نمنگان

مختصات: ‏۰″ ۵۸′ ۷۱°شرقی ‏۰″ ۳۸′ ۴۱°شمالی (نقشه) نَمَنگان دومین شهر بزرگ کشور ازبکستان و مرکز استان نمنگان است.

جغرافیا  

جمعیت این شهر در سال ۱۹۹۹ میلادی ۳۷۶٬۶۰۰ نفر بود. نمنگان در حاشیه شمالی دره فرغانه و در شرق ازبکستان قرار گرفته‌است. شهر نمنگان در ۴۳۰ کیلومتری شرق تاشکند، ۶۵ کیلومتری غرب اندیجان و ۷۵ کیلومتری شمال فرغانه قرار گرفته‌است. ارتفاع آن از سطح دریا ۴۷۶ متر است. در حاشیه جنوبی شهر نمنگان، دو رودخانه قاره‌دریا و نارین به هم پیوسته و تشکیل رود سیردریا را می‌دهند.

منطقه شاهند از مناطق اصلی خوش‌آب‌وهوا و گردشی نمنگان است.

تاریخچه  

همانگونه که از ریشه ایرانی نام نمنگان بر می‌آید این شهر از نشیمنگاه‌های بومیان ایرانی آسیای میانه بوده‌است. نام این شهر از معدن‌ها (کان‌ها)ی نمکی که در محل موجود است گرفته شده و شکل نمک‌کان بعداً به صورت نمنگان درآمده‌است.

شهر نمنگان از سده ۱۵ میلادی در تاریخ‌ها ذکر شده و در میانه سده ۱۸، بخشی از خانات خوقند بشمار می‌آمده‌است. به هنگام تسخیر منطقه بدست روس‌ها، نمنگان با ۲۰ مدرسه اسلامی و بیش از ۶۰۰ مسجد یکی از دژهای فرهنگ اسلامی در منطقه بشمار می‌آمد.

امروزه نیز نمنگان از مذهبی‌ترین شهرهای ازبکستان و آسیای میانه‌است و بنیادگرایی به شیوه وهابی در آن ریشه دوانده و خطری برای ثبات ازبکستان ایجاد کرده‌است.

اماکن تاریخی و گردشگری  

• ویرانه‌های شهر باستان اَخسیکَت
• مسجد آته ولیخان تور
• مجموعه معماری خواجه امین کبری
• مدرسه ملا قرقیز

اندیجان

مختصات: شرقی′۲۰°۷۲ شمالی′۴۷°۴۰ (نقشه)

میدان بابر، اندیجان

اَندیجان (نام‌های دیگر: اندکان، اندگان) از شهرهای ازبکستان و مرکز استان اندیجان این کشور است.

مکان جغرافیایی  

اندیجان در جنوب خاوری فرغانه، بر کرانه چپ سیحون بالا در ۴۳/۴۰ درجه طول خاوری و ۲۵/۷۲ درجه عرض شمالی نهاده است. اندیجان به دلیل واقع بودن در مسیر سمرقند، کاشغر از اهمیت فراوان برخوردار است.

تاریخ 

پیشینه تاریخی اندیجان و رویدادهایی که در دوره پیش از اسلام بر آن گذشته با تاریخ کهن دره فرغانه درآمیخته است.

درباره این که اسلام چگونه به اندیجان راه یافت در منابع اسلامی آگاهی نیامده است. به نظر می‌رسد که مهاجمان مسلمان آشکارا به اندیجان لشکر نبردند و اسلام به تدریج در آنجا نفوذ کرد.

در ۲۹ اوت ۱۸۷۵ که تاشکند به دست روس‌ها افتاد، مردم اندیجان هیأتی به تاشکند فرستادند و تابعیت روس‌ها را پذیرفتند. اما پذیرش تابعیت روسیه مخالفانی داشت، چنانکه در ۳۰ سپتامبر ۱۸۷۵ برضد سلطه روسیه در اندیجان قیامی گسترده درگرفت. روس‌ها ناگزیر به گشودن قهرآمیز اندیجان شده، در ۱ اکتبر ۱۸۷۵ دسته‌های نظامی خود را به اندیجان فرستادند.

