تاريخچه شهر زاهدان
شهر زاهدان مركز سيستان و بلوچستان است. در سال هزار و سي صد و پانزده هجري قمري يكي از ساكنان آن محل، كاريزي در آنجا حفر كرد و آبادي كوچكي به وجود آمد كه «دزدآب» نام گرفت
چهار سال بعد، متخصصان بلژيكي كه در استخدام دولت ايران بودند، جهت داير كردن گمرك خانه به دزدآب آمدند. از اين زمان، به تدريج بر وسعت و جمعيت دزدآب افزوده شد. از سال هزاروسيصد و چهارده شمسي دزدآب به زاهدان تغيير نام يافت
اولين نشانه‌هاي شهرنشيني با احداث خط آهن از كويته پاكستان به زاهدان پديدار شد و با توسعه‌هاي بعدي، زاهدان امروزي به مركز استان تبديل شد. زاهدان شهر جديد الاحداثي است كه بر سر راه كرمان به مشهد، كرمان به چابهار و نزديك مرز پاكستان و افغانستان واقع شده است
.
مراکز باستاني و تاريخي
قلعه سام
اين قلعه در فاصله بيست و هشت كيلومتري جاده زاهدان به زابل واقع شده و به شكل ذوزنقه نامنظم است. طول قلعه از شرق به غرب سيصد و هفتاد و شش متر و از جنوب به شمال دويست و نود و شش متر است. قلعه سام داراي دو دروازه شمالي و جنوبي است كه هر كدام داراي برج نگهباني است. اين قلعه به زمان پارت‌ها مربوط است و از خشت خام ساخته شده است. مجموعه برج‌هاي اين قلعه بالغ بر سي و شش برج است. نه برج آن بزرگ است كه در گوشه‌هاي قلعه قرار گرفته و بيست و هشت برج آن كوچك كه در اطراف قلعه ساخته شده‌اند. اين قلعه ازچينه دو لايه درست شده است؛ به اين ترتيب كه ديوار در وسط قرار دارد و دو طرف آن را با قشر گل پوشانده‌اند.
قلعه تيمور
اين قلعه که به قلعه تيمور شهرت پيدا کرده در جنوب غربي شهر زاهدان كهنه و در بخش پشت زابل واقع گرديأه است و مربوط به دوره‌هاي مغول و صفويه مربوط می باشد.
كاروانسراي رباط شورگز
کاروانسرای رباط شورگز در جاده زاهدان به نصرت‌آباد واقع گرديده است و طبق برآورد محققان قدمت آن به دوره های سلجوقي و صفوي باز می گردد .
جاذبه هاي طبيعي
كوه ملك سياه
اين كوه در حقيقت آتشفشاني خاموش است كه هزار و ششصد و چهل و دو متر از سطح دريا ارتفاع دارد و در كنار راه زاهدان- زابل واقع شده است. اين كوه نقطه مرزي مشترك بين ايران و پاكستان و افغانستان است.
كوههاي سيستان
اين كوهها با جهت شمالي و جنوبي، چين‌خوردگي‌هاي فشرده‌اي هستند كه از غرب به بيابان لوت و از شرق به دشت سيستان منتهي مي‌شوند. پلنگ‌كوه مشرف به دشت سيستان، يكي از مهمترين برجستگي‌هاي اين ناحيه است. توده بازالتي كوه خواجه در حاشيه درياچه هامون و در غرب زابل تنها عارضه مهم دشت سيستان است و به‌طور متوسط حدود نهصد متر از سطح درياي آزاد ارتفاع دارد.
رودخانه سيانجان (تلخ آب)
اين رودخانه كه يك رودخانه مرزي است از كوه پاچنشاهي واقع در ميرجاوه – پانزده كيلومتري شرق زاهدان- سرچشمه مي‌گيرد و به موازات خط آهن زاهدان به ميرجاوه به سوي جنوب شرقي جريان مييابد. در محدوده شهرستان خاش خط مرزي ايران و پاكستان را تشكيل مي‌دهد و پس از مخلوط شدن با رودهاي لاديز و گزو در صد و سي و پنج كيلومتري شرق خاش از خط مرزي خارج و مازاد آب‌هاي آن در مراتع سيلابي به هامون واقع در خاك پاكستان سرازير مي‌شود. طول اين رودخانه از سرچشمه دويست و پنجاه كيلومتر است.
دشت سيستان
اين سرزمين يكي از دشتهاي داخلي ايران است كه به‌طور متوسط چهارصد و هفتادو و پنج تا پانصد متر از سطح دريا ارتفاع دارد و از آبرفت‌هاي رودخانه هيرمند و سيلاب‌هاي اطراف آن پوشيده شده است.
دشت لوت
بزرگ‌ترين چاله فلات داخلي ايران دشت لوت است و بخشي از آن بين سيستان و بلوچستان قرار دارد. اين دشت، يكي از خشك‌ترين و گرم‌ترين دشتهاي جهان است و كمتر اثري از آب در آن ديده مي‌شود. حداكثر بارندگي آن در سال حدود سيصد ميلي‌متر است. ارتفاع متوسط دشت، حدود ششصد متر و پست‌ترين نقطه آن سيصد متر مي‌باشد. قسمت غرب دشت لوت، بيابان ديگري به نام نمكزار كه در فصل بارندگي بسيار صعب‌العبور مي‌شود، وجود دارد. نيمه شرقي دشت لوت را ريگ روان پوشانيده است. قسمتي از لوت جنوبي سرزمين هموار و قابل عبور است. در دشت لوت بر اثر تابش شديد آفتاب و بادهاي شمالي و غربي، توده‌هاي بزرگ ماسه، هميشه به‌طرف جنوب و جنوب شرقي در حركت‌اند و تپه‌هاي ماسه‌اي زنجيره‌اي را تشكيل مي‌دهند.
درياچه سه دريا
اين درياچه از سه درياچه كوچك در قلل كوه تفتان تشكيل شده است كه عمق دو درياچه قسمت شمالي كم و اغلب داراي آب گوارا است و درياچه ديگري كه نسبتاً بزرگتر است، آب دائمي و شور دارد. اين پديده از جاذبه‌هاي طبيعي ويژه ناحيه بلوچستان است.
اماکن زيارتي و مذهبي
مسجد شاه علي
اين مسجد در سال 847 هجري به امر ملك شمس‌الدين علي ساخته شده است. از آن چه كه به رضا و رغبت به زيارتگاه اهدا شده دو لوح حكاكي شده است كه به اواسط قرن نهم هجري تعلق دارند و حكاكي جالبي بر روي آنها صورت گرفته است. طبق ترجمه آقاي «ا.ج.ايلس»- ازكارشناسان معروف موزه بريتانيا- يكي از دو، لوحي است كه نشان مي‌دهد بنا توسط فردي از خاندان ملوك سيستان به نام «شاه‌علي» احداث شده است و لوح ديگر يادبود وفات «امير غياث‌الدين محمد كياني» سر كرده شاخه كوچكي از خاندان ملوك سيستان بوده است.
زيارتگاه ملك سياه
اين زيارتگاه در چهل و شش كيلومتري شمال شهر زاهدان بين راه بلوچستان و خراسان واقع شده كه كوه ملك سياه به آن منسوب است. نزديك آن در دره‌اي يك قطعه سنگ است كه بلوچ‌ها معتقدند مردي با نفرين ملك سياه به صورت سنگ درآمده است.
