ارامگاه استر و مردخای

ارامگاه استر و مردخای


استر (عبری:אֶסְתֵּר یا אסתר در یونانی: Εσθήρ)از پیامبران (نبیه) یهودی و از شخصیت‌های تنخ یهودی یا عهد عتیق در انجیل و شخصیت محوری کتاب استر است. بنا به مندرجات کتاب استر وی همسر و ملکهٔ احشورش پادشاه پارسی بود.برخی نام استر را فارسی و از ریشه ستاره یا اختر دانسته‌اند. همچنین احتمال دارد نام استر از ستاره زهره که در یونانی اَستر نامیده می‌شود، ریشه گرفته باشد. اِستر در عبری به معنی پوشانده شدن است، و برخی یهودیان گفته‌اند که چون دین و نژاد خود را از پادشاه مخفی کرد، استر نام گرفت. همچنین ممکن است استر از واژه اکدی ایشتار که در خاورمیانه به عنوان ایزدبانو مورد پرستش بود، گرفته شده باشد.
استر دختری ابیحایل و برادرزاده مردخای بود که با وساطت مردخای به دربار احشورش اول که او را خشایارشا یا اردشیر درازدست هخامنشی دانسته‌اند؛ راه یافت.احشورش اول به دلیل اطاعت نکردن همسرش وشتی او را از ملکه بودن خلع کرد و تصمیم گرفت زن دیگری را ملکه خود برگزیند. استر به اطاعت از دستور مردخای نژاد و دین خود را به پادشاه آشکار نساخت.اخشورش هامان پسر همدانای اجاجی را به نخست‌وزیری رساند و او بر اسب خود سوار بود و مردم همه بر او سجده کردند؛ اما مردخای که یهودی بود از سجده کردن خودداری کرد. دشمنی‌هامان با مردخای، باعث بدبینی او نسبت به یهودیانی شد که در شاهنشاهی ایران زندگی می‌کردند. این بدبینی‌هامان را واداشت که در نزد پادشاه چنین وانمود کند که قوم یهود فرمان پادشاه را اطاعت نمی‌کنند و در میان اقوام و ملل شاهنشاهی ایران تفرقه و نفاق می‌افکنند تا حکومت را تغییر دهند.پادشاه سرانجام در برابر ده هزار قنطار نقره رضایت داد که در مورد یهودیان به‌هامان اختیار و قدرت تمام بدهد.هامان نیز فرستادگانی به تمام ولایات ایران فرستاد تا در روز سیزدهم ماه آذار، تمامی یهودیان از جوان و پیر و کودکان و زنان کشته شوند.





مردخای وقتی از فرمان‌هامان آگاهی یافت، جامه‌هایش را پاره کرد و پلاسی با خاکستر پوشید و به دروازه خانه پادشاه آمد، استر لباس‌هایی فرستاد تا مردخای خود را با آن بپوشاند اما مردخای نپذیرفت. مردخای از طریق یکی از خواجه‌سرایان پادشاه به نام هتاک، دستوری که‌هامان به ولایات صادر کرده بود؛ به اطلاع استر رسانید و از استر خواست که در نزد پادشاه برای یهودیان میانجیگری نماید. استر به مردخای پیغام فرستاد که تا زمانی که پادشاه او را نخواند، اگر به حیاط اندرونی شاه وارد شود، او را خواهند کشت؛ و این‌که سی‌روز بود که پادشاه او را نخوانده بود.وقتی مردخای، استر را مطمئن ساخت که خود او نیز شامل فرمان می‌شود، تصمیم گرفت که خودش را بر پادشاه ظاهر سازد. استر از مردخای خواست که به تمامی یهودیان شوش ابلاغ کند که سه شبانه‌روز روزه بگیرند و دعا کنند تا او به نزد پادشاه برود. در روز سوم استر لباس ملوکانه پوشید و به حیاط اندرونی قصر پادشاه رفت؛ و پادشاه عصای زرینش را به سوی او دراز کرد و به او اجازه وارد شدن داد. استرهامان و پادشاه را به مهمانی که ترتیب داده بود دعوت کرد تا تقاضای خود را در آن مهمانی علنی سازد؛ با پایان یافتن مهمانی استر تقاضای خود را به روز بعد واگذاشت. روز بعد استر توانست حکم اعدام یهودیان را لغو کند.هامان نیز به داری که برای مردخای ساخته بود، آویخته شد. یهودیان به یادآوری آن روز هر سال عیدی به نام پوریم برگزار می‌کنند. مقبره‌ای منسوب به استر و مردخای در همدان ایران وجود دارد.برخی استر را از نژاد کیش قبیله بنیامین و از خویشاوندان شاؤل دانسته‌اند؛ در حالی که بعضی از مفسرین تورات نیز بر ایرانی‌الاصل بودن او تأکید دارند.





آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای جزء مهم‌ترین زیارتگاه های یهودیان ایران و جهان است. این مقبره جزء آثار میراث فرهنگی ایران ثبت شده‌است. وجود این زیارتگاه، عامل مهمی در شکل گیری و تداوم حضور جامعه یهودی در همدان بوده‌است.مقبره استر و مردخای در مرکز شهر همدان، ابتدای خیابان دکتر شریعتی قرار دارد.مصالح ساختمانی بنای این مقبره از سنگ و آجر است و به سبک بناهای اسلامی ساخته شده‌است. از شکل ظاهری و سبک معماری این اثر، چنین بر می‌آید، که ساختمان فعلی آن در قرن هفتم هجری بر روی ساختمان قدیمی تری که متعلق به قرن سوم هجری بوده‌است، بنا شده‌است.قسمتهای مختلف بنا شامل: مدخل ورودی، دهلیز، مقبره، ایوان و شاه نشین است. یک جلد کتاب آسمانی " تورات" که قدمت بالایی دارد و بر پوست آهو نوشته شده‌است، در حفاظ استوانه‌ای شکلی، در سازمان میراث فرهنگی استان نگهداری می‌شود.در وسط فضای مربع شکل مقبره‌ها، دو صندوق منب کاری شده زیبا بر روی این قبور قرار دارد. در بالای قبر جنوبی، که آن را به استر نسبت می‌دهند، صندوق منب کاری عتیقه و نفیسی قرار دارد، که قدیمی تر است و صندوق دوم که بر روی قبر مردخای قرار دارد، بسیار شبیه صندوق اولی است و حدودا در سال ۱۳۰۰ توسط استاد عنایت الله ابن حضرت قلی تویسرکانی، که یکی از منبت کاران برجسته زمان خود بوده، ساخته شده‌است.




ترجمه خطوط عبری روی صندوق متعلق به استر، که بانی صندوف را معرفی می‌کند، چنین است: " امر کرد به ساختن این صندوق، بانوی عفیفه صادقه، جمال الدوله یوحرقیا و جمال الدوله یشوعا و یشعل، که هر سه نفر برادر خانم جمال ستام هستند."بر بالای دیوار مقبره نیز، کتیبه‌ای به زبان عبری و به صورت برجسته گچ بری شده‌است. خطوط عبری روی صندوق استر، و گچ بری‌های برجسته، متعلق به قرون هشتم و نهم هجری می‌باشند. در مورد هویت مدفونین این بقعه، تا کنون نظرات متفاوتی داده شده‌است، اما روایت مشهورتر، که با روایت مورخین یونانی و روایت تورات در مورد سرگذشت استر و مردخای تطبیق دارد، به شرح زیر است.





اردشیر پسر خشایار، " اردوان" را به تخت سلطنت نشانید. وی چهل و یک سال سلطنت کرد و اختلاف با مصر را که ۱۵ سال به طول انجامید، به نفع ایرانیان خاتمه داد. اردشیر با دختری از یهود به نام استر، که خواهر زاده یکی از درباریان یعنی مردخای بود، ازدواج کرد. به این ترتیب به یهودیان در دربار اردشیر نفوذ زیادی پیدا کردند. در این بین، شخصی به نام‌هامان که او نیز از درباریان با نفوذ و پرقدرت بود، نسبت به نفوذ روز افزون یهودیان حسادت نمود و از این رو فرمان قتل یهودیان را از اردشیر گرفت.اما مردخای به وسیله استر همسر اردشیر، این فرمان را از شاه پس گرفت و آنان را نجات داد. از آن پس، یهودیان در اواخر اسفند و اوایل فروردین هر سال ( مصادف با ۱۳ – ۱۵ آدار، در گاهشمار کلیمیان) در سالروز نجات کلیمیان از قتل عام، با دعا و گرفتن روزه و خواندن طومار مگیلا، یا آن را گرامی می‌دارند و به عنوان " جشن پوریم" برگزار می‌گنند. این اثر تاریخی از یک طرف، برای قوم یهود زیارتی و قابل احترام است، و از طرف دیگر، به عنوان یک اثر تاریخی، واجد ارزش است.در خصوص نام استر باید گفت که نام اصلی او " هدسه" بوده، اما چون به طرز شگفت آوری زیبا و خوش سیما بوده‌است، نام استر یعنی ستاره را بر وی نهاده‌اند. وی دختر فردی به نام " ابی حایل" بوده‌است، که در حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در سرزمین پارس به دنیا آمده و بعد از فوت پدر و مادرش، داییش (مرخای) سرپرستی او را بر عهده گرفته‌است.مردخای، از خانواده شاول و از رجال دربار اخشویرش (خشایارشا) و مربی هدسه، دختر عموی خود بوده، که به منصب وزارت نیز رسیده‌است. وی پسر پائیز، از نواده‌های یعقوب پیامبر و از نژاد بنیامین بوده‌است.