد و از راه کسانی که غصب بر آنهاشده و گمراهان به خدا پناه میبرد. بدون شک در قلب و روح چنین انسانی جنبشی به سوی حق و حرکتی به سوی پاکی و جهشی به سوی تقوا پیدا میشود.
برای خدا رکوع میکند و غرق در عظمت او میشود و خودخواهی و برتر بینی را فراموش میکند. همه این امور موجی از معنویت را در وجود او ایجاد میکند، موجی که سد نیرومندی بر برابر گناهان محسوب میشود.
نهی از فحشاء و منکر سلسله مراتب و درجات زیادی دارد و هر نمازی به نسبت رعایت شرایط دارای بعضی از این درجات است. فحشاء اشاره به گناهان بزرگ پنهانی و منکر گناهان بزرگ آشکار است و یا فحشاء گناهانی است که بر اثر غلبه قوای شهویه و منکر بر اثر غلبه قوه غضبیه صورت میگیرد.
نماز وسیله پرورش فضائل و اخلاق و تکامل معنوی:
نماز وسیله پرورش، فضائل و اخلاق و تکامل معنوی انسان است چرا که انسان را از جهان محدود ماده و چهار دیوار عالم طبیعت بیرون میبرد، به ملکوت آسمانها دعوت میکند و با فرشتگان همصدا و همراز میسازد. خود را بدون نیاز به هیچ واسطه در برابر خدا میبیند و با او به گفتوگو میپردازد. تکرار این عمل در شبانه روز آن هم با تکیه روی صفات خدا، رحمانیت و رحمیت و عظمت او مخصوصاً با کمک گرفتن از سورههای مختلف قرآن بعد از حمل که بهترین دعوتکننده به سوی نیکیها و پاکیهاست اثر قابل ملاحظهای در پرورش فضائل اخلاقی در وجود انسان است. حضرت علی(ع) در حدیثی فرمود: «الصلوه قربان کلی تقی» نماز وسیله تقرب هر پرهیزکاری به خداست. ۴ نماز پاکسازی معنوی زندگی است چرا که میدانیم مکان نمازگزار، لباس نمازگزار، فرشی که برآن نماز میخواند، آبی که با آن وضو میگیرد و غسل میکند، باید از هرگونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران پاک باشد، کسی که آلوده به تجاوز و ظلم و ربا، غضب، کمفروشی، رشوهخواری و کسب اموال حرام باشد، چگونه میتواند مقدمات نماز را فراهم سازد، پس تکرار نماز در پنج نوبت در شبانهروز خود دعوتی است به رعایت حقوق دیگران.
نماز خودبینی و کبر را در هم میشکند ۵ چرا که خود را ذره کوچکی در برابر عظمت خدا میبیند و صفری در برابر بینهایت، پردههای غرور و خودخواهی را کنار میزند، تکبر و برتریجویی را در هم میکوبد، خداوند ایمان را برای پاکسازی انسانها از شرک واجب کرده است و نماز را برای پاکسازی از کبر ۶ . توجه به خدا و مداومت ذکر خدا در پرتو نماز سبب میشود که انسان را از معاصی باز دارد و از انواع فساد جلوگیری کند ۷ در آیه ۲۸ سوره رعد میگوید: ذکر خدا مایه اطمینان و آرامش دلها است (الا بذکرالله تطمئن القلوب) نماز انسان را به یاد خدا میدارد، یادخدا نفس مطمئنه به او میدهد و نفس مطمئنه او را به مقام بندگان خاص و بهشت جاویدان میرساند.
نماز بزرگترین عامل تربیت:
نماز یک ارتباط روحی و معنوی است و هدف از آن یاد خداست. اسلام خواسته است این روح را در قالب یک سلسله برنامههای تربیتی پیاده کند لذا شرایط زیادی را برای آن قرار داده است تا یک نمازگزار درس نظافت، پاکیزگی، استقلال و مراعات حقوق دیگران را بدهد.
نماز بهترین راه کنترل نفس سرکش است که انسان روزی چند مرتبه آن را در نزد خداوند احضار و غفلتزدایی میکند تا از غرق شدن در منجلاب مادیات نجاتش دهد. نماز ذکری است که مقدمه فکر و فکریکه انگیزه عمل میباشد خواهد بود. یاد خدا کردن به هنگام انجام حلال و حرام ۸ بنابراین نماز بهترین عامل تربیت کننده خواهد بود.
