امام زادگان قم

بناى بقعه به دوره صفويان تعلّق دارد. گنبد داراى هفت متر ارتفاع و به صورت هرمى برجى و با کاشى فيروزه اى تزيين شده است. در ورودى بقعه از سمت غرب به ايوانى باز مى شود که رواقى در روبرو دارد. از اين رواق درى به مسجد جنب مزار گشوده مى شود. بالاى درگاه مسجد سنگ نوشته اى وجود دارد که نام بانى و تاريخ بنا روى آن حک شده است. نماى داخلى بنا چهارضلعى متساوى الاضلاعى با ديوار سفيدکارى بدون تزيينات است و ارتفاع آن به دو و نيم متر با افزودن چهار نيم طاقى در گوشه هاى چهارگانه، شکل آن را به فلکه اى تبديل کرده و پاطاق پوشش عرقچينى آن را بالا آورده اند. در بعقه درى منبّت کارى شده وجود دارد که قدمت آن به سال 1015 هـ ق است. همچنين قطعه چوبى منبّت کارى به طول بيست و عرض هشتاد سانتى متر که با تاريخ 1015 هـ ق در بدنه جنوبى ايوان و کنار درگاه ورودى بقعه نصب شده است. همچنين چهار سنگ نوشته با ابياتى که بر اسپر بدنه جنوبى رواق غرب نصب شده و در 1064 هـ ق جريان آب قنات پيرمهدى را بر آن حک شده است. همچنين با تاريخ 1078 هـ ق حاکى از احداث برکه اى در کنار بقعه است. متن يکى از دو لوح قبل بيان گر تعميرات در اين امام زاده است.

امام زاده ابراهيم(ع) از نوادگان امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم است. بناى اين مرقد درون محوطه محصورى که به عنوان گورستان استفاده مى شود، تاريخ ساخت اين بنا بر اساس قديمى ترين کتيبه موجود به اوايل قرن نهم هجرى قمرى، 805 هـ ق مى رسد. گنبد بيرونى بنا از نوع دو پوسته گسسته و شانزده ترک بلند يا شيب تند است. سطح خارجى گنبد در اوايل قرن حاضر دوباره کاشى کارى شده است. پوسته داخلى گنبد نيم کروى است. تزيينات بنا مقرنس کارى، گچ کارى، نقّاشى روى گچ و کاشى کارى شده است. تزيينات گچ برى بنا ارزشمند است و شامل قاب بندى هاى اطراف طاق نماها و موتيف هاى تزيينى، لچکى هاى پشت بغل، گوشواره ها و طاق نماها و نيم ستون هاى تزيينى در هريک از زوايا است. در حال حاضر بنا فاقد کاشى کارى است و اصالت تاريخى و هنرى ندارد، امّا پيش از اين درگاه ورودى بنا به کاشى هاى خشتى عصر قاجار تزيين شده بود. بانى بنا از بانوان دودمان صفى و به نظر مى رسد همسر خواجه ابراهيم باشد که در آن زمان فرمانرواى قم و نواحى آن بوده است. درگاه ورودى با کاشى هاى خشتى قاجارى تزيين شده و بر روى آن سوره جمعه نوشته شده است و در انتها اين عبارت به چشم مى خورد «عمل طاهر ـ طاهر ضعيف تر بود مور روزگار دستش به روز حشر به دامان هشت و چهار سنه 721».

بناى بقعه متعلّق به دوره قاجاريه است.

بر روى ورودى بقعه کتيبه اى نصب شده است با کمربندى از کاشى هاى خشتى و در دو سطر به خط سفيد نستعليق در زمينه لاجوردى که در ميانه دو سطر يک رديف از کاشى هاى زيبا با نقشه گل و بوته و با متن و همچنين با اين عبارات: «بسم الله الرّحمن الرّحيميدان در اين بقعه مبارکه به طورى که آقاى ابوالمعالى شهاب الدّين مشهور بالنجفى الحسينى الحسنى المرعشى تعيين نموده اند، دو نفر از خاندان حضرت رسالت (ص) يکى سيد جليل ابواسماعيل ابراهيم بن ابى جعفر محمّدبن ابى طالب المحسن بن ابى الحسن ابراهيم العسکرى بن موسى الثانى ابين السبحةبن ابراهيم المرتضى بن سيدنا و مولانا الامام موسى بن جعفر(ع) و ديگرى سيد ابوجعفر محمّد پدر بزرگوار ايشان مدفون مى باشند» سيد ابوجعفر محمّد با عمّ خود اسحق که بين ساوه و آوه در بقعه معروف به امام زاده اسحق مدفون است، از عراق عرب مهاجرت به قم نمودند و نظر به اين که امام زاده ابراهيم(ع) از بزرگان علما و محدّثين بوده، کتب بسيارى از جمله: الامامه، القضا و... تأليف نموده است و بقعه به نام ايشان مشهور شده است. فوت امام زاده ابراهيم(ع) در حدود سال چهارصد هجرى قمرى است. ساختمان اين بقعه مبارکه بنا به گفته صاحب «منتقلةالطالبين» و به طورى که در «سفرنامه خوزستان» نجم الدّوله[2] نوشته شده است؛ در اراضى مزديجان (خيابان امام زاده ابراهيم کنونى)، بناى بقعه و گنبد کاشى کارى شده متعلّق به قرون هفتم و هشتم هجرى قمرى است و در دوره هاى بعد مرمت، بازسازى و گسترش يافته است. بناى کنونى گنبد به قرن هجرى قمرى، دوره ايلخانيان بيش از چهارصد سال پيش باز مى گردد، نماى درون و بيرون بنا که در حال حاضر با تعميرات مکرر ظاهرى نو به خود گرفته، هشت گوشه با ايوانى در هر ضلع از بيرون و صفّه اى در درون است. روى قبر در ميان بنا، لوحى از کاشى به رنگ آبى آسمانى شفّاف از جنس کاشى هاى قرن هفتم و هشتم قمرى و مرکّب از هشت خشت، هريک به اندازه تقريبى 70*70 سانتى متر قرار دارد. گرداگرد اين کاشى ها، آيةالکرسى را به خط ثلث برجسته نگاشته اند. اين بنا داراى گنبد کروى است و در سال هاى 1310،1357،1378 هـ ق بارگاه اين امام زاده مرمّت، تعمير و توسعه يافته است. اين بقعه در 29 دى ماه سال 1316 با شماره 298 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است. در کنار بقعه اين دو امام زاده، آرامگاه شمارى ازشهداى گرانقدر جنگ تحميلى قرار دارد.

امام زاده ابواحمد(ع) از نوادگان محمّدبن حنفيه فرزند امام علي(ع)، امام اوّل شيعيان است. بناى مزار اين امام زاده از آثار بسيار قديمى شهر قم است که در سال 932 هـ ق تجديد بنا و تزيين گرديده و داراى بقعه اى با آثار هنرى از گچ برى و مرقدى کاشى کارى شده است. در قسمت هاى بدنه و سطح مرقد، کتيبه اى به خطّ ثلث سفيد از کاشى خشتى وجود دارد که بر روى آن آيات و عباراتى به تاريخ 932 هـ ق خوانده مى شود. در سمت شرقى و مقابل در ورودى، کتيبه اى از کاشى معرّق بر جاى مانده که اشاره به نام شاه طهماسب حسينى موسوى صفوى شده است و بيشتر کاشى هاى آن فرو ريخته و فقط کاشى هاى روى ديوار باقى مانده است و از حيث رنگ و گذشت زمان مورد توجّه مى باشد. در روى بقعه گنبدى هرمى و شش ترکى به ارتفاع هشت متر با گردنى مضلع و شش ترکى نماسازى شده است و جرزهاى ساده آجرى دارد و اسپر هر نمايى، به کاشى هاى معقلى شامل کتيبه اى به خط بنايى از کاشى هاى الماس تزيين شده است و روى بعضى از آنها آياتى از قرآن کريم به نام حضرت على (ع) نوشته شده است. اين بارگاه در دوّم آبان ماه سال 1378 با شماره 2427 در فهرست اثار ملّى به ثبت رسيده است.

