مقايسه دو قصيده رمضاني

ماه رمضان همواره در شعر و ادب فارسي مورد توجه بوده است و در اين نوشتار ماه مبارك رمضان در اشعار سعدي شيرازي و فرخي سيستاني مورد بررسي قرار گرفته است.

ماه مبارك رمضان در نص صريح قرآن كريم و سخنان گهربار معصومين عليهم‌السلام بسيار مورد توجه قرار گرفته است و از آن به ماه ضيافت الهي تعبير مي‌شود و ماه نزول قرآن كه وجود ليلة القدر بدان ارزشي چند برابر بخشيده است و تمام اين آمادگي به خاطر درك همان ليلة‌القدر است، شبي كه نزول فرشتگان و روح به امر الهي در آن صورت مي‌گيرد لذا اين فريضه الهي مورد توجه علما، حكما، شعرا و ... قرار گرفته است كه در اين مقال دو قصيده از دو شاعر تواناي شعر فارسي مورد بررسي قرار مي‌گيرد و مقايسه‌اي اندك بين ‌آنها صورت مي‌گيرد:

الف)فرخي سيستاني
ابوالحسن علمابن‌جولوغ متخلص به فرخي شاعر قصيده‌پرداز دوره غزنوي (م 429) كه از بهترين قصيده‌پردازان سبك خراساني است در قصيده‌اي با مطلع:
روزه از خيمه ما دوش همي شد به شتاب عيد فرخنده فراز آمد با جام شراب
رفتن ماه مبارك رمضان را به گونه‌اي بشارت مي‌دهد و تمام شدنش را جشن مي‌گيرد و به سرور مي‌نشيند و نه تنها از رفتنش شادمان است بلكه آن را زحمتي پنداشته «اگر همه روي جهان زرد شد از زحمت او» ناراحتي‌اش را نمي‌تواند از زحمت ظاهري روزه پنهان كند و لب به شكوه مي‌گشايد و روزه پيوسته را وسيله تباهي مغزها دانسته است.
«مغزمان روزه پيوسته تب كرد و بسوخت» اين بيان نشان از اعتقاد ضعيف فرخي دارد و عشق و علاقه‌اش به عيش و نوش كه خدا را شكر مي‌گويد به خاطر آمدن عيد و نوشيدن شراب «شكر‌الله كه كنم سرخ رخ از باده ناب» اگر چه در قصيده‌اي ديگر كمي با ادب‌تر با ماه رمضان برخورد مي‌كند:
«عيد رمضان آمد و ماه رمضان رفت صد شكر كه اين آمد و صد حيف كه آن رفت»
ولي به هر صورت نشان از آن دارد كه وي عشقي چندان به اين ماه فضيلت و رحمت از خود نشان نمي‌دهد و جهان و عيش آن را ترجيح مي‌دهد.

ب) سعدي شيرازي
افصح‌ المتكلمين شيخ اجل سعدي شيرازي از شاعري قرن هفتم و آن يگانه ادب پارسي كه از همه جهت چه انواع در نظم (مثنوي، غزل، قصيده و ....) و چه در نثر واقعا سرآمد است و مايه افتخار هر ايراني است، عشق و احترام به شريعت ناب اسلامي در كلامش جلوه‌گري مي‌كند.
سعدي در قصيده‌اي 18 بيتي به گونه‌اي با ماه مبارك رمضان وداع مي‌كند كه بسيار قابل توجه است؛ آنگونه كه انسان از دوستي جدا مي‌شود او با ماه رمضان سخن مي‌گويد و خداحافظي مي‌كند:
برگ تحويل مي‌كند رمضان بار توديع بر دل اخوان
يار ناديده سير زود برفت دير نشست نازنين مهمان
او واقعا رمضان و روزه را ياري مي‌پندارد كه به زودي رفته و دوستان را مبتلاي هجران خود نموده است و به زيبايي هر چه تمامتر با آن سخن مي‌گويد:
الوداع اي زمان طاعت و خير مجلس ذكر و محفل قرآن
سعدي شيرازي طبق سخن پيامبر ماه رمضان را ماه زندان بودن شيطان و گرفتار بودن نفس مي‌داند:
مهر فرمان ايزدي بر لب نفس در بند و ديو در زندان
و بسيار ناراحت است از آنكه مبادا دوباره ماه رمضان فرا رسيد و او زنده نباشد. همانگونه كه امام سجاد (ع) در وداع با ماه مبارك رمضان ناله سر مي‌دهد كه مبادا در بازگشت تو زنده نباشم.
روزه بسيار و عيد خواهد بود تير ماه و بهار و تابستان
تا كه در منزل حيات بود سال ديگر كه در غريبستان
و در پايان قصيده از خداوند در خواست مي‌كند كه در هنگام جان دادن جوهر ايمانش حفظ شود:
كار جان پيش اهل دل سهل است تو نگه‌‌دار جوهر ايمان

با مقايسه اين دو قصيده به خوبي درك مي‌شود كه فرخي اهل عيش و عشرت است و از فرايض ظاهرا ذكري به ميان مي‌آورد اما سعدي شيرازي اهل دل و عمل است و به انجام فرايض عشق مي‌ورزد.

-------------------------------------------------
امين رحيمي؛ عضو هيات علمي دانشگاه اراك
-------------------------------------------------

جالب بود

خسته نباشيد

موفق باشيد