آثار و برکات نماز:
در این دنیای ناچیز اگر مخاطب انسان چیزی بزرگ و دانشمند و عالم و قادر باشد، انسان بوجود آن افتخار میکند و از مصاحبت با آن احساس غرور میکند و یک دانشجو هنگامی که به نماز میایستد با پروردگار یکتا سخن میگوید، به او افتخار میکند. آثار و برکات نماز عبارتند از:
۱- احساس غرور و افتخار ۲- احساس عزت ۳- احساس قدرت ۴- احضار روح ۵- ولایت بر هستی و چه افتخاری از این بالاتر که انسان باخالق خود سخن بگوید و او کلام انسان را بشنود و بپذیرد. امام زینالعابدین(ع) در مناجات خود میگوید: «الهی کفی بی غیرا. ان اکنون لک عبدا» ۹ همین افتخار مرا بس که بنده تو باشم. اگر یک دانشجو به خدا متصل شود در برابر قدرتها و طاغوتها و مستکبرین احساس قدرت خواهد کرد. کلماتی همچون اللهاکبر به شخص این مژده را میدهد که طاغوتها در نزد انسان حقیر و او در برابر آنها عزیز خواهد بود. قرآن به ما دستور میدهد که در سختیها و مشکلات از نماز و عبادت کسب قدرت و قوت کنیم.
«واستعینوا بالصبر و الصلوه ۱۰ از صبر و نماز دربرخورد با مشکلات نیرو بگیرید.خواندن نماز باعث ابراز دوستی زیاد به خدا خواهد بود. هر کس که کسی را دوست دارد، میل دارد بیشتر با او خرف بزند ودل از او نمیکند، چگونه ممکن است انسان ادعا کند خدا را دوست دارد ولی حال حرف زدن با او را نداشته باشد.
نماز و ارتباط با خدا:
ویژگی پرهیزکاران این است که نماز را برپای دارند. «یقیمون الصلوه» ۱۱ نماز رمز ارتباط با خداست. مؤمنانی را که به جهان ماوراء طبیعت راه یافته انددر یک رابطه دائمی و همیشگی با آن مبدأ بزرگ آفرینش نگه میدارد آنها تنها در برابر خدا سر تعظیم خم میکنند و تسلیم آفریننده بزرگ جهان هستی هستند و به همین دلیل دیگرخضوع در برابر بتها و یا تسلیم شدن در برابر جباران و ستمگران در برنامه آنها وجود نخواهد داشت. چنین انسانی احساس میکند از تمام مخلوقات دیگرفرا رفته و ارزش آن را پیدا کرده که با خدا سخن بگوید و این بزرگترین عامل تربیت او است. کسی که نماز میخواند با او راز و نیاز میکند و فکر او، عمل او، گفتار او همه خدایی میشود و چنین انسانی چگونه ممکن است برخلاف خواست او گام بردارد مشروط بر اینکه راز و نیازش به درگاه حق، از جان و دل سرچشمه میگیرد و با تمام قلب روبه درگاهش آورد.
یک دانشجو هنگامی که به نماز میایستد هنگامی که اللهاکبر میگوید اشاره به بزرگ بودن و عظمت خداوند میکند. با حضور قلبش بهخدا ازگناه دوری میکند تنها از خدا کمک میخواهد و تنها درراه رضای او گام برمیدارد و این توجه به خدا این معبود ازلیاست که در بازسازی معنوی روحی و جسمی او مؤثر واقع میشود و او را از زشتیها و بدیها باز میدارد.
تسلط برهستی با نماز:
از برکات دیگر نماز این است که انسان به تدریج و گام به گام به هستی تسلط پیدا میکند. گام اول، قرآن میفرماید: «تقوی برای انسان نورانیت و بصیرت میآورد و به انسان دیدی میدهد که حق را از باطل تشخیص دهد».
ان تتقوالله یجعل لکم فرقاناً ۱۲ و در جای دیگر میفرماید: «یجعل لکم نوراً» ۱۳ پس تقوی که در رأس آن بندگی خدا ونماز است. گامی به سوی نورانی شدن و بصیرت پیدا کردن نمازگزار است.
گام دوم: کسانی که هدایت الهی را پذیرفتند و درمدار حق قرار گرفتند، خداوند هدایت آنها را زیادتر میکند. پس نماز گامی برای هدایت و بازسازی معنوی خواهد بود. نور هدایت نمازگزار متوقف نمیشود بلکه به خاطر تسلیم و بندگی دائماً در حال قرب و رشد خواهد بود.
گام سوم: در راه خدا تلاش کردن است. خداوند راههای زیادی را برای رسیدن به کمال نشان داده است. «والذین جاهدو فینا لنهدینهم سبلنا» ۱۴ گام چهارم: برای خودسازی و دوری از فحشا و منکر ناز بهترین عملاست. انسان بر نفس خود تسلط مییابد و نفس را مهار میکند و گرفتار وسوسه و لغزش نمیشود بلکه هرگاه فشار وسوسه و نفس طاغوت زیاد شد، باز هم از اهرم نماز و صبر کمک میگیرد.