گفته شده است اين امام زاده از سادات حسينى سجّادى بوده و جدّش، ابوالفضل حسين، از صحابه امام حسن عسکري(ع)، امام يازدهم است. ابوالعبّاس احمد در سال 314 هـ ق عليه خليفه مقتدر عبّاسى خروج کرد، امّا توفيق نيافت. آرامگاه در مجاورت بقعه امام زاده على بن جعفر(ع) واقع شده است و از آثار قرن هشتم هجرى است. بنا مشتمل بر بقعه و چهار ايوان کوچک است.

بنا مربوط به دوره صفويان است. اين بارگاه در نهم اسفندماه سال 1380 با شماره 4859 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

امام زاده احمدبن اسحق عسکري(ع) از نوادگان امام موسى بن جعفر(ع) امام هفتم است. حرم اصلى امام زاده پيش از دوره صفويان بنا گرديده است و به دستور شاه طهماسب تعمير و تزيين شده و از خصايص بناهاى الحاقى شاه طهماسب صفوى است. در سال 1317 هـ ق به هنگام سلطنت مظفّرالدّين شاه اين بارگاه بازسازى و در قرن اخير تجديد بنا و گسترش يافته است. در وسط بنا، مرقد و سنگ قبر قرار دارد و ضريحى از چوب مشبّک بر روى آن نهاده شده است. در اين بقعه، آثار تزيينى از جمله کمربندى دندانه دار ديده مى شود. بر فراز بقعه، گنبدى عرقچينى و آجرپوش ساده از نوع يک پوش قرار گرفته است. اين بقعه، مدفن پدر امام زاده حمزه حسين بن احمد(ع) است.

نوشته ها و کتيبه هاى موجود، ايشان را از فرزندان امام موسى بن جعفر(ع) امام هفتم، معرّفى نموده است. امّا گروهى نسب او را چنين مى دانند؛ ابوالحسين احمدبن قاسم بن احمدبن على بن امام جعفربن العريضى محمّد صادق(ع) امام ششم، پدرش از راويان مورد اطمينان و مادر ش ام کلثوم، دختر عبدالله بن اسماعيل بن محمّدبن عبدالله بن محمّدبن زينبى است. قاسم بن احمد پدر ارجمند امام زاده احمدبن قاسم، داراى دو فرزند ديگر به نام هاى على و فاطمه نيز بوده است. على بن قاسم نيز مانند پدر از راويان مورد اطمينان بوده، امّا از احمدبن قاسم به عنوان راوى ذکرى به ميان نيامده است. اين امام زاده سيدى باتقوا و پرهيزگار بود، در سال هاى آخر حيات خود زمين گير و نابينا گرديد و همراه خواهرش فاطمه خاتون همسر عبدالله بن جعفر صادق(ع) امام ششم يعنى مادر محمّد عزيزى که به نام سيد سربخش معروف است از مدينه منوّره به سوى قم هجرت نمود و در اين شهر تا پايان عمر شريفش به عبادت و رياضت مشغول بود تا آن گاه که وفات يافت. رحلت ايشان در ثلث اوّل قرن سوّم هجرى رخ داده است. پس از وفات در مقبره مالون به خاک سپرده شد و برفراز تربتش طبق رسوم معمول سايه بانى از بوريا به پا داشتند. در سال 258 هـ ق معتمد عبّاسى براى اشغال شهرهاى زنجان، ابهر، سلطانيه و قزوين که در تحت تصرف يکى از سادات علوى به نام حسين کوکبى بود و در آن منطقه حکومت مستقلى تشکيل داده بود، لشکرى مجهّز، به فرماندهى موسى بن بوغا (بغا) به آن سو گسيل داشت. و به عبدالله بن طاهر (حاکم خراسان) نامه اى نوشت که او را کمک نمايد. موسى بن بوغا، خاقان بن مفلح ترک را سردار لشکر خويش گردانيد و به او مأموريت داد که در سر راه خود، شورش مردم قم را فرو نشاند و ماليات عقب مانده را وصول نمايد و کسانى را که از دستورهاى وى سرپيچى کنند، سرکوب کند و در رى به اردوى بغداد ملحق گردد. ابن مفلح پس از چند روز تلاش، از حصار قم گذشت و وارد شهر گرديد و تنى چند از سران را به قتل رسانيد و ماليات چند ساله قم را وصول نمود. يکى از اعمال ناشايستى که انجام داد اين بود که دستور داد سايبانى که روى مزار احمدبن قاسم ساخته بودند، خراب کنند! سپس به جانب رى حرکت کرد. تامدت ها پس از خراب شدن سايبان کسى او را زيارت نمى کرد تا اين که در سال 371 هـ ق يکى از مردان صالح قم خواب ديد در اين جا مردى فاضل مدفون مى باشد و زيارت کردن او داراى أجر و ثواب بسيار است. از آن پس دوباره بر آن قبر سايبانى ساختند و مردم براى زيارت و طلب شفا به آنجا روى آوردند. پس از گذشت زمانى، مردم قم بر فراز تربت وى قبه اى بنا نهادند. بناى مزار از آثار على بن عزّالدّين اسحق فرزند على بن صفى الدّين حاکم عراق است که گچ برى هاى رنگى زيبا و ارزشمند آن با تاريخ 780 هـ ق کار على بن محمّدبن ابى شجاع معمار هنرمند و برجسته اين عصر است. مرقد امام زاده در ميان بنا با کاشى کارى نو آراسته گرديده و پيش از اين کاشى کارى دوره ايلخانيان را داشته است. لوح مرقد به تاريخ 663 هـ ق از کاشى زرّين فام ساخته شده و کار على بن محمّدبن ابى طاهر است و اکنون با عنوان «محراب مسجد قم» در موزه برلين نگه دارى مى شود.
گنبد مرصّع و بارگاهش، از بناهاى اصيل باستانى است، به سال هاى 708 هـ ق تعلّق دارد و به شکل عرقچين قديمى که از مرکز آن گنبدى کوچک به شکل شلجمى ساخته شده و طول گنبد مجموعاً چهار متر است و سراپا آراسته به کاشى هاى گره سازى است که در مواضع عين آن با به کار بردن کاشى هاى رنگارنگ در بالا نام جلاله و در وسط نام محمّد(ص) و در پايين نام على (ع) به طور متعاکس خوانده مى شود، قاعده گنبد از خارج هشت ضلعى ترکى و نمابندى آجرى است و از داخل به صورت چهار ضلعى متساوى و به دهانه ضلعى با شانزده طاقچه محرابى شکل همراه با کتيبه هاى خطّى گچ برى شده که شگفتى هنرمندان را برمى انگيزد و خود يکى از گنبدهاى بسيار زيباى بقاع شهر قم است. کتيبه اى به طور سينه بندى و به خطّ ثلث برجسته در داخل گنبد وجود دارد که اين عبارات گچ برى شده، نظر هر بيننده را به خود جلب مى نمايد:
«لله الاعانه و الاغاثه امر ببناء هذه العماره الرفيعه و الروضه المنيعه مرقد المعصوم احمدبن قاسم بن موسى بن جعفربن محمّدبن على بن الحسين بن على بن ابى طالب(ع) الصاحب الاعظم الاعدل الاعلم ملاذ طوايف الامم مستعبد ارباب السيف و اصحاب القلم صاحب ديوان الممالک و الامم ملجأ العظماء العالم موئل صناديد بنى آدم، عميم المواهب و النعم عضد الخواتين المنصور بنصره خير الناصرين قوام الحق و الدنيا و الدّين مغيث الخلايق اجمعين على بن الصاحب الاعظم السعيد عزّالحق و الدنيا و الدّين اسحق بن على الصفى الماضى عظم الله تعالى قدره بعمل ابن محمّد على ابوشجاع البناء» در اين اواخر از سوى اداره کلّ اوقاف و امور خيريه قم، گنبد و بارگاه تعمير اساسى گرديد. ضريح نقره اى و زرنگار مجللى روى قبر نصب شد و اين عبارت بر آن نگارش شده است: «سازنده ضريح مطهّر، احمد و عبّاس پرورش، قلم زنى على رضا و حسن اسدى، نجارى حاج نعمت الله حيدرزاده، اصفهان 1369 شمسي« روى قبر سنگ مرمر زيبايى قرار داد شده است که اين عبارات بر آن حک شده است:
«بسم الله الرحمن الرحيم مرقد مطهّر حضرت ابوالحسين احمدبن قاسم بن جعفر العريضى عليهم صلوات الله از فرزندان امام صادق(ع)» مدفن مقدّس حضرت فاطمه خاتون زوجه عبدالله بن عزيزبن حسين بن على بن محمّد ديباج، مادر بزرگوار سيد سربخش که در قم مدفون است نقل از گنجينه آثار قم بازسازى 1411 هـ ق اوقاف قميدان اين بارگاه در آذرماه سال 1377 با شماره 2172 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

بناى بقعه مربوط به قرن نهم هجرى قمرى است.

