معاون فرهنگستان علوم اسلامی قم با بیان اینکه در شرایط فعلی نباید با تحرک علمی ولو با معیار ISI بی تفاوت باشیم، گفت: باید به این سمت حرکت کنیم که شبکه مستقلی را تعریف کنیم که در آن موضوع، روش و نتایج تحقیق متناسب با معیارهای بومی و اسلامی مورد ارزیابی و قضاوت قرار گیرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علیرضا پیروزمند، معاون فرهنگستان علوم اسلامی قم در پاسخ به این سؤال که آیا ملاک تعداد مقالات منتشر شده در ISI، ملاک خوبی برای رشد علمی کشور است، گفت: حداقل دو ملاک در مقالات تعیین کننده است تا بتواند رتبه و امتیاز علمی لازم را برای انتشار در مقالات ISI را أخذ کنند؛ اول اینکه به موضوع قابل توجهی پرداخته باشد، یعنی به مسأله مهمی پرداخته باشد که پاسخ دادن به آن مرزهای دانش را تغییر داده باشد.
وی افزود: دوم اینکه در پرداختن به آن موضوع هم از روش علمی مناسبی بهره برده باشد. سوم اینکه نتایجی که مقاله به آن دست پیدا کرده باید متفاوت باشد با نتایجی که پیشینیان نسبت به مسأله گرفتند. متفاوت بودن اعم از اینکه در موضوعات مورد بررسی گذشته به نتیجه جدیدی رسیده و یا اصلا از موضوع و زاویه جدیدی به موضوع پرداخته است.
این محقق و استاد حوزه و دانشگاه در ادامه سخنانش اظهار داشت: مجموعه این عوامل باعث می شود که یک مقاله علمی امتیاز لازم را برای چاپ در ISI أخذ کند، در همه این موارد صرف نظر از تسلیم شدن به وضعیت موجود به صورت آزادتری مسأله را مورد واکاوی قرار دهیم ممکن است به نتایج متفاوتی برسیم؛ ازجمله پایه سؤال از اینجا آغاز می شود که سؤالات و مسائل علمی مورد تأیید و اولویت دار در جامعه علمی هر کشور ازجمله ایران اسلامی چه سؤالاتی است. آیا این سؤالات لزوما سؤالاتی است که فراگیر، مشترک و جهانی هستند و یا می تواند متناسب با نیازمندی های هر کشوری متفاوت باشد.
پیروزمند در ادامه سخنانش بیان کرد: وقتی در قالبی بین المللی به این شکل عمل می کنیم و می خواهیم از آنجا تأییدی بگیریم به صورت تلویحی پذیرفتیم و اجازه دادیم که فعالیت علمی ما در صورتی مورد تأیید قرار بگیرد که ملاکهای جهانی اولویت، اهمیت و تأثیر این موضوع را مورد تأیید قرار دهد با توجه به اینکه مدیریت آن مجموعه در اختیار ما نیست طبیعی است که تسلیم تشخیص دستگاه مدیریتی حاکم بر ISI خواهیم شد. بنابراین اگر این پیش فرض را پذیرفته باشیم که نظام نیازمندی های جامعه ما متفاوت است نظام موضوعات و مسائل علمی مبتلا به متفاوت است. در این صورت ممکن است به موضوعی بپردازیم که آنها این موضوع را اصلا پیش پا افتاده قلمداد کنند یا برای اصل موضوع، اعتبار علمی قائل نباشند، اما وقتی از زوایه ملاکهای خودمان به این موضوع توجه می کنیم یک امر کاملا علمی قلمداد شود که نیاز ماست.
وی با اشاره به اینکه وقتی می گویند مسائل ما متفاوت است، معنی اش این نیست که عنوان مسأله متفاوت است، تأکید کرد: وقتی که در توصیف موضوع هم به گونه ای دیگر موضوع را توصیف می کنیم باز همان نتیجه را به ارمغان خواهد آورد، یعنی اولا در موضوعات اشتراک تام و تمامی نداریم. دوم اینکه معنی عرض بنده این نیست که موضوع مشترکی را در بررسی های علمی نخواهیم پیدا کرد اما در روند کلان تولیدات علمی اگر قدری اشتراک غالب بود باید نسبت به مسیر علمی که افتخار می کنیم تردید قائل شویم.