گام پنجم: افراد با تقوی که وجودشان با نور الهی روشن شده با هر نماز یک گام به جلو میروند. زیرا نماز تکرار نیست بلکه معراج است. نماز بالا رفتن از نردبان کمال و عمق دادن به معرفت و ایمان است. نمازگزار اجازه نمیدهد عمرش چراگاه شیطان و لگدکوب او باشد.
سیمای نماز:
- نماز برنامه هرصبح و شام است و اگر یک دانشجو هر روز را با نام و یاد خدا آغاز کند، بیشک در روحیات او مؤثر خواهد بود.
- نماز در سفر یا وطن در فقیر و غنی رمز آنست که در هر کجا باشیم و هرکه باشیم، باشیم باید مطیع خدا باشیم نه غیر او.
- نماز ایدئولوژی علمی مسلمانان است و استحکام بخش ارزشها و جلوگیری از فروپاشی شخصیت افراد و اعضاء جامعه خواهد بود.
- اذان نماز شیپور توحید و یکتاپرستی است که سپاه متفرق اسلام را در یک صف و زیر یک پرچم فرا میخواند و آنان را پشت سر امام عادل قرار میدهد.
- نماز هم امر به معروف است و هم نهی از منکر.
وقتی فرد نمازگزار هر روز در اذان اقامه میگوید، «حی علی الصلوه، حی علی الفلاح، حی علی خیرالعمل» که همه امر به بالاترین معروفها یعنی نماز ختم میشود، بیشک راهی است به سوی معنویت و کمال. نماز خروج از خود و پرواز بهسوی خداست.
امام خمینی(ره) میفرماید: هجرت از خانه دل به سوی خدا یکی از مصادیق آیه است. هجرت از خودپسندی و خودخواهی و خودبینی و هجرت به سوی معنویات که بزرگترین هجرتهاست. ۱۵ پس نماز به منزله اسم اعظم الهی است و در میان عبادات مثل انسان کامل در میان انسانهاست. در نماز عزت رب وذلت عبد مطرح است که این دو مقام بس عالی است. نماز نشانه و علامت مسلمانی است و اهانت و بیتوجهی به نماز، بیتوجهی به کل دین است. پی این انسان نمازگزار و به خدا پیوسته از نتایج و برکات مادی و معنوی نماز برخوردار خواهد ردید و این طرز تفکر روح انسان را از بخل و حسد پاک خواهد کرد و جهان لاتنازع بقاءً را به دنیای تعاون و همکاری مبدل خواهد کرد. همچون آفتاب نورافشانی میکند بیآنکه انتظار پاداش داشته باشد. ۱۶ با نمازگزادرن و توجه به نماز دانشگاهیان و دیگر افشار جامعه خواهند توانست در آموزشگاه بزرگ جهان انسانیت برای پیش بردن انسانها در سیر تکاملشان گام گذارند و چه بسا نقش معنوی نماز است که آنها رابازسازی خواهد کرد، چنان که ابوعلی سینا این دانشمند بزرگ هرگاه نماز میگذارد آرامش مییافت و مشکلاتش را به راحتی حل مینمود. نماز وسیله تقرب هر پرهیزگاری به خداست. پس بیایید هرگز از نماز غافل نباشیم.
امید است مقاله حاضر مثمرثمر واقع گردد. از درگاه خداوند متعال دوام توفیق و خدمتگزاری به اسلام و احکام اسلامی را برای اعلم مسلمین مسألت مینماییم.
________________________________________
۱- سوره بقره آیه ۴۵
۲- سوره اعراف، آیه ۳۱
۳- تفسیر نمونه، ج ۱۶، صفحه ۲۸۳
۴- نهجالبلاغه، کلمات قصار، جمله ۱۳۶
۵- نهجالبلاغه، کلمات قصار، جمله ۲۵۲
۶- نهجالبلاغه، کلمات قصار، جمله ۲۵۲
۷- وسایل الشیعه، ج ۳، ص ۴
۸- بحارالانوار، جلد ۸۲، صفحه ۲۰۰
۸- بحارالانوار، جلد ۸۲، صفحه ۲۰۰
۹- بحا، ج ۷۷، ص ۴۰۲
۱۰- سوره بقره، آیه ۴۵
۱۱- تفسیر نمونه، ج ۹، صفحه ۲۷۶
۱۲- سوره انفال، آیه ۲۹
۱۳- سوره حدید، آیه ۲۸
۱۴- سوره عنکبوت، آیه ۶۹
۱۵- اسرار الصلوه، ص12
منبع:موسسه جهاني سبطين