اين دو امامزاده از سادات عمرى و از احفاد افطس مى باشند. در اين بقعه پدر و پسرى از سادات ساجدى مدفونند. امّا پدر به نام و نسب ابوالحسين احمدبن ابى الخير محمّدبن على بن عمربن حسن الافطس بن على اصغربن على بن الحسين زين العابدين(ع) امام چهارم است و فرزندش به نام على ملقّب به حارث است.
چنانچه امام زاده على الرضا مدفون در ساوه هم پسر ابوالحسين احمد باشد. بايد گفت او دو پسر به اسامى على الرضا و على الحارث داشته است. وبدون ترديد على الحارث فرزند ابوالحسين احمد است که در جوار پدر مدفون است و اين امر متّکى به لوح قديمى است که بقعه وى را از آثار قرن هفتم دانسته و همزمان با بنيان بارگاه ساخته و پرداخته شده است و با توجه به ارزش نفيس آن به موزه ايران در تهران انتقال داده شده است و بنظر نمى رسد که فضل على و سهل على مدفونين در جوار غرب ساوه، فضل بن على و سهل بن على از فرزندان همين حارث بن احمد باشند. بناى بارگاه ايشان به اوايل قرن هفتم هـ ق مى رسد و شامل بقعه و دو ايوان با چندين صحن و غرفه بوده است. قاعده بنا از خارج هشت ضلعى و تهى از الحاقات و از داخل به صورت چهارضلعى با ابعاد هر ضلع شش متر و ارتفاع دوازده متر بوده است. در نماى داخل بنا، چهار شاه نشين قرار داشت که از هرکدام درى به خارج گشوده مى شد. ازاره بنا از داخل آراسته به کاشى هاى منقش هفت رنگ عصر فتحعلى شاه از آثار عمرانى معتمدالدّوله منوچهرخان بوده است. ساختمان در مجموع داراى چهار نورگير بوده است که جلو آنها پيش از اين با پنجره اى گچ برى پوشانده شده بود، بالاى نورگيرها جدار به صورت فلکه اى شده و پاکار گنبد با پوشش مقرنسى بالا آمده که اين مقرنس بسيار خوش طرح است و به نظر مى رسيد با کمربند تزيينى فوق الذّکر، به دوره شاه طهماسب صفوى مربوط شده باشد. گنبد اين بنا هرمى شانزده ترکى به ارتفاع نُه تا دَه متر، آراسته به کاشى هاى فيروزه فام با کتيبه هاى اسماء جلال و مبارکه بوده است. در وسط اين بقعه، آثار دو قبر مشهود بود که بر روى يکى از آنها لوحى قرار داشت. اين لوح که به نام حارث ثبت شده بود متضمّن سه پارچه خشت بزرگ بود، که هر يک از آنها در اندازه 70*75 سانتى متر بود و اينک در موزه ملّى نگهدارى مى شود و به قرن هفتم هـ ق تعلّق دارد. بر روى اين الواح به خطّ برجسته ثلث آيات مبارکه قرآنى به چشم مى خورد. اين بارگاه در 25 اسفندماه سال 1378 با شماره 2667 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است. در کنار امام زاده احمد، در زاويه شمال غربى باغ موقوفه گنبدى قديمى وجود داشته است که مدفن سادات عمريه ولى از احفاد عمرالاطرف به امام على بن ابى طالب(ع) امام نخستين شخصيتى است که در اين نقطه به خاک سپرده شده است و پس از او عم وى امام زاده محمّدبن عبدالله بن عمربن على بن ابى طالب(ع) که سيدى جليل و بزرگوار بوده است، در جوار وى مدفون گشت و بناى گنبد به سال 378 هـ ق ساخته شده است که کلمه «صفورا» مادّه تاريخ وفات سيده صفورا و بناى بقعه نيز مى باشد. همچنين مضجع هاجر خاتون مادر و صاحبه خانم، عمّه امام خمينى که هر دو در سال 1336 هـ ق وفات يافتند، قرار دارد. پس از انقلاب با توجّه به احداث بيمارستان و بلوار جديد تمام بقعه تخريب و از بين رفت و سپس تجديد بنا، بازسازى، نوسازى و بسيار محدود گرديد.

بناى بقعه با توجّه به نقل قولى مبنى بر خواب نما شدن فردى به حوالى سال هاى 1280 هـ ق برمى گردد، ساختمان بقعه به شکل مربّع و از خشت و گل بنا گرديده است و مرقد امام زاده در وسط بقعه جاى دارد که با کاشى فيروزه اى و بدون کتيبه بنا شده است. از ديگر خصوصيات بناى اين امام زاده، داشتن گنبدى عرقچينى و ساده برفراز بقعه و ايوانى با جدار سفيدکارى ساده که درمقابل هر درگاه قرار دارد. در حياط امام زاده درخت چنار کهنسال سر به فلک کشيده اى بر زيبايى مکان بيش از بيش مى افزايد.

امام زاده ابومحمّد اسماعيل بن محمّدبن الفقيه بن حسين شعرانى بن احمدبن ابى عبدالله حسين الرقى بن احمد على الفريض بن جعفربن محمّد الصادق(ع)، امام هفتم و فرزندش امام زاده حمزه از احفاد على بن جعفر عريضى و امام زاده محمّد از احفاد امام موسى بن جعفر(ع)، هستند. بيدقان درّه اى است به طول بيست کيلومتر مملوء از درختان بيد که در ابتدا نام اين درّه بيدگان به معنى (محلّ رويش بيد) بوده که پس از تعريب، بيدقان شده است. در بين کوه بيدقان قبر مطهّر اين سه بزرگوار ديده مى شود که همه آنان در يک بارگاه و زير يک گنبد مخروطى شکل مدفون شده اند. بقعه و بارگاه امام زاده اسماعيل از بناهاى دوره هلاکوخان، از سرداران مغول بوده است. اين بقعه دو بار يکى در سال 920 هـ ق و ديگرى در سال 1214هـ ق تعمير و بازسازى شده است. در زمان فتحعلى شاه با تلاش و کوشش آقاجان محلّاتى پيشواى فرقه اسماعيليه يک حلقه چاه در دل سنگ خارا حفر گرديد که در 24 مترى به آب رسيد و مشکل کمبود آب شرب مرتفع گرديد. بناى بقعه مشتمل بر بقعه گنبدى، رواق، صحن و مسجد است و داراى درهاى نفيس، کاشى کارى زيبا و صندوقى منبت کارى شده بر روى مرقد است. آثار بر جاى مانده از ابنيه قرن هفتم هجرى است که بنيان آن با مصالح سنگ و گچ بر قرار گرديده و قوى و مستحکم است. نماى بنا از بيرون برجى شکل و از درون به صورت چهارضلعى متساوى است. ازارء بقعه به کاشى هاى هشت ضلعى کوکبى دوره مغول آراسته بود که تعدادى از پارچه هاى آن به موزه حضرت معصومه(ع) منتقل شده است. در متن اين کاشى ها تصويرى برجسته از سه سوار وجود دارد که مارى در زير باغ و کبوترى برفراز سر دارند. در حاشيه آنها نيز کتيبه اى در بر گيرنده سوره مبارکه اخلاص با تاريخ 668 هـ ق و در ابياتى از شاهنامه يا تاريخ 661 هـ ق ديده مى شود. بر فراز بقعه، گنبدى است که به نظر مى آيد ابتدا عرق چينى شکل و سنگ پوش بوده و در روزگار شاه اسماعيل صفوى هنگام تعمير، شکل آن را به هرمى شانزده ترکى تغيير داده اند. اين گنبد به قطر هشت و ارتفاع نُه تا ده متر به کاشى ها دوالى فيروزه اى دوره صفويان آراسته بود که به مرور زمان اکثر آن فروريخته و در حال حاضر با حالت نامناسبى کاشى کارى شده است. در اين بقعه، منبرى با تزيينات زيبايى مربوط به تاريخ 922 هـ ق نيز وجود دارد.

