http://www.rasekhoon.net
از مجموع آيات و برخى روايات بر مى
آيد كه عنوان محسن و محسنين محتوايى بيش از خوب به جا آوردن عمل دارد و در آن
تقواى ويژه نيز مطرح است .
آياتى كه عنوان محسن را تفسير مى كند،
شجره طيبه اى را به تصوير مى كشد كه هم از جهت عقيده ، ريشه در اعماق زمينه هاى
اعتقادى و مايه هاى ايمانى دارد و هم از جهت عمل و شاخ و برگ و فروع ، سر به آسمان
برافراشته و سينه
قرآن
ملكوت را شكافته ، ميوه ها و اعمال
صالح درخشانى به بار آورده است :مثلا كلمة طيّبة كشجرة طيّبة اءصلها ثابت و فرعها
فى السماء# تؤ تى اءكلها كل حين باذن ربّها.(1)
بعضى از صفاتى كه آيات قرآن براى
محسنان ذكر مى كند، عبارت از:
1. كمى از شب را مى خوابند
2. در سحر گاهان استغفار مى كنند
3. مقدارى از اموالشان را(غير از حقوق
واجب مالى ) به نيازمندان مى دهند:
...انهم كانوا قبل ذلك محسنين# كانوا
قليلا من اليل ما يهجعون# وبالاحسار هم يستغفرون# و فى اءموالهم حقُّ للسائل و
المحروم (2).
البته اين كرايم اخلاق لازم تقواى
ويژه اى است كه در محسنان يافت مى شود.
4. از زينت هاى دنيا چشم مى پوشند و
رو به جانب آخرت دارند؛ از دار غرور، پهلو تهى مى كنند و به سوى دار خلود، شتابان
در حركتند و در آن جا پهلو مى گيرند:يا اءيّها النّبى قل لازواجك ان كنتنّ تردن
الحيوة الدّنيا و زينتها فتعالين اءمتّعكنّ و اءسرّحكنّ سراحا جميلا # و ان كنتنّ
تردن اللّه و رسوله و الدار الاخرة فان اللّه اءعدّ للمحسنات منكنّ اءجرا عظيما.(3)
5. منادى عامل و معتقدى براى دين
هستند، هم به حق معتقدند و به آن عمل مى كنند و هم حق مى گويند و آن را نشر مى
دهند:و الذى جاء بالصّدق و صدّق به اءولئك هم المتّقون # لهم ما يشاءءون عند ربّهم
و ذلك جزاء المحسنين .(4)
6. نماز به پا مى دارند
7. زكات مى دهند
8. به آخرت يقين دارند: تلك ايات
الكتاب الحكيم # هدىً و رحمةً للمحسنين # الذين يقيمون الصلوة و يؤ تون الزكوة و
هم بالاخرة هم يوقنون .(5)
9. مجاهدانى مخلص و فداكارانى از خود
گذشته در راه خدا هستند و از معيّت ويژه الهى برخوردارند:و الذين جاهدوا فينا
لنهدينّهم سبلنا و ان اللّه لمع المحسنين (6)، در احياى مآثر دينى از هيچ ايثار و
نثارى دريغ ندارند و از اجر مخصوص خدا بهره مندند:ذلك بانهم لا يصيبهم ظماء ولا
نصب ولا مخمصة فى سبيل اللّه ... ان اللّه لا يضيع اءجر المحسنين .(7)
10. در راه خدا صبور و پايدار و با استقامتند: انه من يتّق و يصبر فان اللّه لا
يضيع اءجر المحسنين .(8)
11. اهل كرامت و گذشتند: قالوا يا ايّها العزيز ان به اءبا شيخا كبيرا فخذ
اءحدنا مكانه انا نريك من المحسنين (9)، فاعف عنهم واصفح ان اللّه يحبّ المحسنين (10)،
و متّعوهنّ على الموسع قدره و على المقتر قدره متاعا بالمعروف حقا على المحسنين .(11)
12. در حال خوف و رجا به سر مى برند و با بيم و اميد خدا را مى خوانند و رحمت
خاص الهى به آنان نزديك است : ولا تفسدوا فى الارض بعد اصلاحها وادعوه خوفا و طمعا
ان رحمت اللّه قريب من المحسنين .(12)
13. در پذيرش حق استكبار نمى ورزند
14. حقيقت را دريافته اند و در پى آن
نسبت به آيات الهى ، عشق و شوق از خود نشان مى دهند
15. پيوسته ملحق شدن و رسيدن به
صالحان را از خدا طلب مى كنند:... انهم لا يستكبرون # و اذا سمعوا ما انزل الى
الرّسول ترى اءعينهم تفيض من الدمع ممّا عرفوا من الحقّ يقولون ربّنا امنّا
فاكتبنا مع الشاهدين # و ما لنا لا نؤ من باللّه و ما جاءنا من الحق و نطمع ان يدخلنا
ربّنا مع القوم الصالحين # فاءثابهم اللّه ... و ذلك جزاء المحسنين .(13)
16. با همه پايمردى ها و استقامت ها در راه خدا، پيوسته از گناهان خود اظهار
عجز و شرمسارى مى كنند و از خداوند،آمرزش گناهان ، ثبات قدم و نصرت بر كافران را
مى طلبند:و كاءيّن من نبىّ قاتل معه ربيّون كثير...# و ما كان قولهم الا ان قالوا
ربّنا اغفرلنا ذنوبنا و اسرافنا فى اءمرنا و ثبّت اءقدامنا و انصرنا على القوم
الكافرين # فاتاهم اللّه ثواب الدنيا و حسن ثواب الاخرة واللّه يحبّ المحسنين .(14)
17. حتى در حال تنگ دستى نيز اهل انفاقند
18. خشم خويش را فرو مى برند. از اين
رو از محبوبان ويژه خدا هستند:الّذين ينفقون فى السّرّاء و الضّرّاء و الكاظمين
الغيظ... واللّه يحبّ المحسنين .(15)
از مجموع صفات مزبور، اجمالا بر مى
آيد كه محسن تنها به معناى نيكو به جا آورنده عمل يا نيكوكار نيست ، بلكه احسان ،
مقامى است كه براى تحديد حدود و لوازم و آثار آن ، تدبّر بيشترى لازم است .(16)
پي‌نوشت‌ها____________
1. مجمع البيان ، ج 3 - 4، ص 178. 1361-سوره
ابراهيم ، آيات 24 25.
2. سورا ذاريات ، آيات 16 19.
3. سوره احزاب ، آيات 28 29.
4. سوره زمر، آيات 33 34.
5. سوره لقمان ، آيات 2 - 4.
6. سوره عنكبوت ، آيه 69.
7. سوره توبه ، آيه 120.
8. سوره يوسف ، آيه 90.
9. سوره يوسف ، آيه 78.
10. سوره مائده ، آيه 13.
11. سوره بقره ، آيه 236.
12. سوره اعراف ، آيه 56.
13. سوره مائده ، آيات 82 85.
14. سوره آل عمران ، آيات 146 148.
15. سوره آل عمران ، آيه 134.
16. تفسير دهاق تسنيم، ج4
