آیت الله مظاهری: التزام به امر به معروف سبب تهذیب نفس و تزکیه باطن انسان می شود

متن پیام حضرت آیت الله مظاهری به شرح زیر است:
 
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم
 
قال الله تعالی:
 
«کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ»
 
همایش بین المللی شهروند مسئول که در تبیین دو فریضه و فضیلتِ بزرگِ الهیِ امر به معروف و نهی از منکر تشکیل گردیده است، اقدامی شایستۀ تحسین است. به ویژه آنکه این نشست بین المللی در زمانی برگزار می گردد که ماه محرّم الحرام، آن را به نام و یاد بلندِ بزرگ احیاء گرِ امر به معروف و نهی از منکر، یعنی سید و سالار شهیدان حضرت ابی عبدالله الحسین «علیه افضل الصّلوات والتّحیات»، معطّر و منوّر ساخته است. امام همامی که اساس و بنیاد قیام حق گرایانه و عدالت طلبانه و آزادی خواهانۀ او، امر به معروف و نهی از منکر بوده است و آن بزرگوار در جریان این قیام بزرگ، بارها بر این معنای اساسی و با اهمّیت، پای فشرده است.
 
در این که این فریضۀ انسان ساز و جامعه ساز یکی از مهم ترین و تأثیرگذارترین موضوعات سترگ دینی، اخلاقی، اجتماعی، فقهی و حقوقی است، کم ترین تردیدی وجود ندارد و ازاین رو این موضوع کلان، به غیر از متن کتاب و سنّت، در علوم اسلامی گوناگون نیز همانند تفسیر، کلام، فقه، اخلاق و عرفان از جایگاه بحث و بررسی های نظری و عملی ویژه و شایان توجّه برخوردار گردیده است.
 
در عین حال، امّا باید سوگمندانه گفت که امر به معروف و نهی از منکر از مظلوم ترین موضوعات دینی ماست، چراکه از یک سو، چه بسیار کسانی که با بی تفاوتی و مسئولیّت ناشناسی از کنار این امر حیاتی می گذرند و در به پا داشتن و اقامۀ آن کوتاهی می کنند و به تعبیر شیوای امام باقر«سلام الله علیه»: «لَا یُوجِبُونَ أَمْراً بِمَعْرُوفٍ وَ لَا نَهْیاً عَنْ مُنْکَرٍ إِلَّا إِذَا أَمِنُوا الضَّرَرَ یَطْلُبُونَ لِأَنْفُسِهِمُ الرُّخَصَ وَ الْمَعَاذِیرَ» با دست و پا کردن توجیهات غیرقابل قبول، دست از وجوب و اجراء این واجب بزرگ بر می دارند و بدین صورت با گناه کاران، مداهنه و همراهی می کنند، و از سوی دیگر، چه بسیار کسانی هم که به جای فهم و آگاهی صحیح و اجرای درست این فریضه با سرسری نگری و ژرف نااندیشی و عمل کردهای شعاریِ تهی از شعور و عقلانیّت، گزندها و تلخی های فراوان و جبران ناشدنی برای این فریضۀ مظلوم به بار می آورند و عملاً چهرۀ منوّر این واجب انسان ساز و حیات بخش را در نظر عمومی و بین المللی مشوّه و تیره می سازند و با سفاهت خود، آفت و آسیب حقّانیّت می شوند و به تعبیر بلند امام هادی«سلام الله علیه»: «إِنَّ الْمُحِقَّ السَّفِیهَ یَکَادُ أَنْ یُطْفِئَ نُورَ حَقِّهِ بِسَفَهِهِ» کسی که حق با اوست ولی سفیهانه و ناآگاهانه اقدام می کند، نزدیک است که نور حقّش را به عمل نابخردانه اش خاموش سازد.
 
این نمایی از قصّۀ پر غصّۀ مظلومیّت امر به معروف و نهی از منکر است که زیربنا و بنیاد همۀ فرایض الهی برشمرده شده است و در توصیف آن در قرآن و روایات چنان سخنانی بیان گردیده که برای هیچ فریضۀ دیگری بیان نشده است. قرآن کریم اساساً برتری امّت اسلامی را مرهون این فریضۀ برمی شمارد و می فرماید: «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ» و فلسفۀ حکومت اسلامی را نیز برقراری این فریضه در کنار دو فریضۀ عبودیّت و عدالت می داند: «الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ».
 
در روایات اهل بیت عصمت و طهارت( نیز امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و شیوۀ صالحان دانسته شده و تأمین دیانت دینداران و حلیّت اقتصاد و تجارت آنان و آبادانی و توسعۀ ظاهری و طبیعی مردمان و رخت بربستن و دفع ظلم ظالمان و خلاصه، اقامه و پایداریِ امر دین و دنیای ملّت اسلامی، مرهون و وابستۀ به امر به معروف و نهی از منکر تلقّی گردیده است.
 
اینک ماییم و این فریضۀ بزرگ الهی با این توصیفات ویژه و آن آفت ها و آسیب های با اهمیّت که باید با سرانگشت تدبیر و اهتمام، مرتفع گردد.
 
در این مجال لازم است به چند نکتۀ اساسی توجّه شود:
 
نخست: آنکه امر به معروف و نهی از منکر، واجبی بسیار فراتر از چند پند و تذکّر خصوصی و محدود به موارد جزیی است. دامنۀ معروف ها و منکرها در تمامی شئوون فردی و اجتماعی و حکومتی گسترش داشته و شامل همۀ ابعاد زندگی فرد و جامعه و حکومت می شود. باید این شایست ها و ناشایست ها در ابعاد و زوایای گوناگون به دقّت و درستی شناسایی شود و بدین صورت، شرط اوّل امر به معروف و نهی از منکر که علم و تشخیص معروف ها و منکر هاست، فراهم گردد.
 