امام زاده اسماعيل(ع) فرزند محمّدبن جعفر صادق(ع)، امام ششم است و معروف به «سيد سربخش» است. بناى کنونى بقعه از نيمه دوّم قرن هشتم 774 هـ ق است و به استناد کتيبه گچ برى، اين بنا به دستور غياث الدّين اميرمحمّد از بزرگان خاندان على صفى از فرمانروايان قم در قرن هشتم هجرى قمرى بنياد شده است و تزيينات گچ برى آن کار على بن محمّدبن ابى شجاع هنرمند بزرگ اين دوره است. اين بقعه داراى گچ برى هاى بسيار زيبا و کتيبه هاى سراسرى است که آيات قرآن را به خط ثلث و کوفى نگاشته است و در حاشيه آن سلسله اى از نام هاى متبرک الله، محمّد و على تزيين شده است. اين بارگاه در هفدهم آذرماه سال 1377 با شماره 2168 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

ايشان از اصحاب امام محمّد جواد(ع) است. قاعده بنا از خارج هشت ضلعى توأم با نمابندى آجرى و از داخل به صورت مربّع متساوى الاضلاعى است که در هر ضلع شاه نشينى ساخته شده است. در چهار گوشه بقعه نيم طاقى بالا آورده اند که صورت مربّع را به هشت ضلعى و سپس فلکه اى تبديل کرده است و پاطاق پوششى عرق چينى بر آن احداث کرده اند. هرچند که جدار بقعه سفيدکارى شده امّا فاقد تزيينات هنرى است. اصل بنا از آثار دوره صفويان است.

امام زاده جعفر معروف به سيد جعفر موسوى شخصيت محترم و برجسته و مورد تعظيمى است که بر اساس کتيبه قديمى که بر روى کاشى هاى قرن هفتم يعنى زمان بناى بقعه نوشته شده است، به شرف شهادت نائل گرديده و آنچه که بعضى از مؤلفين در تعيين نسب ايشان نگاشته اند نامبرده امام زاده جعفر دقّاق بن محمّدبن احمدبن هارون بن امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم است، چنين است، چون هجرت جعفر دقّاق به قم و رحلت وى در اين شهر به نص تاريخ قم تأکيد گرديده است و نامبرده در يورش سپاه چنگيزى در سال 617 در فتنه اميرزاده جنه نوپال و قتل عام مردم قم، به قتل رسيده است... در هر صورت بقعه مورد نظر در سال 667 و به فاصله چهل سال پس از وقوع حادثه شهادت وى ساخته شده است که نسل موجود آن عصر شخصاً سانحه کشتن او را ديده و در کتيبه قديمى قيد کرده است.

امام زاده با جدارى از تخته سنگ هاى بلند و کم حجم با ملاط گچ ساخته شده و قاعده آن از بيرون به شکل برج و از داخل نيز برجى بوده است که در تعميرات و تزيينات دوره صفويان جدار درونى را به صورت مضلّع هشت ترکى آورده اند. بر فراز بنا گنبدى مخروطى شکل از آجر و سنگ است که روى آن را گچ اندود کرده اند و چه بسا پيش از اين داراى تزيينات کاشى کارى بوده و ا ينک فرو ريخته است. قطر دهانه گنبد، هشت و ارتفاع آن حدود هفت متر است. به نظر مى رسد تارک آن زبانه اى مشابه سر طوق دارد و نوک آن نيز ترنجى برنجى و مشبّک است که در ميان آن، در فراز اسم جلاله و در پايين نام هاى محمّد و على کنده کارى شده است. روى قبر بقعه به کاشى هاى خشتى گل بر جسته عصر صفويان مزين بوده که عمده آن از بين رفته است. يک تکّه کاشى خشتى بزرگ بر ايوان بقعه نصب شده که احتمالاً در گذشته ديواره هاى بقعه را تزيين مى کرده است. بر فراز مرقد، صندوقى منبّت با تنکه هاى قاب سازى و گره بندى مزين به نقوش برجسته گل و بوته است که روى پل ها و پايه هاى آن کتيبه هايى به خط برجسته ثلث و نسخ منبّت شده است.

امام زاده جعفر(ع) معروف به جعفر غريب از نوادگان امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم است. قاعده آرامگاه بقعه ايشان از خارج، هشت ترکى متساوى و نمابندى شده آجرى و از داخل، هشت ترکى متساوى الاضلاع است. در بالاى بنا، صورت مضلّع به مدوّر تبديل شده و پوشش رسمى بندى آن بالا رفته است. گنبد خارجى بنا به شکل نيم بيضعى مشابه عرقچينى است که با آجر پوشيده شده است. در اطراف بقعه به استثناى ضلع شرقى که داراى ايوان است، محوطه مهتابى ساز و مضلّع به ارتفاع يک متر بالاتر از سطح زمين، نمودار است. در وسط بقعه، مرقدى با پوشش کاشى و از آثار فتحعلى شاه ديده مى شود. اين بقعه در شانزدهم مهرماه سال 1379 با شماره 2718 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

از فرزندان امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم است. و معروف به جمال زينب و جمال غريب است. بناى بارگاه متعلّق به دوره قاجار است.

امام زاده جمال الدّين(ع) از فرزندان امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم است. بناى بارگاه از دوره قاجار بر جاى مانده و داراى صحن و بقعه و نيز داراى چهال مدخل و ايوان هاى متعدد است بر فراز بقعه، گنبد کوتاهى که مصالح به کار رفته در آن از آجر و خشت است قرار گرفته و در مرکز آن گنبد کوچکى است آراسته به کاشى هايى که نام جلاله خداوند و ديگر اسماء متبرّکه بر آن نقش بسته است. ضريح زيباى ساخته شده از طلا و نقره شکوه خاصى به اين بارگاه داده است اين بقعه در 25 اسفندماه سال 1379 با شماره 3344 در فهرست آثار ملّى ثبت شده است.

در محلّ بارگاه امام زادگان سليمان، محمّد، پيغمبر، بى بى معصومه(ع) مدفون هستند.

اين امام زادگان از فرزندان امام على بن الحسين زين العابدين(ع)، امام چهارميدان بناى بارگاه داراى بقعه و گنبد و موقوفات است. بقعه آنان به نام چهار امام زاده معروف است و بعضى هم آنها را به نام «ملّا آقا» بابا به نام خادم معروف آن بقعه مى شناسند. نقشه بنا از خارج هشت ضلعى ساده و آجرى و از داخل به صورت چهارضلعى متساوى با ديوارى سفيدکارى است که در هر ضلعى شاه نشينى ساخته و از هر کدام درى و پنجره اى به خارج گشوده اند که به جز درگاه شرقى بقيه مسدود است. در بالاى قسمت چهارضلعى با احداث نيم طاقى ها محوطه مربّع را به چند ضلعى دايره مانند تبديل کرده و گنبد مخروطى و شانزده ترکى را بر روى آن احداث کرده اند. اين گنبد با کاشى هاى دوالى فيروزه اى پوشش يافته و از ارتفاع زيادى برخوردار است. در سمت شرقى آرامگاه، ايوانى با ديواره سفيدکارى و پوشش رسمى ساز ديده مى شود که قسمت فوقانى آن کاشى کارى شده است. در درون بنا آثار گچ برى به صورت کمربند مقرنس ديده مى شود که کناره ها و اسپر شاه نشين ها را هم زينت بخشيده است. به نظر مى رسد که بقعه در دوره صفويان احداث گرديده است.