اندیجان در زلزله‌ای که در ۱۹۰۲ در آن روی داد کامل ویران شد، اما به زودی بازسازی آن آغاز شد و انجام گرفت. پیوستن اندیجان به ازبکستان در سال ۱۹۴۱ رسمیت یافت.

زبان  

زبان مردم اندیجان در زمان‌های پیش از اسلام را باید در شمار زبان‌های ایرانی‌تبار شرقی قرار داد.^[۱] همزمان با نفوذ قزاق‌ها و قراختاییان، زبان ترکی در این منطقه گسترش یافت. پس از یورش مغول، از سده هفتم به بعد، رفته رفته بر اهمیت زبان ترکی افزوده شد. در پایان سده دهم هجری، چنانچه بابر می‌گوید:

به نوشته بابر گویش ترکی اندیجانی نماینده گویش‌های فرغانه بوده است، چنانچه امیرعلی شیرنوایی آثار ادبی ترکی خود را با این گویش آفریده است. بنابراین، گویش ترکی اندیجان در شکل گیری زبان ادبی ازبکی سهمی بسزا داشته است. در پژوهش‌های امروزی گویش اندیجانی در شمار گویش‌های قرلق، چگل و اویغور قرار می‌دهند.

نام  

نام این شهر منابع روزگار مغول، اندکان و در منابع روزگار جغتایی، اندگان آمده است.

سمرقند

مختصات: ‏۳۵″ ۵۷′ ۶۶°شرقی ‏۱۵″ ۳۹′ ۳۹°شمالی (نقشه)

سمرقند
نمایی از ریگستان
اطلاعات
کشور :	ازبکستان
استان :	سمرقند
جمعیت :	-
ارتفاع از سطح دریا :	۷۰۲ متر
پیش‌شماره تلفنی :
وب‌گاه :

سمرقند
میراث جهانی یونسکو
اطلاعات اثر
کشور	ازبکستان
نوع	فرهنگی
معیار ثبت	i, ii, iv
شمارهٔ ثبت	۶۰۳
منطقه	آسیا و اقیانوس آرام
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت	۲۰۰۱ (نشست ۲۵ ام) (طی نشست نامشخص)
* نام اظهارشده در فهرست میراث جهانی یونسکو † منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

سمرقند با جمعیتی بالغ بر ۵۹۶٫۳۰۰ نفر (برآورد تخمینی سال ۲۰۰۸)، دومین شهر بزرگ ازبکستان، و مرکز استان سمرقند است. این شهر در ارتفاع ۷۰۲ متری از سطح دریا واقع است. بیشتر ساکنان این شهر فارسی‌زبان هستند و به فارسی تاجیکی صحبت می‌کنند.این شهر یکی از مراکز تاریخی مردم تاجیک در آسیای میانه است.^[۱]

در سال ۲۰۰۱، یونسکو این شهر باستانی را در فهرست میراث فرهنگی جهان قرار داد.

تاریخ 

«سمرقند، که یونانیان آن را (ماراکندا) می‌نامیده‌اند، یکی از کهنترین شهرهای جهان شمرده می‌شود و توسط ایرانیان در آواخر سده چهارده پیش از میلاد در دشت حاصلخیز زرفشان بعنوان شهر منطقه کشاورزی پی نهاده شده و زمانی دراز در دوران هخامنشیان مهمترین شهر منطقه بوده‌است.» ^[۲]

سمرقند با قرارداشتن در مرکز جاده ابریشم، پیونددهندهٔ چین به اروپا در قدیم، دارای اهمیتی چشمگیر بوده‌است.

