ابهر یكی از شهرستان‌های استان زنجان است كه از نظر تاریخی، قدمت بسیار دارد. ابهر بعد از زنجان، دومین شهر پر‌اهمیت و بزرگ استان محسوب می‌شود که برای رسیدن به آن 2 راه وجود دارد؛ جاده ترانزیت قدیمی‌ و اتوبان قزوین ـ زنجان. از هر راه كه بیایید با دیدن باغ‌های انگور حومه شهر و همچنین تابلوهای خوشامدگویی كه در پس‌زمینه همه آنها نقش انگور دیده می‌شود می‌فهمید كه به ابهر رسیده‌اید.

اولین چیزی كه در ابهر نظر هر تازه‌واردی را به خود جلب می‌كند شعری است كه با خط خوش بر كاشیكاری طاق نصرت ورودی ابهر از سمت تهران نقش بسته است.

من آن شهدزا خاك زرپرورم ، به دامن فشاننده گوهرم          به آهستگی بگذر از من كه من، گذرگاه فرزانگان، ابهرم

اگر هم از سمت زنجان به این شهر وارد شوید با میدان تمدن و ستون و مجسمه‌های بازسازی شده تخت‌جمشید و همچنین دانشگاه ابهر روبه‌رو می‌شوید. ابهر در گذشته اوهر گفته می‌شد و مردم محلی آن را ابر می‌گویند. آنچه كه از كتاب‌ها و سخنان گذشتگان برمی‌آید این است كه ابهر به معنای آب آسیاب است، چرا كه رودی به نام ابهررود از میان شهر می‌گذشته و چرخ آسیاب‌های زیادی را به گردش در می‌آورده است. ‌این رود اكنون نیز جاریست و سبب سرسبزی شهر می‌شود.

ابهر در گذشته در مسیر كاروان‌هایی بوده كه می‌خواستند به شهرهای قزوین، همدان و ری و بر عكس‌ به زنجان، تبریز و ایروان بروند. قابل توجه است كه امروزه نیز در ابهر محله‌هایی به نام‌های دروازه ایشیگی و دَرْمَذَقانْ وجود دارد.‌

گنبد سلطانیه

این گنبد در فاصله 45 كیلومتری ابهر قرار دارد و شما می‌توانید با اتومبیل شخصی خود یا مینی‌بوس‌هایی كه هر نیم ساعت از ابهر به سمت سلطانیه حركت می‌كنند به گنبد سلطانیه بروید.

گنبد سلطانیه، بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا و آرامگاه سلطان محمد خدابنده یا اولجایتو است. ساخت این بنا در سال 703 هجری آغاز شد و در سال 713 هجری به پایان رسید. بنای آرامگاه بسیار زیباست و با 8 مناره در دورتادور و تزئینات آجر و كاشی در خارج و داخل و نیز نقاشی‌های روی گچ و گچبری‌های روی سقف، در داخل بنا زیبایی آن دوچندان شده است. این بنا 8‌ضلعی بوده و در 2 طبقه (همكف، طبقه‌های یك و 2) و یك سردابه با كاربری آرامگاه ساخته شده است. قابل ذكر است كه در كتیبه‌های مختلف بنا سوره‌های قرآن از جمله (سوره‌های اخلاص، الانبیا، مومنون و ملك)، نام‌های خداوند، نام‌ها و القاب پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) به چشم می‌خورد.

گنبد سلطانیه یكی از بناهای زیر نظر یونسكو ‌ و به عنوان هفتمین اثر ماندگار ایرانی به ثبت رسیده است.

بزرگ‌ترین نقش‌ اژدهای ایرانی

مجموعه صخره‌ای معبد داش‌كسن در 16‌كیلومتری سلطانیه و 10‌كیلومتری روستای ویر، بالای ارتفاعات مشرف بر منطقه قرار دارد كه از یادگارهای دوره ایلخانی در ایران محسوب می‌شود. معبد دارای پلانی چلیپایی است و هنر نقش‌های چینی و ایرانی را روی خود ماندگار كرده و زیبایی خاصی به بنا داده است.