بناى آرامگاه مشتمل بر دو بقعه است که در هر بقعه دو امام زاده به نام هاى امام زاده حسين فرزند شاه چراغ و محمّد، حليمه خاتون و زينب خاتون از احفاد امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم در آن مدفون اند. پوشش اين دو بقعه از نوع عرقچينى با مصالح سنگ، گچ و از آثار قبل از دوره صفويان و فاقد تزيينات هنرى است. در ميانه هر يک از دو بقعه، دو صندوق منبّت کارى روى قبور نصب گرديده که از آثار هنرى قرن يازدهم است. روى صندوق امام زاده محمّد، احاديثى از ائمه معصومين(ع) با خطّ ثلث برجسته حکاکى شده است. صندوق امام زاده حسين(ع) نيز همانند طرح قبلى است و بر روى پل هاى گلوگاه آن کتيبه اى به خطّ برجسته ثلث است که بر روى آن آيةالکرسى منبّت کارى شده است. بر روى صندوق حليمه خاتون نيز بعد از صلوات کبيره، تاريخ 1032 نگاشته شده است. در جهت شمال آرامگاه امام زاده، ايوانى قديمى از سنگ و گچ با جدار سفيدکارى وجود دارد. دو لنگه در منبّت کارى قديمى در مدخل بقعه و زير ايوان نصب شده است. به نظر مى رسد ساخت اين درها همزمان با ساخت صندوق ها صورت گرفته است.

بناى بقعه متعلّق به دوره قاجاريه است.

نسب امام زاده حليمه خاتون را از احفاد امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم ذکر کرده اند. بناى آرامگاه که از دوره قاجار بر جاى مانده، از خارج هشت ترکى آجرى و از داخل چهار ضلعى متساوى با جدار ساده و فاقد تزيينات و داراى سه در است و در جلو هر در، ايوانى است که بعدها به آن اضافه شده است. گنبد بيرونى و داخلى بنا از نوع عرقچين است که پوشش بيرونى آن آسيب زيادى ديده است. در ميان بقعه، مرقدى با جدار سفيدکارى وجود دارد در مدخل بقعه از ايوان غربى درى دو لنگه و منبّت وجود دارد که کتيبه هايى به خطّ ثلث برجسته دارد و بر آن عبارت: «به تاريخ 1302 هـ ق» نوشته شده است.

امام زاده حمزه(ع) از فرزندان بلافصل امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم و برادر امام زاده احمدبن موسي(ع) «شاهچراغ» است. امام زاده احمد(ع) نيز فرزند امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم است و در کنار امام زاده حمزه(ع) مدفون است. برخى معتقدند؛ ايشان از احفاد امام هفتم(ع) و نسبش به طور دقيق چنين است: حمزةبن حسين بن احمدبن اسحق بن ابراهيم العسکربن موسى ابى السبحه بن ابراهيم المرتضى بن موسى بن جعفر(ع) که نامبرده با پدر خود حسين و جد خويش احمد در سه بقعه مجاور يکديگر مدفون اند، امّا به دليل فضيلتى که حمزه داشته است بقعه به نام ايشان معروف شده است. بناى مرقد متعلّق به نيمه نخست قرن دهم هـ ق است. اين مزار که سبک بناى آن شبيه سبک بناى حرم مقدّس حضرت فاطمه معصومه(ع) است، با ابعادى کوچک در همان سبک، مرکّب از دو بقعه بنا گرديده که پيشاپيش هر دو بقعه، صحنى مستطيل شکل به درازاى 32 متر و پهناى پانزده متر قرار دارد. دور تا دور آن طاق نماهايى تعبيه شده که داراى طاق رومى است. در ضلع جنوبى روبروى در ورودى حرم محوطه ايوانى شکل و به صورت شاه نشين بنا گرديده که دو ستون در وسط و دو نيم ستون در طرفين آن قرار دارد. که نوع طاق آن رومى است و ستون ها يکپارچه و از سنگ، بنا شده است. درهاى ورودى به داخل حياط از ضلع شرقى و غربى به طور قرينه تعبيه شده است. اين صحن را ميرزا على اصغرخان امين السلطان صدراعظم در دوره برکنارى خود که در قم سکونت داشت، بنا نمود و نمونه اى مناسب از سبک معمارى و تزيين آن دوره و يکى از تزيينات کم نظير بقعه ايوان ورودى به حرم است. در بدنه ايوان و در زير پايه قوس يک رديف کتيبه بر روى زمينه لاجوردى وجود دارد که انتهاى آن تاريخ 1301 هـ ق را که تاريخ احداث بنا است مشخّص کرده است. ديوارهاى ايوان داراى کاشى هاى شطرنجى سفيد بر زمينه لاجوردى است و بيشتر آن مربوط به عهد قاجاريه است. گنبد امام زاده با بلندى پيرامون دَه متر، با نماى حلزونى، ترکيبى از مخروط و گنبد که در رأس، حالت مدّور پيدا کرده است و تمامى روى آن با کاشى آبى رنگ پوشيده شده است، از آثار اوايل قرن حاضر است. در قسمت زير گنبد از داخل مقرنس سازى با ترکيب گچ انجام گرفته و اطراف مقبره را صندوقى مشبّک با ارتفاع دو و نيم متر که پيرامون آن کتيبه هاى کاشى در هر چهار طرف تعبيه شده به چشم مى خورد. در کنار قبر اين دو امام زاده قبور مؤمنان ديگر به چشم مى خورد. بارگاه اين امام زادگاه در نوزدهم ارديبهشت ماه سال 1378 با شماره 2318 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

برخى معتقدند ايشان فرزند بلافصل امام جعفر صادق(ع) امام ششم و عمه حضرت فاطمه معصومه(ع) است. امّا سندى در اين باره وجود ندارد و آنچه مسلم است علو منزلت ايشان و مراتب فضيلت و معصوميت او است که از قبّه و بارگاهش آشکار است.

بنايى هشت ضلعى از خارج به داخل است که در هر ضلع آن صفّه اى محرابى به دهانه يک و ارتفاع سه متر ساخته شده است. تمام ديوار بقعه سفيدکارى و خالى از تزيينات هنرى کاشى و گچ برى است. از آثار قديم اين بقعه وجود سه قطعه لوح کاشى روى مرقد است که به يادگار مانده و قطعه ميانى آن مفقود گرديده و به نظر مى رسد به قرن هفتم يا هشتم هجرى قمرى تعلّق دارد. گفته شده است که دو مرد و پنج زن از احفاد امام موسى بن جعفر(ع) امام هفتم در اين محل مدفون هستند. اين بارگاه در 24 آذرماه سال 1378 با شماره 2495 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين امام زاده از نوادگان امام موسى بن جعفر(ع) امام هفتم است. در ميان دو روستا، رود کوچکى جارى است که در کنار آن از عمق پنج مترى تا سطح زمين، سدّى آجرى به صورت برجى از سنگ و گچ چيده شده است. بارگاه اين امام زاده روى همين سد بنا شده است. بنا از خارج به شکل هشت ضلعى و از داخل به شکل چهار ضلعى مساوى به دهانه شش متر و ارتفاع نُه متر است که در هر ضلع آن، شاه نشينى ساخته شده است و از هريک از شاه نشين ها نيز درى يا دريچه اى به خارج گشوده مى شود. جدار داخلى بقعه سفيدکارى شده و به نقّاشى هاى رنگ آميزى مزين است که در مواضع مختلف در جرز و اسپر آن، کاشى هاى خشتى منقّش و هفت رنگ قديمى به کار برده اند و چنين به نظر مى رسد که اين کاشى ها هم از بقاياى کاشى هاى ازاره يا مرقد هستند. در جلوى بقعه، زير ايوان، درى دو لنگه با کتيبه هاى منبّت، تنکه هاى قاب سازى و گره کشى قديمى نصب گرديده که از آثار عصر صفويان است و در ميانه اکثر قاب هاى آن، نام على به خط ثلث برجسته ديده مى شود. بر فراز بقعه، گنبدى شلجمى شکل و زيبا از آثار عهد صفويان به قطر و ارتفاع دَه متر با عمقى پنج متر و استوانه اى از آجر تراش و تارکى آراسته به کاشى هاى الوان دوالى و کلوکى است که دور شکم آن، ترنج هايى نزديک يک ديگر به طور کمربندى و در ميانه آنها اسامى جلاله و معصومين(ع) با کاشى هاى الوان به خط بنايى نقش بسته شده است. اين بارگاه در پنجم آذرماه سال 1380 با شماره 4624 در فهرست آثار ملّى ثبت شده است.