تاریخچه [ویرایش]

• امپراتوری هخامنشیان: در روزگار هخامنشیان جزیی از سرزمین سغد باستان بود.
• در سال ۳۳۰ ق.م. در تصرف اسکندر مقدونی درآمد. بعد جزء دولت یونانی غربی گردید.
• امپراتوری ساسانیان: در کتیبه کعبه زرتشت شاپور یکم این شهر را جز قلمرو ایران می‌خواند.
• در سدهٔ ششم و هفتم م. ترکان و چینیان آن را متصرف شدند.
• دولت راشدین:در سال ۷۰۵ م. مسلمانان آن را تصرف کردند.
• خلافت امویان: سمرقند در دوره خلافت یکی از شهرهای شرقی خلافت امویان به شمار می رفت.
• خلافت عباسیان:تا سدهٔ نهم در تصرف خلفای اموی و عباسی بود در قرن نهم و دهم جزء شهرهای امیرنشین امیران سامانی بود.در ۱۰۰۰ م. در تصرف سامانیان درآمد.
• امپراتوری سلجوقیان: سمرقند در قرون یازده تا سیزده میلادی در دست غزنویان و سپس سلجوقیان درآمد.در ۱۰۲۷ سلجوقیان آن را تصرف نمودند.
• خوارزمشاهیان:در اوایل قردن سیزدهم میلادی خاندان خوارزمشاهیان آن را تصرف کرد. در دوران خوارزمشاهیان پایتخت بود.
• ایلخانان مغول:سمرقند توسط چنگیز خان در سال ۱۲۱۹ م اشغال شد. و پس از آن حکرانی آن به دست مغولان افتاد.^[۳]..
• تیموریان:در ۱۳۸۳ در تصرف تیمور لنگ درآمد و سمرقند پایتختش بود.
• در ۱۵۰۵ در تصرف ازبکان (شیبانیان) و بالاخره در ۱۶۰۰ م. در تصرف استراخان و جانشینان او که نیز از نژاد ازبک‌اند درآمد و باز بتصرف ایران درآمد.
• شوروی:در سالهای ۱۹۲۴ میلادی سمرقند و بخارا با از تاجیکستان جدا گشته و به ازبکستان پیوست.در قرن نوزدهم، اين شهر تحت حكومت، حاكم روسيه قرار گرفت بعد از اينكه دژ نظامي شهر توسط کلنل Konstantinovich Petrovich Kaufman اشغال شد. در سال 1868 مدت كمي پس از آن قلعه روسي توسط 500 نفر از مردانشان محصور شد. حمله ايكه به رهبري Abdul Malik Tura پسر شورشي بزرگ امير بخارا انجام شد و سرانجام، Shahrisabz شكست سنگيني با تلفات زياد به وی تحمیل کرد.در سال 1886 شهر شكل جديدي به خودش گرفت و به خاطر رسيدن راه آهن به اين شهر وسعت يافت.

اینجا، به عنوان پايتخت ازبك‌ها در سال 1925 انتخاب شد قبل از اينكه به عنوان ترکستان روسیه در سال 1930 جايگزين شود.

ریشه شناسی نام  

نام سمرقند عربی‌شدهٔ واژهٔ پهلوی «سمرکند» است و معنی ترکیبی آن سنگ‌دژ می‌باشد. ریشهٔ جزء اول «سمر» از پارسی باستانی «اسمرا» بمعنی سنگ یا صخره و جزء دوم «کند» از پارسی باستانی «کنتا»، سغدی «کنت» بمعنی دژ یا شهر است. واژهٔ یونانی آن «مَرَکنده» (Maracanda) می‌باشد.^[۴]

نوکوس

مختصات: شرقی′۳۶°۵۹ شمالی′۲۸°۴۲ (نقشه) نوکوس (در زبان قره‌قالپاق: Nökis/Нөкис) ششمین شهر بزرگ ازبکستان است.

شهر نوکوس مرکز جمهوری خودمختار قره‌قالپاقستان در ازبکستان است و ۱۹۹٬۰۰۰ نفر جمعیت دارد (برآورد سرشماری ۱۹۹۹).

