شاید تا به حال نه نام خوسف را شنیده باشید و نه نام ابن حسام خوسفی. اما اگر گذارتان به خراسان جنوبی و بیرجند بیفتد، آرامگاه تاریخی و زیبایی را می بینید که روی صخره ای بلند در حاشیه شمالی شهر خوسف جا خوش کرده است. آرامگاهی که بیشتر از 500 سال قبل ساخته شد تا پیکر ابن حسام خوسفی، شاعر برجسته قرن نهم قمری را در خود جا دهد.
طبق تاریخ و روایات، ابن حسام خوسفی در سال 782 قمری در شهر امروزی خوسف به دنیا آمد. خوسف از بخش های فعلی بیرجند است که در گذشته جرو آبادی های قدیمی قهستان به حساب می آمد. محمد فرزندحسام الدین حسن، معروف به ابن حسام، شاعر، عارف، فقیه و اندیشمند قرن هشتم و نهم هجری بود که حدود یک قرن بعد از مرگش، یعنی در سال 920 هجری قمری مقبره او در محل فعلی ساخته شد.
این مقبره که در دوره صفویه بنا شده، بنای کوچکی است که شامل اطاقکی با فرم هشت ضلعی می شود. نقشه فضای داخلی این اتاقک به صورت چلیپایی است و پوشش مقبره به صورت گنبدی طراحی شده که در مرکز آن یک کلاه فرنگی ساخته شده و در سه جهت، سه طاق نما با قوس جناقی دارد. در این قسمت نورگیرهایی تعبیه شده تا هم نور فضای داخلی آرامگاه را تأمین کند و هم باعث تهویه فضای داخل آرامگاه شود.
اگر گذارتان به مقبره ابن حسام خوسفی بیفتد، می بینید که در داخل آرامگاه کتیبه ای کاشیکاری شده به رنگ سفید وجود دارد که حاوی اشعار ابن حسام است و دور تا دور مقبره را فرا گرفته است. این بنا در قرن 13 قمری و دوره قاجار مورد مرمت قرار گرفت.
کشاورزی که شعر می گفت
ابن حسام خوسفی شاعری بود که در قصیدهسرایى و مدح بزرگان دین دستى توانا داشت. پدران او اهل علم و ارشاد بودند و خودش هم از عالمان شیعه مذهب به حساب می آمد که از فنون ادب و علوم شرعى و اخبار و احادیث و سنت آگاهى داشت و در اشعار خود به كرّات از این اطلاعات استفاده می کرد.
جالب است بدانید که ابن حسام، با همه علومی که کسب کرده بود، از راه كشاورزى زندگى مىگذراند. روایت می کنند که ابن حسام هر صبح كه به صحرا می رفت تا شب در کار می کرد و در زمان استراحتش، اشعار خود را بر دسته بیل می نوشت.
از آثار او: «خاوراننامه» یا «خاورنامه» است از قدیمی ترین منظومههاى حماسى دینى در ادبیات فارسى به حساب می آید.