امام زاده زيد از نوادگان امام على بن الحسين زين العابدين(ع) امام چهارم است. چنين بر مى آيد که وى سيدى با تقوى و داراى فضيلت و حسن شهرت بوده است. بناى بقعه ايشان به سال 847 هـ ق برمى گردد.

بنا مربوط به اوايل دوره قاجاريه است.

سيده سکينه خاتون(ع) از نوادگان امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم است. آرامگاه ايشان داراى بقعه، گنبد و بارگاه با کاشى هاى معّرق تزيين شده، سه ايوان و صحن است. به نظر مى رسد اين بنا از آثار پيش از دوره صفويان يا در آغاز اين دوره باشد، که در دوره معاصر نيز الحاقاتى بدان افزوده شده است. اين بارگاه در 26 آبان ماه سال 1378 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

در اين بقعه سه تن به اسامى سلطان محمود و امام زاده سليمان، از احفاد امام على بن الحسين(ع) امام چهارم و يک زن به نام ستى زينب از نوادگان امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم مدفون هستند. اين اثر به دوره صفويان تعلّق دارد و با شماره 4773 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

نماى اين بقعه از خارج برجى و با مصالح سنگ و گچ بنا گرديده است که بعدها رواقى به آن افزوده اند و مصالح آن با مصالح گنبد فرق دارد. نماى داخل به صورت مربّع مختلف الاضلاعى و به ارتفاع چهار و نيم متر با جدار سفيدکارى شده و ورودى بنا گرديده است. کف بنا مفروش به کاشى هاى جديد است. پوشش بنا امرودى شکل و گنبد خارجى آن عرقچينى کاهگلى است که بر رأس آن، ميل مانندى با پوشش کاشى ساخته شده است. در ضلع شرقى بقعه، دو لوح قبر باستانى و کوچک از سنگ سياه نصب شده است که در حاشيه هر دو خط ثلث برجسته و مرغوب، صلوات بر چهارده معصوم(ع) و در متن آنها به خط برجسته نستعليق اسامى متوفيان، تاريخ 970 و 989 هـ ق نگاشته شده است. در گوشه اى از مدخل بقعه يک پارچه کاشى خشتى بزرگ نخودى رنگ بر سينه ديوار نصب شده است و اسامى محمّد و على با خطّ زيباى ثلث نقش بسته است. گويا بناى اوّليه امام زاده به دوره ايلخانيان مربوط مى شود.

اين امام زاده به على موسى الرضا(ع) و يا على بن موسى الرضا نيز معروف است.

امام زاده عبدالله(ع) معروف به زيد؛ از نوادگان امام على بن الحسين زين العابدين(ع)، امام چهارم است. بناى بقعه از بيرون چهارضلعى با ديواره ساده آجرى و از درون نيز مربّع است که در هر ضلع آن شاه نشينى قرار گرفته است و ديواره آن را سفيدکارى کرده اند در زواياى فوقانى ديواره هاى بقعه، نيم طاقى زده و صورت مربّع را به هشت ضلعى و بلافاصله به فلکه اى تبديل کرده و پوشش عرقچينى بر روى آن احداث شده است. برفراز بقعه نيز ايوانى الحاقى قرار دارد که قسمتى از آن در نزديک درگاه به طور معرّق کاشى کارى شده که به نظر مى رسد مربوط به دوره پيش از حکومت قاجار است.

امام زاده سيد علي(ع) از اولاد با واسطه حضرت عبّاس بن علي(ع) است که مورد توجّه خاصّ مردم بوده و خانواده ها جهت گرفتن حوائج و نيازهاى خود به اين سيد پناه آورده و متوسّل مى شوند و معتقدند نذورات جهت ايشان مجرب است. آرامگاه داراى بقعه، گنبد، رواق، ايوان، صحن، آب انبار و الحاقات ديگر است. بناى بقعه از داخل به صورت هشت ضلعى مختلف الاضلاع است که در جهات اصلى، چهار شاه نشين دارد که از هر يک درى به خارج گشوده مى شود. در جهت جنوبى بقعه، ايوانى به ارتفاع هفت متر با ازاره کاشى کارى و جدار سفيدکارى و پوشش رسمى بندى و کاشى کارى تزيين شده است. در زير گنبد ضريح و مرقدى قرار داد. مرقد از پنج جهت با کاشى هاى خشتى عصر فتحعلى شاه پوشيده شده است و کتيبه هايى در رابطه با نسب امام زاده نوشته شده است. برفراز بنا گنبدى است شلجمى سراپا آراسته به کاشى هاى گره سازى، الوان به ارتفاع و قطر هفت متر با گردنى استوانه اى مزين به کاشى کارى معقلى با آجر کلوکى و کاشى گره اى که در سال 1342 کاشى کارى و بازسازى گرديد.

امام زاده سيد معصوم(ع) از فرزندان امام على بن الحسين زين العابدين(ع)، امام چهارم است. گفته شده است بقعه اين امام زاده از دوره قاجاريه بر جاى مانده است.

بنا چندان قديمى نيست و داراى بقعه اى ساده و کوتاه در بالاى تپّه اى کوچک که گورستان روستا آن را احاطه کرده است. در برابر در ورودى بقعه، يکى دو سنگ قبر کوچک با تاريخ هاى 1027 و 1150 هـ ق نگاشته شده است. درون گورستان چند تخته سنگ قبر کهنه از جمله دو سنگ بزرگ از قرن يازدهم هجرى قمرى ديده مى شود.

همه آن پنج برادر به نام هاى محمّد، خالد، قاسم، حمزه و حسن و يک خواهر به نام حضرت رقيه خاتون از نوادگان امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم مى باشند. اصل بناى آرامگاه مربوط به دوره صفويان و در قرن چهاردهم هجرى قمرى و دوره قاجاريه تعمير و بازسازى شده است. اين بارگاه در دوّم آبان ماه سال 1378 با شماره 2429 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

بناى بقعه داراى گنبد، ضريح و رواق جديد و فاقد تزيينات هنرى است، در ميانه بنا مرقدى با ضريح چوبى و مشبّک قرار دارد که بر بالاى آن کاشى هاى شش ضلعى ساده با قالب کوچک و فيروزه فام اصيل قديمى نصب شده است. در محوطه ايوان شرقى، مقبره ميرزا رضاى وزير دفتر از وزراى ناصرالدّين شاه قاجار قرار گرفته که سنگ قبر آن به داخل بقعه انتقال يافته است. در اين لوح علاوه بر کتيبه هاى خوش خط، نقش هاى برجسته اى نيز روى سنگ کنده کارى شده است.

