ری پایتخت 7هزار ساله
در دامنه جنوبی رشته كوه توچال جلگه‌ای پهناور هست كه از دیرباز مسكون و معمور بوده است؛ آبادی‌های بزرگ و قدیمی این پهنه ری باستان است كه از چند قرن گذشته عظمتش را به‌تدریج از دست داده و تهران وارث شهرت و اعتبار آن شده است. تاریخ مسكون شده این جلگه تا زمان مهاجرت اقوام آریایی پیش می‌رود.
پ
یدا شدن سفال‌های ساده و الوان و ظروف قدیمی در ری و نواحی آن قدمت آبادی‌های آنجا را ثابت می‌كند. حدود سال 1313 خورشیدی در حفاری علمی‌ای كه در جنوب كوه چشمه علی در شمال بقعه ابن بابویه در پهنه شهر ری انجام شد ظروف سفالین نقش دار و سفال‌های منقش و بسیار جالب از حدود 6هزار تا 4هزارسال قبل كشف و معلوم شد كه در آن پهنه مردمی متمدن می‌زیسته‌اند و این آثار به آنها تعلق دارد. ری كه اكنون آثار بازمانده آن در 6كیلومتری جنوب‌شرقی تهران به چشم می‌خورد از نظر قدمت با نینوا و بابل هم عهد بوده و جز بغداد و نیشابور، شهری با آن قابل رقابت نبود. شهری كه باید آن را بحق مادر تهران دانست.در «برهان قاطع» آمده است: «ری به فتح اول و سكون ثانی، نام شهری است در عراق (عراق عجم) و نام شاهزاده‌ای هم بوده است. گویند او را برادری بود كه راز نام داشت. هر دو به اتفاق شهری بنا كردند. در تسمیه آن با هم نزاع كردند تا به نام خود هر كنند. بزرگان آن زمان برای دفع نزاع شهر را به نام ری و اهل شهر را به نام راز گذاشتند و اكنون اهل شهر را رازی و شهر را ری می‌گویند.»شهرری جنوبی‌ترین منطقه شهری با جمعیت 800هزارمترنفر و وسعت 40 كیلومتر مربع داخل محدوده شهری و 242 كیلومتر مربع حریم بوده و همچنین این منطقه دارای 5 ناحیه داخل محدوده و 2ناحیه خارج محدوده و 21 محله است. شهرری دارای 35 اثر تاریخی است .بسیاری از مورخان، بنای نخستین این شهر را به شیث بن آدم و گروهی به شاهان اساطیری باستان از جمله به هوشنگ پیشدادی فرزند كیومرث و بعضی نیز به «روی» یا «رازی» فرزندان نوح نسبت داده‌اند.قدیمی‌ترین آثار مكشوفه در ری متعلق به هزاره ششم است كه آثار این دوره از چشمه علی در شمال ری توسط اریك اشمیت در سال‌های 1936-1934 از این تپه به دست آمده و مربوط به دوران نوسنگی است.علاوه بر آن در بیشتر محوطه‌های باستانی دشت ری از جمله در تپه ارگ و باروی ری، یافته‌های سفالینه‌های خاكستری صیقل یافته و ظریف مربوط به دوره آهن و اواخر هزاره اول است كه نشانگر اهمیت این منطقه از نقطه نظر روشن شدن ارتباط با شرق و غرب و تعیین چگونگی یا تاثیر وجود مردمان تازه وارد به فلات مركزی است.با حمله مغول، ری تخریب شد و به تدریج كاخ‌ها و خانه‌های زیبای این شهر به خاكریزها و تپه‌های كوچك مسطح تبدیل شد و با گذشت 600سال، بخش اعظم پایتخت سلجوقی زیر این تپه‌ها پنهان شد. آنچه امروز از محدوده بافت تاریخی ری برجای مانده است، به 3بخش تقسیم می‌شود؛ ارگ یا شهر شاهی ری، دیوار اصلی برج و باروی ری یا دیوار دوم و گورستان‌های شهر ری.ارگ در حقیقت ادامه یك بنای دفاعی بنا شده روی قلعه و دژ شمالی رشكان بوده كه تاسیسات گوناگونی داشته است. این بنا از سنگ ساخته شده بود و از وضعیت امنیتی- حفاظتی طبیعی كوه نیز بهره می‌برد. اكنون بخش محدودی از باروی جنوبی و شرقی ارگ باقی مانده است و در جنوب‌غربی آن نیز كارخانه گلیسیرین قرار دارد. این دیوار مانند باروی اصلی ری از چینه و خشت ساخته شده و دارای برج‌های پشتیبان است. ری را با قدمتی 7هزار ساله و با نشانه‌های تمدنی درخشان باید شاخص فرهنگی مهمی در منطقه دانست و یادآور شد: ری شهر مهم مذهبی زرتشتیان بوده و یكی از مراكز مهم تربیت مغان و موبدان زرتشتی محسوب می‌شده است. نام این شهر در كتاب‌های مذهبی زرتشتیان، «رغه» ذكر شده و در كتاب‌های تاریخی یكی از شهرهای بزرگ دولت ماد بوده است. از اهمیت این شهر در دوران هخامنشیان است كه نام آن در سنگ نبشته بیستون به‌صورت «رگا» در كتیبه‌ای از داریوش هخامنشی به 3 زبان آمده است. ری در زمان سلوكیان در پی ویرانی در اثر زلزله شدید، دوباره آباد شد.شهرری از زمان‌های بسیار دور از سویی مركز تجارت و معبر بازرگانان و قافله‌ها و بازار تبادل كالاهای مختلف بوده و از سوی دیگر به سبب آبادی، شهرت، اعتبار و عظمت، نظر جهانداران مختلف را جلب كرد.به همین سبب در چهار طرف آن دروازه‌های آبادی وجود داشت. در دوره اسلامی نیز كه شهر جدید احداث شد دروازه‌هایی آهنین تهیه كردند. نام دروازه‌های ری در كتاب‌های «المسالك و الممالك» و «صوره الارض» و «معجم البلدان» آمده است؛ مثل دروازه‌های كوهكین، باطان، در مصلحگاه، دروازه آهنین و... .محله‌های مهم ری عبارتند از: محله‌های باطان، پالانگران، دررشقان، در شهرستان، در عابس، دركنده، مصلحگاه، زامهران كلاهدوزان، مهدی‌آباد، ساری ایلات و فخرآباد.