از نقاط دیدنی این شهر می‌توان از موزه هنر قره‌قالپاقستان و موزه دولتی نام برد.

بخارا

مختصات: شرقی′۲۶°۶۴ شمالی′۴۶°۳۹ (نقشه)

—  بُخارا  —
Buxoro / Бухоро
لقب: «شریف»
ورودی ارگ بخارا
کشور	ازبکستان
استان	بخارا
حاکم	رستموف قیام‌الدین قهاروویچ
وسعت شهر	۲۲۵ کیلومتر مربع
ارتفاع	متر
جمعیت	نفر
تراکم جمعیت	کیلومتر مربع
بنیانگذاری	(میلادی)
ناحیه زمانی	۵+از گرینویچ() +از گرینویچ()
کد پلاک
کدپستی	۲۰۰۱XX
پیش شماره	۳۶۵
وبگاه رسمی	www.buxoro.uz/

بخارا
میراث جهانی یونسکو
اطلاعات اثر
کشور	ازبکستان
نوع	فرهنگی
معیار ثبت	(ii)(iv)(vi)
شمارهٔ ثبت	۶۰۲
منطقه	آسیا و اقیانوس آرام
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت	۱۹۹۳ (طی نشست نامشخص)
* نام اظهارشده در فهرست میراث جهانی یونسکو † منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

بُخارا،

پنجمین شهر بزرگ ازبکستان، و مرکز استان بخارا است. شهر بخارا در جلگهٔ واقع در مسیر سفلای رود زرافشان و کنار کانال شاهرود (شهر رود) واقع است. جمعیت این شهر بر اساس برآورد سال ۲۰۰۹ حدود ۲۶۳٫۴۰۰ نفر و به همراه حومه حدود ۳۸۳٫۴۰۰ نفر بوده‌است.

بخارا (همراه با سمرقند) یکی از دو شهر عمدهٔ تاجیک‌نشین و فارسی‌زبان ازبکستان^[۱] است. اکثریت مردم بخارا تا امروز نیز به زبان فارسی با گویش ویژه آسیای مرکزی که امروزه به زبان فارسی تاجیکی معروف شده حرف می‌زنند که برخی منابع میزان فارسی‌زبانان این شهر را ۹۰٪ هم ذکر کرده‌اند.^[۲] تعدادی هم ازبک و یهودی در بخارا زندگی می‌کنند.^{[نیازمند منبع]}

بخارا از قدیمی‌ترین شهرهای آسیای میانه است که خود شهر بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد اما سابقهٔ سکونت انسان‌ها در محلی که این شهر بر آن بنا شده به هزاره دوم پیش از میلاد می‌رسد. بخارا در کنار جادهٔ ابریشم قرار گرفته‌ و کامل‌ترین نمونه یک شهر سده‌های میانه در منطقه آسیای مرکزی به شمار می‌رود که نمای تاریخی باستانی آن تا حد زیادی دست‌نخورده باقی مانده‌است. از مهمترین بناهای تاریخی واقع در آن مقبره امیر اسماعیل سامانی که از شاهکارهای معماری مسلمانان در سده دهم میلادی به شمار می‌رود و تعداد زیادی مدرسه متعلق به سده هفدهم میلادی است. هسته تاریخی مرکزی بخارا در فهرست میراث تاریخی جهانی بشر یونسکو به ثبت رسیده‌است.^[۳]

پنبه و آلو از مهم‌ترین محصولات کشاورزی بخارا به شمار می‌آیند، چنانکه آلوی بخارا در ایران به طور کامل شناخته شده‌است.

