تفسیری کامل و جامع از عالمی شیعی

این اثر که ششمین دفتر از مجموعه آثار «ایرانیان و قرآن» است، برای آشنایی نسل جوان قرآن پژوه با شیخ طوسی و تفسیر گرانسنگ وی تهیه و ارایه شده است.
 
این تفسیر بی هیچ اغراقی سرفصل تازه ای در تفسیرنویسی در جهان اسلام به شمار می رود و نخستین تفسیر کامل و جامع بر قرآن کریم در میان دانشمندان شیعی است. تفاسیر پیش از التبیان، به ویژه در جهان تشیع، کامل نبودند؛ به این معنا که شامل تمام آیات قرآنی نمی شدند. این تفاسیر همچنین جامع نیز نبودند و تنها به برخی ابعاد تفسیر از جمله ابعاد لغوی، روایی آیات می پرداختند. در این تفسیر هرچند ایجاز عامدانه مولف مشهود است اما تمام سوره ها و آیات بررسی می شوند.
 
شیخ طوسی در این تفسیر تمام دانش های مربوط به تفسیر را در فهم آیات به کار می گیرد. در واقع، تسلط وی بر دانش های گوناگون مجالی را برایش فراهم کرده بود که بی هیچ مشکلی، گره های بسیاری را از فهم مخاطبان کتاب الهی باز کند.
 
* روش اجتهادی شیخ در تفسیر التبیان
 
یکی از نکات این تفسیر، اعتبار بسیاری است که شیخ برای عقل و اجتهاد قائل شده است. هرچند بسیاری با توجه به برخی روایات وارده، تنها نوع تفسیر صحیح را تفسیر به ماثور می دانند و هرگونه تلاش عقل بشری را برای فهم خطاب الهی از سنخ تفسیر به رای به شمار می آورند اما در مقابل این اندیشه، بسیارند کسانی که با توجه به آیات متعددی که انسان را دعوت به تعقل در آفاق و انفس و کتاب الهی می کند، آن را سخنی سطحی و نادرست دانسته اند.
 
علامه طباطبایی در این باب معتقد است که اگر کتاب الهی را کاملا تفحص و در آیاتش دقت کنیم، بیش از 300 آیه وجود دارد که انسان را به تفکر، تذکر و تعقل دعوت کرده است یا به پیامبر(ص) یادآور می شود با چه دلیلی حق را اثبات و باطل را ابطال کند.
 
* مختصات تفسیر التبیان
 
این تفسیر، تفسیری است متوسط و چنان که گفته شد، جامع و کامل که ابعاد مختلفی را شامل می شود و تمام آیات قرآنی را در برمی گیرد و در نهایت ایجاز به رشته تحریر در آمده است.
 
ترتیب شیخ در تفسیر بدین گونه است که ابتدا آیه را ذکر و سپس لغات غریب آن را بررسی و اختلاف قرائت را بیان می کند و پس از آن به بیان و بررسی آرا و اقوال مختلف در تفسیر آیه می پردازد و نظر خود را به صورت مختصر ابراز می کند. در این تفسیر همچنین نکات فقهی، کلامی، بلاغی و ... متناسب با آیات نیز بیان می شوند.
 
یکی از امور مشهود در این تفسیر، ادب علمی شیخ است. وی تنها به نقد و بررسی علمی دیدگاه ها می پردازد و هرگز از به کار گرفتن تعابیر غیرعلمی برای تخفیف و تحقیر دیگر اندیشمندان استفاده نمی کند.
 
کتاب حاضر در پنج فصل سامان یافته است. «زندگی، آثار و جایگاه علمی شیخ طوسی»، «کلیاتی در باب التبیان فی تفسیرالقرآن»، «منابع و مآخذ شیخ طوسی در تفسیر التبیان»، «مباحث علوم قرآنی در تفسیر التبیان» و «ابعاد و گرایش های تفسیر التبیان» عناوین فصول پنجگانه این اثرند.
 
چاپ نخست کتاب «شیخ طوسی و تفسیر تبیان» با شمارگان 3000 نسخه، 166 صفحه و به بهای 26000 ریال راهی بازار نشر شد.