نارین قلعه
نارين قلعه يا كهندژ در شهر باستاني ميبد بر فراز تپه اي بلند بنا شده و بر تمامي شهر ميبد و پيرامون آن ديد دارد. كهندژ يا قهندژ نام دژهاي كهني است كه در آغاز پيدايش شهرها بنا شده اند.اين دژها در پيش از اسلام و بيشتر در دوران ماد، هخامنشي و اشكاني ساخته شده و بناهايي تك و پر تراكم بودند كه بر فراز تپه هاي طبيعي يا مصنوعي مي ساختند.
نارين قلعه ميبد يك كهندژ است و از بناهاي باستاني خشتي بازمانده در ايران است علي رغم گزندهاي روزگار هنوز پا برجاست و مي توان آن را نمادي از هويت تاريخي و فرهنگي استان يزد دانست.پيشينه ي دراز نارين قلعه تا آن جاست كه هويتي اسطوره اي يافته است به گونه اي كه منابع تاريخي سده ي ۸ و۹هجري قمري نيز آن را با روايت هاي افسانه اي در آميخته اند.اين دژ كه مردم ميبد آن را « نارنج قلعه » مي خوانند، در گذشته به « دژ دالان » سرشناس بوده و پيشينيان آن را يكي از مراكز آغازين آبادي نشين در استان يزد دانسته اند.بخش اصلي و كهن قلعه در بخش بالايي مجموعه قرار دارد.بنا نشان مي دهد كه بارها تعمير شده است.به نظر مي رسد كه بخش هاي پايين تر را در دوره هاي جديد تر ساخته اند.در حياط مركزي دژ، آثار ساخت و سازهاي آجري و ساروج نيز ديده شده است.ديوار اصلي دژ را روي يك پلان گرد پي افكنده اند كه گرداگرد آن را خندقي پهن فرا مي گرفته است و بخش بزرگي از آن بر جاي است.درگاه اصلي دژ در بلندي دو متري زمين در ديوار بيروني تعبيه شده بوده است. در و دالان اصلي دژ داراي برج نگهباني و تأسيسات دفاعي ويژه اي بوده است.نارين قلعه بنا بر گواه هاي موجود و روايت ها داراي نظام پيچيده ي رفت و آمد زيرزميني بوده است.دهانه ي شماري از اين راهروها هنوز در جاي جاي دژ پيداست.مردم ميبد هنوز اين روايت را باز مي گويند كه از اين دژ يك راهرو زيرزميني تا محل آسياب سنگ سياه در باختر آبادي بيده در ۳ كيلومتري باختر شهر ميبد وجود داشته است. شاخص ترين اثر بازمانده از شهرسازي قديم در ميبد بناي باستاني نارين قلعه است.اين بنا از يك ديد بيانگر پيدايش تحول بنيادي در ساختار اقتصادي و اجتماعي و ايجاد مركزيت سياسي قديمي در منطقه مي باشد.نارين قلعه داراي ارزشهاي تاريخي و جغرافيايي و معماري و شهرسازي سياسي و نظامي و مذهبي و اسطوره ايست.شهرهاي باستاني ايران داراي سه بخش بنيادي يا سه عنصر اصلي بوده اند: 1-كهندژ 2-شارستان 3-بيرونه (كهندژ يا قهندژ معمولا نام قطعه ها يا دژهاي كهني است كه در آغاز پيدايش شهرها برپا داشته اند.اين دژها غالبا در ادوار پيش از اسلام و بيشتر در عهد ماد وهخامنشي و اشكاني ساخته شده است.كهندژ به يك معني همان است كه در يونان باستان اكروپوليس يا اكروپول ناميده مي شد و داراي ين مشخصات بود.نارين قلعه ميبد دقيقا يك كهندژ است اين ساختمان كهنسال از معدود بناهاي باستاني خشتي باقيمانده در ايران است كه عليرغم گزندهاي زمانه هنوز پايدار مانده و مي توان آن را نمادي از هويت تاريخي و فرهنگي خطه يزد دانست.به روايتي گفته مي شود كه نارين قلعه قديمي ترين بناي خشتي جهان است .نارين قلعه را از آغاز بر فراز تپه اي بلند بر افراشته اند كه بر تمام منطقه ميبد اشراف دارد به گونه اي كه پيكر قلعه از فاصله هاي بسيار دور ديده مي شود.