نخشب

مختصات: شرقی′۴۸°۶۵ شمالی′۵۲°۳۸ (نقشه)

نخشب
پایگاه هوایی آمریکا در نخشب
نخشب محل در ازبکستان
مختصات: شرقی′۴۸°۶۵ شمالی′۵۲°۳۸
کشور	ازبکستان
استان	استان قشقه‌دریا
جمعیت (۱۹۹۹)
- کل	۱۹۷٬۶۰۰

شهر نَخشَب یا نَسَف (به ازبکی: Қарши قَرشی) از شهرهای کهن فرارود واقع در درهٔ قشقه‌دریا (کشکرود)، بر جادهٔ بخارا به بلخ، مرکز استان قشقه‌دریای ازبکستان است. جمعیت آن را ۲۲۷٬۰۰۰ نفر برآورد می‌کنند (سال ۲۰۰۶).^∗

به نوشتهٔ ریحانةالادب: «از بلاد ماوراءالنهر و مابین جیحون و سمرقند و تاشکند، در ۱۵۰ هزار گزی بخارا واقع است، شهری بزرگ و پرجمعیت است و دهات بسیاری دارد، و آن بزرگترین و معمورترین و زیباترین بلاد ماوراءالنهر است . نام دیگر آن نسف است و در این اواخر به قارشی معروف گشته به مناسبت نهر قارشی که از وسط آن می‌گذرد.»^[۱]

کبک خان قصری در دو فرسخی نخشب ساخت، و از آنجا که مغولان قصر را قرشی می‏‌گفتند این نام در میان ترک‌زبانان محل برای این شهر رایج شد.

عزیزالدین نسفی، از عارفان پارسی‌نویس سدهٔ هفتمِ هجری، ضیاء‌الدین نخشبی از پارسی‌گویان ساکن هند و احمد نخشبی رهبر نهضت اسماعیلیان در فرارود منسوب به این شهر اند. فقیه حنفی، ابوالبرکات حافظ‌الدین نسفی نیز از این شهر بود.

ماه نَخشَب نام ساخته دست المُقَنَع است که آن را به عنوان معجزهٔ خویش به مردم نشان می‌داد.

فرغانه

مختصات: ‏۴۸″ ۳۷′ ۷۲°شرقی ‏۲۴″ ۴۴′ ۴۰°شمالی (نقشه)

آرامگاه علی در شاه مردان، درهٔ فرغانه.

فَرغانه دره‌ای در آسیای میانه است. این دره بر مسیر سیردریا واقع شده که از جنوب خاوری به ترکستان چین محدود است و اطراف آن را کوه‌های تین‌شیان فرا گرفته. قسمتی از فرغانه را استپ بسیار حاصلخیز قراقالپاق فراگرفته است و قسمتی از آن بیابان است. امروزه فرغانه به سه بخش در کشورهای ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان تقسیم شده است.^[۱]

در گذشته در کشورها و ایالت‌های کرانه‌های سیردریا صنایع گوناگون و مهمی وجود نداشت و بیشتر صادرات آنجا غلام و کنیز بود. صادرات طبیعی ایالت فرغانه طلا، نقره، فیروزه، زیبق، آهن و مس همچنین نشادر، نفت و قیر بود که از معادن آنجا استخراج می‌گردید.^[۲]

تاشکند

مختصات: ‏۰″ ۱۳′ ۶۹°شرقی ‏۰″ ۱۶′ ۴۱°شمالی (نقشه)

تاشکند Ташке́нт
—  شهر  —
چشم‌اندازی هوایی از تاشکند
مهر
شهر تاشکند در نقشهٔ ازبکستان
مختصات: شرقی′۱۳°۶۹ شمالی′۱۶°۴۱
کشور	ازبکستان
استان	تاشکند
دولت
- شهردار	Rakhmonbek Usmonov
مساحت
- جمعاً	۳۳۴٫۸ کیلومترمربع
جمعیت (۲۰۰۸)
- کل	۲٬۲۰۰٬۰۰۰
- تراکم	۶٬۵۷۱٫۱/کیلومترمربع
منطقه زمانی	UTC (یوتی‌سی ۵+)
زبان رسمی
وب‌گاه	tashkent.uz/

تاشکَند (نام‌های دیگر: تاشکنت، چاچ، شاش) (به ازبکی؛ لاتین: Toshkent، سیریلیک: Ташке́нт) پایتخت کشور ازبکستان است. جمعیت آن ۱،۹۷۸،۰۰۰ تن (برآورد ۲۰۰۵) است.

