اندیشمندی که دایرةالمعارف ناطق و کتابخانه زنده بود

شهر تاریخی کاشان که به «دارالمؤمنین» معروف بوده است، همواره بستر پرورش عالمانی بزرگ و نامی را فراهم کرده، فرزانگانی که جهان اسلام از وجود آنان بهره های چشمگیری برده است، دانشمندانی که هریک با تالیفات خود در رشته های گوناگون چراغ هدایت شدند و یکی پس از دیگری در عرصه های علم و حکمت درخشیدند.
 
در این شهر با افول هر ستاره، ستاره دیگری طلوع می کند. سال 1091 هجری قمری «ملامحسن فیض کاشانی» چشم از دنیا فرو بست و حدود چهل سال بعد یعنی سال 1128 هجری قمری در نراق «آیت الله ملامحمدمهدی نراقی» متولد شد.
 
«ملا محمدمهدی بن ابوذر بن حاج محمد نراقی» فقیه، اصولی، حکیم، فیلسوف، منجم و از علمای اخلاق در خانواده ای مذهبی و متوسط که پدرش از کارگزاران ساده دولتی بود، به دنیا آمد.
 
دوران کودکی و نوجوانی
 
ملا مهدی دوران کودکی و نوجوانی خود را در نراق سپری کرد اما به علت علاقه شدیدی که به تحصیل علم و آگاهی از هستی شناسی داشت، آماده یادگیری علوم و معارف اسلامی شد و برای ثبت نام در مدرسه علوم دینی کاشان به آن شهر رفت و دوره مقدمات، سطح و برخی از دروس خارج فقه و اصول را در کاشان به پایان رساند.
 
وی حدود سال 1143 هجری قمری برای تکمیل مراتب علمی و تخصصی در علوم و فنون اسلامی به اصفهان رفت و از استادان بارز آن زمان استفاده های زیادی کرد. ملا مهدی در اصفهان علاوه بر تحصیل، تدریس و تحقیق به تبلیغ و ارشاد مردم می پرداخت و حتی با یادگیری خط و زبان عبری و لاتین نزد عالمان یهودی، با رهبران مذهبی اقلیت ها وارد بحث و مناظره می شد.
 
سرانجام وی پس از سال ها تلاش و تحقیق در نجف و کربلا به کاشان باز گشت و زعامت حوزه علمیه و مرجعیت تقلید آن منطقه را به عهده گرفت.
 
خدمات اجتماعی ملامهدی نراقی
 
نراقی در حل مشکلات مردم سرزمین خود لحظه درنگ نمی کرد و منزل ساده اش پناهگاه دردمندان و مظلومان بود، گره کور و نزاع های ریشه دار در خانه وی به صلح و محبت تبدیل می شدند و این اندیشمند دینی همواره در تلخی ها و خوشی های زندگی در کنار مردم بود.
 
آثار ماندگار
 
از این عالم توانمند تالیفات گرانبهایی در رشته های گوناگون به یادگار مانده اند که هریک از آن ها اهمیت ویژه ای دارند. فهرست اجمالی این آثار عبارت است:
فقه: لوامع الاحکام، معتمد الشیعه، انیس التجار، انیس الحجاج، المناسک المکیه، صلاة الجمعة و تحفة رضویه.
 
اصول فقه: تجرید الاصول، جامعة الاصول، رسالة الاجماع و انیس المجتهدین.
 
فلسفه و حکمت: جامع الافکار و فاقد الانظار، اللمعة الالهیه فی الحکمة المتعالیه، شرح الالهیات من کتاب الشفاء، قرة العیون فی الوجود و الماهیه، لمعات العرشیه، الکلمات الوجیزه، انیس الحکماء و انیس الموحدین.
 
ریاضیات و هیات: توضیح الاشکال (هندسه اقلیدسی)، رسالة تحریر اکرثاذر سینوس، رسالة عقود انامل، المستقصی (هیئت)، المحصل (هیئت) و معراج السماء (هیئت).
 
اخلاق: جامع السعادات و جامع المواعظ.
 
متفرقات: محرق القلوب (مقتل)، مشکلات العلوم (کشکول)، نخبة البیان (تشبیه، استعاره و محسنات بدیعه)، طائر قدسی (دیوان اشعار) و حواشی و تعلیقات بر آثار علمای پیشین.
 
بیشتر این کتاب ها به صورت نسخه های خطی در کتابخانه های مختلف نگهداری می شوند و حدود 10 مورد از آن ها به مرحله چاپ و نشر رسیده اند و برخی نیز مانند «انیس التجار» چندین بار چاپ شده و از سوی مراجع بزرگی نظیر آیات عظام سید محمدکاظم طباطبائی یزدی، سید اسماعیل صدر و شیخ عبدالکریم حائری یزدی حاشیه هایی بر آن ها زده شده است.
 
در بخشی از زندگی نامه ملامهدی نراقی به قلم «آیت الله حسن زاده آملی» آمده است؛ «بی شک آن جناب در تبحر و تمهر به جمیع علوم عقلی و نقلی حتی در ادبیات و ریاضیات عالیه، در عداد طراز اول از اکابر علمای اسلام و در اتصاف به فضایل اخلاقی و ملکات ملکوتی از نوادر روزگار است. او یکی از نوابغ دهر و جامع کلیه فنون علوم و دایرةالمعارفی ناطق و کتابخانه بزرگی زنده و متحرک بود.»
 
دو اندیشمند بزرگ و ناشناخته(نراقیان)
 
«علامه محقق ملامهدی نراقی» را «نراقی اول» و فرزند صالحش «ملا احمد فاضل نراقی» را «نراقی ثانی» گویند و از هر دو به «نراقیان» تعبیر می شود.
 
وفات
 
این عالم خدمت گزار روز شنبه(18 شعبان) سال 1209 هجری قمری در هشتاد و یک سالگی در شهر کاشان به دیار باقی شتافت، پیکرش به نجف اشراف منتقل شد و در کنار حرم امیرالمومنین امام علی(علیه السلام) سر بر آستان علوی گذارد.
 
درباره آثار و اندیشه های این اندیشمند اصولی نیز تالیفات متعددی در سال های اخیر منتشر شده اند که از آن میان می توان به آثار زیر اشاره کرد:
 
اندیشه سیاسی ملا احمد نراقی/ محمداکرم عارفی، پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی/ بوستان کتاب قم/ 1388
 
رساله حقوق امام سجاد(ع): شرح نراقی/ علی محمد حیدری نراقی/ مهدی نراقی/ 1389
 
گفتار نراقی/ علی محمد حیدری نراقی/ مهدی نراقی/ 1381
 
کشکول نراقی لطیفه های آموزنده/ علی محمد حیدری نراقی/ مهدی نراقی/ 1387
 
دانستنی های نراقی، مجموعه فواید علمی و عملی از خزائن عالم محقق ملا احمد نراقی/ احمدبن محمدمهدی نراقی، حسن حسن زاده آملی (مترجم)/ قیام/ 1381
 
گلچین نراقی: داستان های شیرین و آموزنده/ علی محمد حیدری نراقی/ مهدی نراقی/ 1388
 
گنج های بهشتی: چهل حدیث اخلاقی اجتماعی: شرح نراقی/ علی محمد حیدری نراقی/ مهدی نراقی/