امام زادگان طيب و طاهر(ع) از فرزندان امام على بن الحسين زين العابدين(ع) هستند. سبک بناى آرامگاه، شبيه بناهاى قرن هشتم هجرى قمرى است. گنبد اين مزار، برج هرمى شانزده ترکى به قطر هشت و ارتفاع نُه متر با گردنى به ارتفاع دو متر است که با کاشى تزيين شده است. نماى داخلى بنا نخست چهارگوش با درگاه هايى در چهارسو است که در بالا به هشت ضلعى و سپس در قاعده گنبد به شانزده ضلعى تبديل شده است. مرقد در وسط بنا قرار دارد و با کاشى معرّق لاجوردى آراسته شده که بى هيچ ترديدى از آثار قرن دهم هجرى قمرى است. گرداگرد اين کاشى ها، صلوات کبير به خطّ ثلث طلايى در درون تورنج هايى نوشته شدهاست. کاشى کارى خشتى بدنه، نو و فاقد ارزش تاريخى است. ايوان مقرنس شرقى بقعه، کتيبه اى کمربندى از کاشى خشتى از دوره قاجار به سال 1281 هـ ق را در بردارد. اين بارگاه در هفتم خردادماه سال 1379 با شماره 2690 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

امام زاده عبّاس(ع) از فرزندان امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم است. در کنار ايشان بى بى زبيده خاتون که او نيز از احفاد امام موسى بن جعفر(ع) است نيز مدفون است. بنا مشتمل بر بقعه، قبّه، ايوان و دو حجره غرفه دار است. بناى بقعه از آثار قرن نهم هجرى قمرى و پيش از دوره صفويان است و از سنگ هاى تخته اى و گچ بنا گرديده است و در بازسازى هاى بعدى روکشى از آجر بر روى آن ايجاد شده است. بناى امام زاده از داخل و خارج چهارضلعى است و در چهار گوشه آن نيم طاقى بالا آورده و صورت مربّع را به هيأت هشت ضلعى نامحسوس و بلافاصله به فلکه اى تبديل نموده و پاطاق پوشش عرق چينى شکل رسمى بندى را بالا آورده و بدنه آن را سفيدکارى آسمانى رنگ کرده اند. برفراز بنا، گنبدى نيم دايره اى عرق چينى و ساده و آجرپوش است و در مرکز فيروزه اى تعميرى به ارتفاع يک، طول سه، عرض دو متر قرار دارد. در جلو بقعه ايوانى با پوشش رومى وجود دارد که در دو سمت آن حجره هاى ساده و نوبنيان موجود است.

اين امام زاده از احفاد امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم است. در سال هاى 1370 الى 1373 به همّت اداره اوقاف استان، بقعه قديمى که بر فراز اين بنا گنبدى هرمى شکل و دو گلدسته در طرفين آن به چشم مى خورد و مزين به کاشى کارى است و بر روى مرقد ضريح زيبايى که هنر دست کارگران چيره دست اصفهانى است، نصب شده است. اين بنا با شماره 5675 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

امام زاده على بن جعفر(ع) فرزند امام جعفر صادق(ع)، امام ششم است. در هنگام وفات پدر کودکى بيش نبوده و در حوالى سال 1220 هـ ق، در سن 85 سالگى در زمان امام هادي(ع) وفات يافت. وى از راويان متقن حديث در کتابى در مناسک تأليف نموده است، وى مردى جليل قدر، فاضل، پرهيزگار، با تقوا و سرآمد زمان خود بود. بناى بقعه او که به در بهشت معروف است، در سال 707 هـ ق بنا گرديد و تزيينات گچ برى و کاشى کارى آن بيش از سى سال ادامه يافت، نماى گنبد از خارج به شکل هشت ضلعى با جدار آجرى و نمابندى به رنگ فيروزه اى منقوش شده است و ارتفاع کاشى کارى خشتى و کتيبه هاى متعدد و کاشى کمربندى با پوشش مقرنس و منقش گچى به چشم مى خورد. اين بقعه پس از پيروزى انقلاب تعمير و بازسازى گرديد.

بناى بقعه شامل چهار ايوان، چهار حجره و چهار غرفه در بالاى حجره هاست. اين بنا در سال 1260 هـ ق به استناد حکايت هاى عاميانه ايجاد گرديده و فاقد ارزش هنرى و تاريخى است.

امام زاده ابوالفضل محمّد شريف بن ابى القاسم على نقى از نوادگان امام على بن الحسين زين العابدين(ع) امام چهارم است. پدرش مدفون در مقبره بابلان در جوار حضرت فاطمه معصومه(ع) است. ابوالفضل محمّد چهار ساله بود که پدرش رحلت يافت و تحت تکفل عم خود ابومحمّد حسن به کسب علم و معرفت پرداخته هنگامى که به سنّ رشد و کمال رسيد، مجموع ماترک پدرى را از سرپرست و عم خود تحويل گرفت و از آنجايى که فردى دانا، فرزانه، نيک انديش و خيرخواه بود جايگاه ارجمندى به دست آورد و دختر ابوالحسن على بن احمد موسوى على که بعداً او را على الزکّى خواندند، گرديد. نامبرده جدّ امام زاده يحيى مدفون در تهران است که در سال 387 وفات يافت. با توجّه به نزاع مجدالدّوله و مادرش بر سر قدرت در سال چهارصد هجرى قمرى، محمّد شريف به خواسته طرفداران مجدالدّوله به شهر رى سفر کرد و در روز عاشورا با لباس و عمامه سبز مجللى نزد ملکه (مادر مجدالدّوله) رفت و زبان به شفاعت درباره او گشود و او را پند و اندرز داد تا اين که ملکه را بر سر مهر آورد و مجدالدّوله را آزاد گردانيد و در ماه صفر همان سال او را بر سرير سلطنت نشاند. از اين وقت پادشاه، محمّد شريف را به نقيب النقباى عراق منصور کرد و به عنوان سلطان محمّد شريف خواند. ايشان در سال 429 هـ ق در رى وفات يافت و جسد او را با کمال تجليل به قم منتقل نمودند و در کاخ و باغ تفرجگاه وى به خاک سپردند اکنون اين مکان به نام کوى سلطان محمّد شريف خوانده مى شود. بارگاه اين امام زاده از نمونه هاى سبک معمارى و تزيين قرن هاى نهم و دهم هجرى قمرى است. اما اين بنا در چند دهه پيش ويران شد و به جاى آن گنبد مرتفعى بنيان نهاده شد. در حال حاضر تنها اثر قديمى اين مزار لوح کاشى فيروزه اى رنگ دور مرقد است که از قرن هفتم و هشتم هجرى قمرى به يادگار مانده است.

در کنار مدفن امام زاده محمود، امام زاده سليمان که هر دو از نوادگان امام على بن الحسين زين العابدين(ع)، امام چهارم هستند و يک بانو به نام ستى زينب که از نوادگان امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم است، نيز مدفون هستند. بناى آرامگاه از خارج هشت ضلعى و از داخل به صورت مربّع متساوى الاضلاعى است که در هر ضلع آن شاه نشينى ساخته شده است و از هر شاه نشين هم درى به خارج گشوده مى شود. بناى بقعه با تعبيه نيم طاقى هايى از داخل به هشت ضلعى و سپس فلکه اى تبديل شده و پاکار گنبد عرقچينى بر روى آن قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در اين بقعه، آجر است و نماى داخلى آن نيز سفيدکارى ساده و بدون تزيينات هنرى است. در جانب شرقى و شمالى بقعه، ايوانى ساده و در جهت جنوبى آن، رواقى چشمه پوش و مرکّب از سه بخش است که فاقد ويژگى هاى هنرى است.