مردم  

زبان مردم تاشکند، ازبکی و فارسی بخاری است.

بیشتر مردم تاشکند مسلمان و سنی مذهب و پیرو فقه حنفی هستند. محل استقرار مرکز روحانی آسیای میانه در تاشکند است.

مکان جغرافیایی [ویرایش]

این شهر در کشور ازبکستان و در ۴۰ درجه و ۱۶ دقیقه عرض شمالی و ۶۹ درجه و ۱۳ دقیقه طول خاوری واقع شده است.

چاچ باستان در گستره چیرچیک و در میان دو شاخه از رودخانه سیردریا، رود ایگران در باختر و رود پرگ در خاور، که چند فرسنگ از یکدیگر فاصله دارند و کم و بیش موازی هستند، نهاده بود و جنوبی‌ترین نقطه آن به رودخانه سیردریا می‌رسید. چاچ در واقع در کران راست رودخانه سیردریا قرار داشت.

تاریخچه 

تاریخ سرزمین چاچ در منابع چینی در سده سوم میلادی آمده است. گویا اصل دودمان شاهان چاچ ترک بوده‌اند و رعیت و باشندگان آن سغدی. در طول تاریخ این شهر، گه‌گاه چینی‌ها نیز بر آن فرمانروایی کرده‌اند. در کتیبه کعبه زرتشت کرتیر و شاپور اول این شهر را در قلمرو مرزی امپراتوری ساسانی خوانده اند

در ۷۵۱م کاوسی‌ان چی فرمانروای چینی، پادشاه چاچ را کشت و دختر او از عرب‌ها کمک خواست. ابومسلم سردار ایرانی، زیاد بن صالح را با لشکری به آن سرزمین روانه کرد. وی چینی‌ها را در ۱۳۳ق شکست داد و کاوسی‌ان چی در میدان نبرد کشته شد. به سبب این نبرد، اسلام به آسیای میانه را یافت و چینی‌ها دیگر نتوانستند در آن سامان حکمرانی کنند. در دوره کائونچی دوم (سده چهارم و سده پنجم میلادی) تاشکند گسترش یافت و به شکل شهر درآمد و دارای اجزای شهری، مانند دژ و کاخ گردید.

در ۱۸۶۵ روس‌ها تاشکند را که بخشی از خان‌نشین خوقند بود تسخیر کردند و در ۱۸۶۷ تاشکند به مرکز جدید اداری، بازرگانی، سیاسی و صنعتی تبدیل شد.

در ۱۹۱۷ برای نخستین بار حکومت بولشویکی در این شهر برقرار شد. در زمین لرزه سال ۱۹۶۶ ویران شد و جاذبه‌های تاریخی شهر که روزگاری آبادی‌ای بر سر راه کاروان‌های جاده ابریشم بود از بین رفت. تاشکند پس از این حادثه به کمک ۳۰,۰۰۰ هزار نیروی داوطلب بازسازی شد.

وجه تسمیه  

چاچ نام باستانی شهر و ناحیه تاشکند در آسیای میانه است.

چاچ واژه‌ای ایرانی است و همین نام ایرانی در بخش اول نام تاشکند به زندگی خود ادامه داده و با پسوند ایرانی کَند^[۱] به ریخت امروزی تاشکند درآمده است.

نام چاچ در ادبیات فارسی به‌ویژه در شاهنامه فردوسی بسیار بکار رفته. کمان‌هایی که در قدیم در چاچ ساخته می‌شدند از شهرت فراوانی برخوردار بوده‌اند چنانچه اصطلاح «کمان چاچی» در ادب فارسی معنی بهترین کمان به‌خود گرفته است.