دوّم: این دو فریضۀ الهی اگرچه در یک بافتِ فقهی و حقوقی و اخلاقی در کنار یکدیگر و همتای همدیگرند ولی در عین حال دو اصلِ دینیِ مترقّیِ جداگانه به شمار می روند. امر به معروف، فرمان به خوبی ها و شایسته ها و بایسته هاست، چنان که نهی از منکر، بازداشتن از بدی ها و ناشایست ها و نابایست هاست. ولی نکتۀ قابل توجّه و تأمّل آن است که در فرهنگ والای اسلامی در نوعِ آموزه های قرآن و عترت ابتدا سخن از امر به معروف و سپس نهی از منکر است و این بدان معناست که اهتمام و فرمان به معروف ها یک اصل مقدّم به شمار می رود و همواره کارایی فزون تر و ابعاد مثبت روان شناختی و اخلاقی بیشتری داشته و خواهد داشت.
 
سوّم: امر به معروف و نهی از منکر، چه از دیدگاه فقهی و چه از منظر اخلاقی، دارای مراتب چندگانه ای است که مرتبۀ نخست و برترین مراتب آن، امر به معروف و نهی از منکرِ عملی است به گونه ای که دیگران از رفتار و سیرۀ عملی یک انسان دین دار، متّعظ گردیده و تأثیر مثبت بپذیرند.
 
التزام به این مرتبه، سبب خودسازی و تهذیب نفس و تزکیۀ باطن انسان خواهد بود و روح احساس مسئولیت و تعهّد را در آدمی زنده خواهد کرد. بنابراین آمر به معروف و ناهی از منکر بر اساس دستور قرآن و روایات باید با جدیّت هرچه تمام تر بکوشد تا خود در مسیر عمل به معروف ها و پرهیز از منکرات، پیشاهنگ و پیشتاز باشد و ندای وحی الهی را به گوش جان پذیرا گردد که: «أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ» و نیز «لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ». چنان که شیوۀ مرضیۀ انبیاء الهی نیز بر همین روال بوده است: «قالَ یا قَوْمِ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ کُنْتُ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّی وَ رَزَقَنی مِنْهُ رِزْقاً حَسَناً وَ ما أُریدُ أَنْ أُخالِفَکُمْ إِلی ما أَنْهاکُمْ عَنْهُ إِنْ أُریدُ إِلاَّ الْإِصْلاحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَ ما تَوْفیقی إِلاَّ بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنیبُ». پیامبران صریحاً اعلام کردند که همواره به تعالیمی که بیان می کنند، خود پیش از دیگران، پای بند و ملتزمند و در رسالت خود جز به صلاح و سداد بشریّت نمی اندیشند.
 
بنابراین برای احیاء و اقامه و همگانی کردن امر به معروف و نهی از منکر، باید شرایط و زمینه هایی فراهم شود که اخلاق و تهذیب نفس در جامعۀ اسلامی به امری همگانی و رایج مبدّل شود تا توان و ظرفیّت روحی و روان شناختی مردمان، رشد و ارتقاء یابد و بدین وسیله با شخصیّتِ کمال یافتۀ خود در دیگران تأثیر گذارند. از یک جامعۀ غریبۀ با اخلاق و از یک ملّت دورافتاده از تهذیب روحی نمی توان انتظار امر به معروف و نهی از منکر داشت و توقّع زنده بودن امر به معروف و نهی از منکر در چنین جامعه ای توقّعی بی جا وبیهوده است.
 
دقیقاً در این جاست که نقش برجسته و پر رنگ مبلّغان دینی و مصلحان جامعۀ اسلامی از یک سو و نقش با اهمیّت و تأثیرگذار مسئولان و کارگزاران حکومت اسلامی از سوی دیگر، در پدید آوردن ریشه ها و بارور ساختن نهال امر به معروف و نهی از منکر در صحنۀ اجتماع، روشن شده و خود را نمایان می سازد. عالمان و حاکمان باید از سر آگاهی و مسئولیّت، پیشتازان صدر اوّل این فریضه باشند و به عهد و پیمانی که خداوند سبحان از آنان به ویژه در امور اجتماعی اخذ کرده است، کمال توجّه و التزام را داشته باشند.
 
هر سه نکته ای که به اختصار بیان گردید، عوامل بسیار اساسی و نقش آفرین در احیاء فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر به شمار می روند و البتّه نکات دیگری نیز وجود دارد که در این مجال کوتاه نمی گنجد.
 
امید است این همایش بین المللی که با حضور و اهتمام شما اندیشمندان و فرهیختگان داخلی و خارجی برگزار گردیده است، پنجره ای نو به بحث امر به معروف و نهی از منکر بگشاید و فراتر از بحث های نظری صِرف، با رویکرد کاربردی، گره های شناخته و ناشناختۀ مظلومیّت را از ساحت این فریضۀ الهی انسان ساز و جامعه ساز بازگشاید و در این صورت به امید خداوند متعال به هدف و آرمان خود دست خواهد یافت. ان شاء الله.
 
از همۀ مسئولان محترم برگزاری این همایش به ویژه دانشگاه آزاد اسلامی که با تدبیر و جدیّت خود به یکی از اساسی ترین نیازهای معنوی و اخلاقی جامعۀ اسلامی پرداخته اند و نیز از تمامی اندیشورانی که با مشارکت علمی خود، به این نشست، رونق بخشیده اند، تقدیر و تشکّر می نمایم و توفیقات همگان را در احیاء و اقامۀ فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر، از خداوند قادر متعال مسألت می نمایم.
 
والسّلام علیکم و رحمة الله وبرکاته