امام زاده سيد معصومه معروف به «زينب خاتون» (ع) از نوادگان امام موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم است. بقعه ايشان در دامنه کوهى واقع شده است و مشتمل بر بيوتاتى مصفّى با چشم اندازهاى زيبا و بديع است. آنچه از شواهد باقى مانده که به آن استناد مى شود، اسکلت اصلى بنا متعلّق به پيش از عصر صفويان است، امّا به اعتبار يک تکّه چوب منبّت بازمانده از صندوق منبّت روى قبر با کتيبه اى به تاريخ 999 هـ ق بناى کنونى و الحاقات جانبى متعلّق به دوره صفويان است. قاعده گنبد از خارج به صورت هشت ضلعى است و مزين به کاشى کارى است و از داخل به صورت مربّع متساوى الاضلاع و فاقد تزيينات است. گنبد بيرونى بنا از نوع هرمى شانزده ترکى کوتاه است و داراى گردنى آجرى با نمابندى و ارتفاع دو متر و تارکى هرمى به ارتفاع پنج متر و آراسته به کاشى هاى فيروزه اى است. در سه جانب بقعه تالارهايى قرار دارد که به وسيله غلام گردشى به يک ديگر مرتبط شده اند. در دو جانب تالار شمالى در هر طرف دو غرفه مصفى با چشم اندازهاى بديع ساخته شده که در عصر صفويان بر بناى بقعه افزوده شده است. به نظر مى رسد بناى اصلى امام زاده به قبل از دوره صفويان مربوط مى شود. برجسته ترين اثر هنرى بازمانده از بارگاه سيده معصومه(ع) در منبّت گره کارى و گل ميخ کوبى شده اى با تاريخ 979 هـ ق که امروزه زينب بخش گنجينه باغ فين کاشان است. اين بقعه با شماره 4744 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

قاعده بنا از خارج چهارضلعى با جدار سنگى و ملاط گچ و از داخل، مربّع است که در عرض شاه نشينى و در هر کدام از شاه نشين ها درى ساخته شده است. در چهار گوشه فوقانى بنا نيم طاقى زده و مربّع را به هشت ضلعى تبديل کرده است و سپس با زدن چند رسمى بند آن را بالا برده اند. در ميان بقعه مرقدى ساده و در سمت شمالى بقعه ايوانى با پوشش دو قوسى قرار دارد که نسبتاً قديمى است و در جانب جنوب آن تالارى نوساز با پوشش مسطح احداث شده است.

امام زاده موسى فرزند امام محمّدبن على التّقى (ع)، امام نهم است و نخستين کسى از سادات رضوى است که در سال 252 هـ ق وارد شهر قم گرديد. وى در سال 296 هـ ق وفات يافت و در منزل خويش، بقعه کنونى به خاک سپرده شد. او مردى با تقوا، عابد، سخى و کريم بود. در کنار مضجع ايشان شمار زيادى از سادات موسوى و رضوى که بيشتر آنان از بانوان هستند، به خاک سپرده شده اند. از جمله آن سادات، دو فرزندش به نام هاى محمّد و زينب و نوادگان ايشان به نام هاى احمدبن محمّدبن موسى بن على از ذرّيه هاى امام على بن الحسين زين العابدين(ع)، امام چهارم، ام کلثوم، فاطمه، بريهه و ام سلمه مى باشند. در گوشه ديگر، امام زاده زيد و گروهى ديگر از امام زادگان و سادات علوى مدفون هستند. گنبد عرقچينى و آجر نماى اين امام زاده در برگيرنده چهار هواکش در جهات اصلى به صورت مشبّک آجرى است، درسال 935 هـ ق بنا گرديده و از بناهاى تاريخى روزگار شاه طهماسب صفوى است. راهرو و دهليز بقعه داراى آثار هنرى فراوانى است که از قرن نهم هجرى قمرى بر جاى مانده است. اين بقعه در هشتم دى ماه سال 1352، با شماره 965 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

معروف به مهدى غائب، بنا مربوط به دوره صفويان است. اين بارگاه در نهم اسفندماه سال 1382 با شماره 4857 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

امام زاده ناصر(ع) معروف به «ناصرالدّين» از نوادگان امام حسن مجتبي(ع)، امام دوّم است. مزار ايشان که از بناهاى دوره قاجاريه است، در سال هاى اخير به طور کلّى بازسازى و نوسازى گرديده است.

بنا مربوط به دوره صفويان است. اين بارگاه در سال 1380 با شماره 4872 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

امام زاده هادى از فرزندان امام موسى بن جعفر(ع) امام هفتم است، بقعه که داراى ارزش باستانى است در درون درّه پر آب و درختى به طول سى کيلومتر واقع شده است، در کتيبه هاى کاشى کارى نوسازى شده، ايشان را از احفاد على بن الحسين(ع) امام چهارم شمرده است.

امام زادگان هادى، مهدى و ناصرالدّين محمّد(ع)، از سادات حسينى و از نوادگان امام على بن الحسين زين العابدين(ع)، امام چهارم هستند. ابوالفضل محمّد شريف بن ابى القاسم على نقى از نوادگان امام على بن الحسين زين العابدين(ع) امام چهارم است. نسب نام ناصرالدّين چنين است: ناصرالدّين محمّدبن احمدبن ابى القاسم(ع) بن حمزةبن على بن عبدالله بن اسماعيل بن محمّدبن عبدالله باهربن امام زين العابدين و چنين به نظر مى رسد که هادى و مهدى از فرزندان وى باشند. چنان که مدفونين در گنبد مجاور امام زاده جعفر و ستى سکينه هم پسر و دختر وى شمرده شده اند. آرامگاه داراى بقعه و در ميانه بقعه ضريحى چوبى و مشبّک و در پشت آن مرقدهايى است به ارتفاع يک متر که يکى از آنها بزرگ تر و مدفن هادى و مهدى و ديگرى کوچک تر به مدفن ناصرالدّين است. با چهار ايوان و چهار حجره و غرفه ها و زوايا که در مجموع يک طرح مربّع به ابعاد 12*12 متر را تشکيل مى دهند. حرم نيز مربّع شکل است و چهار شاه نشين دارد که از هر يک درى به خارج گشوده مى شود. ازاره حرم با کاشى هاى خشتى فيروزه اى کاشى کارى شده است. در بدنه بنا کتيبه کمربندى از کاشى خشتى با زمينه لاجوردى و به خطّ نستعليق کارگذشته شده است که مشتمل بر قصيده اى با 24 بيت است. بر اساس مفاد اين کتيبه، اين بارگاه در سال 1299 هـ ق، در دوره قاجار توسّط حسام السلطنه بنا گرديد. همچنين در سال هاى هفت صد و هشت صد هجرى آقاى حاجى حسينعلى گرجى آشتيانى به تشويق حاجى ميرزا محمّد و حاجى ميرزامحمّدعلى اخوان شاکرى خرازى قمى اقدام به تعميرات اين بقعه نمود و در اوّل ماه رجب سال 1357 هـ ق تعميرات آن خاتمه يافت. در روى کاشى هاى اين آستان چنين نوشته شده است: «اميد است که مؤمنين و زائرين اين آستان باني و ساعى را از دعاى خير فراموش نفرمايند» (کاشى ساز خاک نگار مقدّم). کتيبه لوح شمالى به خط ثلث: «هذا الضريح للسيد الشريف الطاهر المطهّر و التّقى النقى الزکى ابراهيم بن موسى بن جعفربن محمّدبن على بن الحسين بن على بن ابى طالب(ع)». کتيبه لوح جنوبى به خط ثلث: «هذا الضريح للسيد الشريف الطاهر المطهّر التقى النقى محمّدبن موسى بن جعفربن محمّدبن على بن الحسين اخ الحسين ابناء اميرالمؤمنين على بن ابى طالب(ع)».

هفت امام زاده به نام هاي؛ عبّاس، ابراهيم، صالح، فيروز، حسن، جعفر و ابوالقاسم اسماعيل(ع) در اين بقعه مدفون هستند که معروف ترين آنان امام زاده عبّاس است و بقعه به همين نام معروف است. طرح بنا از بيرون چهارضلعى و از درون مربّع متساوى و داراى چهار شاه نشين است که از هر يک درى به ايوان گشوده مى شود. پوشش بقعه عرق چينى است که با آجر ساخته شده و از خارج روى آن با کاهگل پوشيده شده است. در زير گنبد مرقدى به ارتفاع 20/1 متر با ديوار کاشى کارى خشتى فيروزه اى رنگ تعميرى قرار دارد و فاقد کتيبه است. در نماى بنا سه ايوان ساخته شده است. بنا در کل فاقد تزيينات هنرى و تاريخى مرسوم است.