به بهانه سالروز ولادت شیخ بهایی؛ دانشمندی سرآمد در انواع علوم

شیخ بهایی، دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری در فلسفه، منطق، نجوم و ریاضیات سرآمد بود و در قدردانی از خدمات او به علم ستاره شناسی، سال ۲۰۰۹ توسط یونسکو به عنوان سال «نجوم و شیخ بهایی» نامگذاری شد.
 
شیخ بهایی تقریبا در همه علوم و فنون روزگار خویش استاد و دارای مهارت کافی و وافی بود و بیش از 90 کتاب و رساله در سیاست، فقه و حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان و تصوف، فقه، مهندسی و هنر و فیزیک نگاشت و اشعار بسیاری نیز به زبان های عربی و فارسی از او به یادگار مانده است.
 
 * تالیفات شیخ بهایی
 
«جامع عباسی» یکی از مهم ترین آثار این عالم بزرگ شیعی و شاخص ترین کتاب اوست. این کتاب به زبان فارسی و در فقه است که آن را به نام شاه عباس اول نوشته است اما پیش از پایان نگارش آن، از دنیا رفت و «نظام الدین ساوجی» شاگرد شیخ بهایی، نگارش آن را به پایان برد. «جامع عباسی» یکی از منابع مهم فقیهان و همچنین عامه مردم شیعه در مسایل دینی است و ابتکاری نو در نگارش متون فقهی محسوب می شود تا جایی که برخی صاحب نظران، آن را نخستین دوره فقه غیر استدلالی به زبان فارسی که به صورت رساله عملیه نوشته شده است، نام نهاده اند.
 
«زبده الاصول» از دیگر آثار مهم شیخ بهایی و از کتاب های معتبر فقهی است که همواره مورد توجه اهل فن بوده است. این کتاب از لحاظ ایجاز، در عین شمول قواعد مهم اصولی، نسبت به سایر کتاب هایی که در این حوزه نوشته شده اند، ممتاز است تا آنجا که بیش از 9 حاشیه و 29 شرح توسط بزرگانی از جمله ملامحمدتقی طبسی و آقاحسین خوانساری بر آن نگاشته شده است.
 
کتاب «اربعین حدیث» معروف به «اربعین» در زبان عربی که آن را به نام «چهل حدیث» نیز خوانده اند، از دیگر آثار ارزشمند شیخ بهایی است که خود او بر آن شرح نگاشته است و «ابن خاتون» شاگرد شیخ بهایی، آن را به فارسی ترجمه و شرح کرده است.
 
«اثنی عشریات خمس» که به «رسایل خمس اثنی عشریه» و «رساله اثنی عشریه» نیز معروف است، از دیگر آثار برجسته شیخ بهایی در فقه است.
 
«خلاصه فی الحساب» کتاب ارزشمند دیگری از شیخ بهایی است که با عنوان های «خلاصه الحساب» و «الهندسه» نیز معروف و از مهم ترین کتاب های او در ریاضیات است. این اثر مدت زیادی کتاب درسی ریاضی رایج در ایران بود و بیش از 20 شرح و حاشیه بر آن نوشته شد. کلکته، کشمیر، استانبول، مصر و آلمان از جمله مکان هایی محسوب می شوند که این اثر ارزشمد شیخ بهایی در آنها ترجمه و چاپ شده است.
 
«کشکول» یکی دیگر از آثار شیخ بهایی و از معروف ترین آثار او در میان عامه مردم است که شامل مطالب گوناگون و اشعار فارسی و عربی و گلچینی از مطالب جالب و آموزنده می شود. «احمد شهیدی عاملی» به فرمان «سلطان عبدالله قطب»(پادشاه هندوستان) بخش های عربی آن را ترجمه کرد. این کتاب بارها در داخل و خارج از ایران منتشر شده است.
 
* شاگردان شیخ بهایی
 
ملاصدرا، ملاخلیل بن غازی قزوینی، رفیع الدین محمدبن حیدر حسینی طباطبائی نائینی، شیخ جوادبن سعدالله بغدادی کاظمینی، عزالدین کرکی عاملی، محمود فیض کاشانی، محقق سبزواری و نظام الدین ساوجی برخی از مهم ترین شاگردان شیخ بهایی اند که با تلمذ در محضر او، بعدها منشا اثرات بسیار ارزشمندی به علم و دین شدند.
 
شیخ بهایی در بیست سال آخر عمر خود عنوان «شیخ الاسلامی» در دربار شاه عباس صفوی اول را عهده دار بود تا این که سال 1000 هجری شمسی، در 75 سالگی در اصفهان درگذشت و بر اساس وصیتش، او را در آستان قدرس رضوی و در در کنار مزار علی بن موسی الرضا(ع) به خاک سپردند.