از برجسته‌ترین و زیباترین نقش‌های دیده شده بر بدنه دیوارها می‌توان به نقش اژدهایی به درازای 5 متر و پهنای 5‌/‌1 متر اشاره كرد. ‌كشف این معبد خود داستان جالبی دارد كه بیان آن خالی از لطف نیست. سال‌ها قبل و هنگامی‌ كه باستان‌شناسان روی گنبد سلطانیه مطالعه می‌كردند؛ پس از كشف دیواره‌های برج و باروی سلطانیه برایشان این سوال پیش آمد كه معدن استخراج این همه سنگ كجا بوده است؟

در پی یافتن این سوال به بررسی كوه‌های اطراف منطقه پرداختند و در پی یافتن این معدن سنگ به صورت تصادفی معبد اژدها نیز كشف شد.

ملاحسن كاشی

آرامگاه ملاحسن كاشی از بناهای تاریخی دوره ایلخانان مغول بوده و در 5 كیلومتری شهر سلطانیه در دشت سلطانیه واقع شده است. بنای این آرامگاه هم 8‌ضلعی است كه اضلاع بزرگ‌تر دارای ایوان‌هایی كوچكی هستند. ایوان‌ها 2 طبقه است و 2 پلكان در 2‌سمت شرق و غرب، رفتن به ایوان‌ها را میسر می‌سازد. در 2 جهت درگاه‌ها 2‌طاقچه كوچك دیده می‌شود كه به احتمال بسیار برای روشن كردن شمع در آرامگاه بوده است.

‌در دوره فتحعلی‌شاه قاجار و حكومت پسرش عبدالله‌میرزا در زنجان، این آرامگاه مورد مرمت قرار گرفت و اشعاری به خط نستعلیق در داخل گنبد گچبری شده است. آرامگاه ملاحسن دارای گنبدی 3 پوش است كه در معماری گذشته ایران سابقه نداشته است. لایه خارجی گنبد با كاشی‌های زیبای فیروزه‌ای مزین شده است. دور گنبد از خارج نام‌های «الله»، «محمد» و «علی» با كاشی در زمینه آجر كار شده است.

 

آرامگاه نوه مولانا

این آرامگاه منسوب به سلطان چلبی نوه مولانا، شاعر و عارف مشهور ایرانی و از بناهای دوره ایلخانی و سده هشتم هجری است. این بنا به فاصله یك كیلومتری گنبد بزرگ سلطانیه قرار گرفته است. كتیبه‌ای تاریخی در بنا دیده می‌شود كه در آن ذكر می‌كند خانقاه بین سال‌های 657 تا 683 هـ .ق ساخته شده است. در ضلع شرقی خانقاه یك سری 9 تایی حجره به صورت قرینه روبه‌روی یكدیگر قرار گرفته‌اند.

دیوارهای خارجی بنا با آجرچینی بسیار زیبا پوشیده شده و بر زیبایی بنا افزوده است. آرامگاه دارای سردابی بزرگ است كه مقبره سلطان چلبی به حساب می‌آید و دارای 3 بخش بیرونی، میانی و درونی می‌باشد.

قابل توجه است كه این بنا جزو مجموعه‌ای گسترده و بزرگ شامل مهمانسرا، مدرسه، بیمارستان و... بوده است. ‌ از دیگر نكته‌های قابل ذكر این است كه پس از حمله تیمورلنگ به ایران و تخریب بسیاری از شهرهای ایران از جمله شهر سلطانیه و نیز بر اثر مرور زمان و رویدادهای طبیعی و جوی تنها بقایایی از مجموعه چلبی اوغلی بر جای مانده است و بیمارستان، مهمانسرا، مدرسه و دیگر بناهای منسوب به آن بجز خانقاه و آرامگاه همه تخریب شده‌اند.

مسجد جامع قروه

این مسجد جامع كه به مسجد جمعه نیز مشهور است، از بناهای تاریخی این شهرستان می‌باشد كه در روستای قروه در 15 كیلومتری جاده ترانزیت ابهر به زنجان قرار گرفته است. روستای قروه دارای پیشینه تاریخی باارزش بوده و به غیر از این مسجد دارای قبرستانی تاریخی، خانه‌های صخره‌ای و چندین آسیاب سنگی ـ آبی است.‌ بنا دارای گنبدخانه و 2 شبستان شرقی و غربی است. ساخت این مسجد با 4 ایوان در 4 سمت مسجد به دوره سلجوقی سده پنجم هـ . ق بر می‌گردد. بنا دارای كتیبه تاریخی دیگری است كه در آن تاریخ مرمت بنا 575 هـ . ق ذكر شده است. این كتیبه‌ها به همراه تزئینات گچبری زیبا و آجرچینی قابل توجه، مسجد جامع قروه را جزو بناهای شاخص دوره اسلامی‌ قرار داده است.