وی با بیان اینکه مطلب دوم که بیشتر مورد غفلت قرار می گیرد، موضوع روش پژوهش است، تصریح کرد: وقتی که ما در میدان جهانی عمل می کنیم آنها براساس روش علمی مورد تأیید خودشان نسبت به پژوهش ها قضاوت می کنند. عملا ما وقتی در آنجا مورد تأیید قرار می گیریم که روش آنها را به رسمیت شناخته باشیم و براساس همان معیار به نتیجه برسیم؛ چه در روش تحقیق های کمی و چه در روش تحقیق های کیفی. سؤال دوم این است که روش تحقیق به عنوان یک دانش از کجا تولید شده است؟ از چه پشتوانه ای برخوردار است؟ روش تحقیق چه پیوندی با فلسفه روش، معرفت شناسی و فلسفه علم دارد؟ و اگر در آن زیربناهای روش نظریه های متفاوتی را ابراز کردیم آیا تأثیری در تغییر روش تحقیق خواهد داشت یا نخواهد داشت؟ در بعد کیفی روش چه تأثیری می گذارد؟ آیا در بعد کمی روش هم تأثیری می گذارد؟ اینها مواردی است که به صورت جدی به آنها نپرداختیم و آنها را مفروض گرفتیم.
معاون فرهنگستان علوم اسلامی قم بیان کرد: اگر در این مورد دوم یعنی روش تحقیق هم این احتمال را تقویت کنیم که روش تحقیق مبتنی بر یک نگره بینشی، فلسفی و معرفت شناسی، هستی شناسی شکل گرفته است که وقتی فرهنگ اسلامی در آن تزریق شود ممکن است نتایج متفاوتی به بار بیاورد، طبیعتا ولو اینکه ما هنوز این روش را متأسفانه در اختیار نداریم اما بر فرض اینکه در اختیار داشته باشیم و به کار بگیریم و به نتایجی برسیم طبیعی است که از نظر آنها علمی قلمداد نشود، اما در جامعه علمی ما می تواند مورد تأیید قرا گیرد.
وی افزود: مسأله سوم این است که معیار دیگری که در قضاوت علمی وجود دارد نتیجه و دستاوردی است که بعد از انتخاب موضوع و روش تحقیق پیدا می شود این نتیجه ای که از تحقیق حاصل شده، هم مورد سؤال سومی است و آن این است که این نتیجه به دست آمده چه اندازه در پیشرفت اسلامی ایرانی کشور مؤثر است؟ و چه اندازه با معارف دینی و مذهبی مسلم و مورد مقبول ما توافق دارد و یا آنها را تأیید می کند؟ اگر در این بررسی جواب مثبتی نگیریم، ولو اینکه بگوئیم از نظر اسلوب علمی، تحقیق خوبی است اما از نظر امتیاز ثمربخشی و فایده مندی در ایجاد توسعه پیشرفت اسلامی ایرانی نمره خوبی نمی آورد، در چنین فرضی حق داریم به این چنین مقاله ای، امتیاز یک مقاله پژوهشی داده نشود. هر حرفی ولو اینکه دارای تأثیر مثبتی نباشد برای ما از اهمیت و اولویت برخوردار نیست.
حجت الاسلام پیروزمند تصریح کرد: حال اینکه در قضاوت ISI دقیقا برعکس است و غالبا در صورتی مورد تأیید قرار می گیرد که دغدغه های جامعه غرب را بتواند پاسخ بگوید و بتواند گره ای از مشکلات آنها را بتواند حل کند تا احساس کند این مقاله گامی به جلو محسوب می شود، ولو اینکه این عرض بنده در انبوه مقالات مختلف در موضوعات مختلف تشخیص این مسأله بسیار دشوار است و ممکن است چنین به نظر برسد که دستگاه مدیریت حاکم بر این تشکیلات صرف علمی برخورد می کنند و کاری به اینکه گره ای از چه جامعه ای برداشته ندارند. ولیکن به نظر می رسد اگر پذیرفته باشیم که تولید دانش قابل مدیریت شدن است و در مقیاس جهانی هم اتفاق می افتد، به هر میزان هم اگر پذیرفته باشیم؛ باید توجه کنیم که اینها از اهرم ها و ابزارهایی مسأله محسوب می شود.
وی با بیان اینکه باید به سمت این روند حرکت کنیم که شبکه مستقلی را تعریف کنیم که در آن موضوع، روش تحقیق و نتایج تحقیق متناسب با معیارهای بومی و اسلامی مورد ارزیابی و قضاوت قرار گیرد، افزود: تا مجبور نباشیم برای بالا رفتن رتبه علمی کشور تسلیم جریان حاکم و موجود شویم، اما با همه این تفاسیر با در نظر داشتن محدودیت هایی که در وضعیت فعلی داریم و اینکه به هر حال متأسفانه الان آنها حاکم هستند و براساس معیارهای خودشان به کشورها رتبه و امتیاز می دهند و ما را براساس معیار خودشان رتبه می دهند در شرایط فعلی نباید تحرک علمی ولو با معیار ISI موجود و حضور در جامعه علمی و از این طریق بی تفاوت باشیم. در عین اینکه ولو با معیارهای آنها باید با قوت حضور پیدا کنیم اما به موازات باید به استقلال هم فکر کنیم.
