قلعه لیسار در تالش
اینقلعه که به دژیا قلعه " سلسال" معروف استدر 15 کیلومتری شمال شهر " تالش" و در جنوب شهر " لیسار"، نرسیدهبه دهکده " نومندان" قرار دارد. این قلعه با باروی ای بسیار مستحکمبر فراز تپه ایبه ارتفاع حدود 100 متر از زمینهایاطراف در فاصله حدود 4 کیلومتری دریای " کاسپین" بنا گردیده است. ساختمان دژ بر روی یک صخره سنگیقرارگرفته و دیوارهایآن با استفاده ازسنگ و یا آجر با ملاطیاز ساروجاستوار شده است. سلسال در لغت بهمعنی آب خنک وخوشگوار است و در خصوص قلعهنیزآب بسیار اهمیت داردو یکی از لوازمبسیارمهم دریک قلعه داشتن آبانبار است و نظریه ای در خصوصحمل آب بسیار خنک وخوشگوار این قلعه اززمانهای دور ازطریقسوله های سفالین (تنبوشه)کهاز ییلاق سوباتان به آبانبار می رسیده مطرح شده ونظریهدیگردر خصوص حمل آب باران از سقف و ازطریقتنبوشه ها به آب انبار است.
قلعه " سلسال" از دو قسمت تشکیلشده است. نخست بخش خارجی که محوطه نسبتاً وسیعیرا در بر میگرفته وتوسط دیوار ستبری از زمینهایاطراف جدا میشده ، از این دیوار خارجی که از سنگ رودخانه یقرمز و تقریبایک دست ساخته شده بود ،اکنون چیزی به جاینمانده است. تنها بقایی سنگهای به کاررفته در حصار خارجیدر گوشه و کنار آن به صورت توده هایانبوه مشاهده میشود.برخیاز ساکنان اطراف قلعه از این سنگها به عنوان مصالح ساختمانیدر خانه هایخوداستفاده کرده اند!!! تصور میرود قلعه حصار دومی نیز داشته که از آن نیز نشانهای پیدار به جاینمانده است.اما علایم آن را میتوان در اطراف دژ که حصار دوم به آن نزدیکبوده مشاهده کرد.بخش داخلیقلعه که بر رویصخره سنگیقرار دارد دومین قسمت آنرا تشکیل میدهد و اکنون نیز بقاییآن بر جایمانده است . ساختمان قلعه طوریاست که در تمام جهات اصلیو فرعیبه اطرافاشراف داشته و ساکنان قلعه از بالایآن میتوانستند کلیه تحرکات را در شعاع خارج قلعه زیرنظر داشته باشند. مساحت تقریبی کوهی که این قلعه بر آن قرار گرفته است 40 متر در 50 متراست که به علت روییدن درختان زیاد و بوتههایخار ، نمیتوان آن را به طور دقیق اندازه گیری کرد.دربورودی قلعه ، شرقیو به ارتفاع 5/3 متر تا وسطهلال شکسته و عرض آن 2/2 متر است.درب ورودی قلعروزی جلوتر قرار داشته است. به علت خرابیباروی خارج ، سر در دومی، درب ورودیقلعه شده است . عرض باروی قلعه 8/1 متر تا 1/2 متر و ارتفاع موجود آن 5 تا 6 متر ودر پاره ایجاها 10 تا 12 متر است. قطر دیوار جنوب غربی 9/1 متراست.مصالح ساختمانی دیوارها سنگبادبر و ساروج است.
ارگقلعه:
متصل به باروی شرقی، حصار ارگ قلعه بوده است. ارگ دژ بالیتپه قرار دارد و امروزه فقط دیوارهایآن بر جایماندهاست.ظاهراً ارگ در طبقات مختلفیبنا گردیده کهطبقات زیرین آن بهدنبال ریزش طبقات بالا پر شده است .مدخل ارگ نیزدارای طاقی با هلال شکسته بودهکه امروزه این دو از بین رفتهاند.مصالح ساختمانیارگ نیز آجر وساروج است.
آبانبار:
آب انبار قلعهخارج از ارگ و داخل باروی اصلی است و درشمال شرقی بنای قلعه بنا شده است.طول آنحدود 5 متر و عرض آن 3 متر و ارتفاع از کف موجود 4 متر است.
شبکه انتقال آب:
در قسمت داخلی دیوارهای دژ آبراهه های باریکی به صورت یک شبکهلوله کشی دیده میشود که با مهارت خاصیساخته شدهاست.
تاریخ معماری قلعه
معتمدین محلی عقیده دارندکه قلعه "سلسال" در زمان اسماعیلیان از قلاعمهم آنان بوده است. شباهت ساختمانیقلعه " لیسار" باقلعه " الموت" و یا قلاع دیگراسماعیلیه از یک طرف و ارتباط نزدیک پیروان این فرقه با افرادی در تالشاز طرف دیگر ، احتمال چنین تعلقیرا بسیار می کند.
بر خلاف نواحیمرکزی و فلات داخلیایران کهقلعه هارا حتیبر روی زمینهای هموار نیز میساختند و سپس آنها را با برج و باروی بلندمستحکم می کردند ، در گیلان ساخت قلعه تنها برروی عوارض ارتفاعیمعمولبوده و این امر بیشتر مربوطبه کاربردهای نظامی این دژها درمواقع حساس است و چه بسا که در دیگر مواقعدژها مورد استفاده چندانینداشتند و تنها براینگهداری زندانیان از آنهااستفاده میشده است. در کاوشهای صورت گرفتهدر خصوص این قلعه نکاتبسیارجالبی وجود داردکه یکی از آنها ارتباطمستقیم و عمیق میان نقوشسفالینه و ظروفبدست آمده در قلعه بانقوش دست بافته های سنتی منطقه کهن تالشاست که شامل نقوش کاجها،گلها، حیوانات و اشکالهندسی است.
در کاوشهایانجام شده در سال 82 سه شیءبا ارزش به دست آمده : یک پیکان فلزی ، یک ظرف مسینقره کوب و یک سکه مسیمربوط به قرن 6-5 هجری از تبار اتابکان. این اشیاءاحتمال بازسازی قلعه را در زمان اسماعیلیهو سلجوقیان تایید می کنند .اما با توجه به آنکه اسماعیلیانخود قلعه نمیساختند بلکه قلاع موجود را ترمیمکرده و مورد استفاده قرار میدادند احتمالاً قلعه مربوطبه زمانهایی بسیار پیشاز آنهاست که نیاز به بررسیباستان شناسی دقیق دارد. متأسفانه اینقلعه نیز به حال خود رها شده و در حال تخریب است.
